Morgunblaðið - 02.07.1989, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. JUU 1989
11
vinnuleysisskrá en að sögn Vil-
hjálms Egilssonar, hagfræðings,
hefði atvinnuleysi miðað við „eðli-
legt“ ástand átt að dragast verulega
saman á vordögum. Erfiðustu tímar
ársins væru jafnan í desember og
janúarmánuði og 1% meðaltalsat-
vinnuleysi teldist ekki alvarlegt.
Spáð er enn frekara atvinnuleysi
sem mun koma til í haust vegna
samdráttar í aflanum. Vertíðin
síðastliðið ár var góð en þá voru
veidd 376.000 tonn af þorski. í ár
er kvótaveiðum lýkur verða veidd
335.000 tonn sem þýðir um 40.000
tonna samdrátt á þessu sviði. Áhrif
þessa komi ekki fram fyrr en að
vertíð lokinni en margir fá ekki
áframhaldandi vinnu.
Vandamálin eru þó misstór eftir
landshlutum. Á meðan fólk flyst
búferlum vegna atvinnuskorts og
hús standa auð á Suðurlandi, er
næg atvinna á Vestfjörðum. En
tölur og aðrar staðreyndir segja
ekki alla söguna. Hin hliðin á at-
vinnuleysinu eru einstaklingarnir
sjálfir sem hafa mátt þola lengri
eða skemmri tíma án atvinnu. „Að
missa atvinnuna er fyrst og fremst
skaparins," segir Þuríður Sigur-
jónsdóttir, fiskverkakona í Keflavík.
Til lengri tíma litið er þetta mörgum
mikil raun. Starfsfólki verkalýðs-
félaganna ber saman um að það
reynist yngra fólkinu ekki eins
þungbært að missa vinnuna enda
sé atvinnuleysi þess oftar tíma-
bundið og það eigi því auðveldara
með að fá vinnu.
Óforskammað
Viðmælendur af eldri kynslóðinni
sem lent hafa í uppsögnum og ekki
fengið annað starf viðurkenndu fús-
lega að þeir hefðu fyllst mikilli
beiskju í garð samfélagsins. Hvað
á fólk sem er fullfært til vinnu að
gera? Sumir hafa tilhneigingu til
þess að missa sjálfstraustið og hafa
jafnvel ekki uppburði í sér til þess
að auglýsa eftir starfi. En þrátt
fyrir atvinnuleysið eru ekki allir sem
missa móðinn, einn viðmælandi leit
á tíu mánaða tímabil án atvinnu
sem nokkurs konar frí frá rúmlega
30 ára þrældómi í fiskvinnslu.
„Mér finnst óforskammað að
segja manni upp eftir rúmlega
þijátíu ára starf. Það má segja að
það eina sem ég kunni sé að flaka
fisk. Þræidómurinn er algjört morð,
Atvinnuleysi, eftir lengd þess, í feb. 1989
(bráOabirgOartðlur)
KARLAR
KONUR
missir á sjálfsvirðingu en einnig
ijárhagslegt áfall. Ef atvinnuleysi
er langvarandi eins og sums staðar
erlendis, fylgja kvillar á borð við
þunglyndi í kjölfarið, auk þess sem
atvinnuleysi, sérstaklega fyrir-
vinnu, verður oft til fjölskylduslita,"
segir Bjarni Ingvarsson, vinnusál-
fræðingur. Sálræn áhrif atvinnu-
leysis eru lítt könnuð hér á landi
en af viðtölum má ljóst vera að
uppsagnir eða erfiðleikar við að fá
vinnu verka nánast sem „rothögg"
á fjölda fólks. Eldra fólkið sem
hefur sumt hvert starfað hjá sömu
, fyrirtækjum áratugum saman
treystir sér oft ekki til þess að
skipta yfir á ólíkan vinnuvettvang.
Þar fyrir utan er samfélagið lítt
hvetjandi og hinum atvinnulausu
reynist erfitt að tilheyra ekki lengur
ákveðnum hópi. „Það var slæmt að
detta út úr hópnum, þetta var gott
fólk. Ég sakna öryggisins og félags-
ég vann mjög oft til klukkan tíu á
kvöldin og margar helgar og lagði
alltaf fyrir enda þarf ég bara að
sjá fyrir sjálfri mér,“ sagði kona
ein, 66 ára að aldri. „Mér finnst
bónusinn ekki hafa góð áhrif, það
er mikill metingur í fólki og allt
verður einhvern veginn ieiðinlegra.
Það er fjöldi manns sem fær vöðva-
bólgu og þarf til læknis. Sjálf er
ég með mikla slitgigt, hef unnið
eins og asni og farið illa með mig.
Annars var ég orðin hundleið á or-
matínslu, svo það var ekki frá svo
skemmtilegu að fara. En það er
andstyggilegt að segja fólki upp
sem á kannski eftir eitt eða tvö ár
í ellilífeyrinn. Sem betur fer er ég
þannig að ég hef alltaf nóg að gera
og svo hef. ég í vetur gætt dóttur-
sonar míns sem er sykursjúkur.
Annars hefur þetta verið eins og
frí en nú er svo komið að vegna
íjárhags verð ég að fara í vinnu.“
ÖRLYGUR
PÉTURSSON,
59 ára
KANN ÞVf ILLA
AB VERA ÓHAGI
HANN SEGIR uppsagnir orðnar vopn í höndum
vinnuveitenda og skæð í höndum nokkurra. Orl-
ygur Pétursson á nú í baráttu við fyrrverandi
vinnuveitendur sína, sem sögðu honum upp
vegna samstarfsörðugleika og gerðu honum þar
með illmögulegt að verða sér úti um aðra vinnu
og að fá atvinnuleysisbæturnar, sem honum bera.
Orlygur hefur unnið við trésmíðar í 23 ár, þar af
í tvo áratugi á sama stað. Hann hafði starfað í
þijá mánuði á trésmíðaverkstæði þegar honum
varð sundurorða við verkstjóra. „Ég átti að flokka
timbur um leið og ég vann það og gerði þetta eftir
bestu getu. Verkstjórinn taldi mig ekki hæfan til
flokkunarinnar og þá spurði ég hann hvort hann
teldi mig geta unnið nokkuð verk lýtalaust á verk-
stæðinu. Svarið fékk ég daginn eftir í uppsagnar-
bréfi þar sem mér var sagt upp vegna samskiptaörð-
ugleika, með vikufyrirvara. Þegar ég bað um útskýr-
ingar á uppsögninnni, var mér sagt að þetta væri
bara svona. Ég vildi ekki íþyngja þessum mönnum
með nærveru minni, svo ég hætti þegar."
Og þar hófst ganga Örlygs í kerfinu og milli ráðn-
ingarskrifstofa. „Það er ekki hægt að fá vinnu þeg-
ar manni hefur verið sagt upp vegna samskiptaörð-
ugleika. Mér er umsvifalaust ýtt til hliðar. Og þegar
ég ætlaði að fá atvinnuleysisbætur, kom í ljós að
vegna þess hvernig uppsögnina bar að, væri álita-
mál hvort ég hefði rétt á bótunum. Það kemur ekki
í ljós fyrr en fundað hefur verið um mín mál. Ég
vil taka það fram, að þetta er ekki sök verkalýðs-
félagsins, það hefur ekki rétt samkvæmt lögum til
að greiða mér bætur þegar svona stendur á, fyrr
en rætt hefur verið um mín mál.
Ástandið á vinnumarkaðnum er orðið þannig að
ef eitthvað ber á milli vinnuveitanda og starfs-
mannns, er honum sagt upp. Ég veit nokkur dæmi
þessa. Ég veit ekki hvort þessir menn gera sér grein
fyrir hvað þeir gera fólki með þessu. Eg tel ákvörð-
un vinnuveitanda míns fljótfærnislega, þennan
ágreining hefði mátt jafna. Vinnuveitendur mega
ekki fara eftir því hvort þeim fellur persónulega illa
við menn ef þeir vinna vel.“
Hvaða afleiðingar hefur uppsögnin? „Hún kemur
mjög illa við fjárhaginn. Ég festi kaup á íbúð fyrir
átta árum og er stórskuldugur. Ég hef fyrir tveimur
börnum að sjá og hef verið aðalfyrirvinna heimilis-
ins hingað til. Nú hefur konan mín tekið við því og
ég kann því illa að vera ómagi á henni.“
Örlygur hefur áður misst vinnuna, þá vegna verk-
efnaskorts. „Þá var skiljanleg ástæða fyrir uppsögn-
inni en tilfinningin þegar manni er sagt upp var sú
sama. Ég var lamaður, og á mig sóttu efasemdir
um hvort það væri eitthvað að mér. Sjálfstraustið
er lítið á tímum sem þessum. En ég gefst ekki upp,
ég leita að vinnu upp á hvern einasta dag. Og ég
neita engri vinnu, það er ekki siðferðislega rétt.“
ALDÍS
GUÐBJÖRNSDÓTTIR,
49 ÁRA?
ÞETTA 6ENGUR
EKKILEN6UR
„ÞAÐ ER ekki gaman að þessu atvinnuleysi,"
segir hún og brosir dauflega. Og það er ekki
ofsögum sagt að Aldísi Guðbjörnsdóttur fínnist
lítið gaman við það að vera atvinnulaus. Henni
var sagt upp vinnunni í febrúar og heftir litla
von um að fá annað starf enda segist hún hafa
misst allan dug til að bera sig eftir vinnu. „Þetta
var ekki svo slæmt í fyrstunni en líðanin versnar
með hveijum deginum sem líður. Og sjálfstraust-
ið þverr.“
Aldís hafði starfað í eitt og Liálft ár í pylsugerð
SS þegar henni var sagt upp vegna uppstokkun-
ar í rekstri fyrirtækisins. Henni var afhentur
miði þar sem stóð að henni væri sagt upp með
mánaðar fyrirvara. „Ég var búin að heyra ávæning
af þessu og því kom uppsögnin lítið á óvart. Vinnan
sjálf var erfið og köld og ég hætti eftir hálfan mán-
uð. Fyrst var ég i raun fegin að vera laus úr henni
en glansinn fór fljótt af. Uppsögnin kom sér ákaf-
lega illa fyrir mig, því maðurinn minn lést síðasta
haust. Hann var aðalfyrirvinnan og þegar ég missti
vinnuna gat ég til dæmis ekki lengur rekið bílinn.
Það erfiðasta við atvinnuleysið eru fjárhagsáhyggj-
urnar, það lifir enginn -af þessum bótum. En það
varð mér til bjargar að ég átti dálítinn varasjóð en
hann er smám saman að ganga til þurrðar."
Aldís var lengi búsett úti á landi, þar sem hún
vann við fiskverkun. „Mér hefur aldrei verið sagt
upp störfum áður. Ef það var ekkert að gera í fisk-
vinnunni, brá ég mér bara á sjó með manninum
mínum. En núna er ekkert slíkt að grípa í.“
Það hefur reynst mörgum erfitt að sækja allt sitt
til stofnana og svo er einnig með Aldísi. „Ég skamm-
ast mín þegar ég sæki bæturnar, ég hef aldrei áður
þurft að sækja neitt til stofnana og mér finnst það
erfitt. Svo er fyrirkomulagið á bótagreiðslunum og
skráningunni alls ekki nógu gott. Mér er ómögulegt
að skilja af hveiju það er ekki hægt að greiða út
bæturnar og skrá okkur á sama degi. Og hvers
vegna ekki er hægt að hnika til útborgunardegi.
Ég komst ekki til að ná í bæturnar daginn sem var
greitt út í síðustu viku og missti þær því. Það eru
mikil hlaup og mikil pappírsvinna í kringum skrán
inguna og maður kemst ekkert í burtu.“
Þeim sem eru atvinnulausir, er það ákaflega við
kvæmt mál og það er ekki auðvelt að segjast vera
án vinnu. „Kannski finnst fólki þetta aumingjaskap-
ur,“ segir Aldís. „Ég veit ekki með sjálfa mig. Eg
hef misst allan áhuga á umhverfinu. Þegar ég var
í vinnu, var ég miklu duglegri og atorkusamari. Ég
kom heim úr vinnu og vissi af heilmörgum verkefn-
um sem biðu mín. En nú er ég orðin sinnulaus. í
fyrstunni myndaðist ég við að taka til og sauma út
en er hætt að nenna því. Ég geri orðið mest lítið.“
Leiðist þér? „Stundum og stundum ekki. Ég hef
lítinn félagsskap því undanfarin ár hef ég unnið
fram á kvöld og um helgar og hef því misst allt
samband við fólk.“
Hvað með framtíðina? „Ég veit svei mér ekki.. .
Ég treysti mér ekki til að að bera mig eftir vinnu
hjá ráðningarstofunum og í blaðaauglýsingum. Ég
er á skrá hjá bænum en hef ekkért fengið. Það er
erfitt fyrir fólk á mínum aldri að vera að skipta um
vinnu, að kynnast nýju fólki og læra réttu tökin.
Smám saman hef ég fengið það á tilfinninguna að
ég sé gamalmenni þó ég sé ekki orðin fimmtug. En
ég ætla að reyna hvað ég get að fá mér vinnu
þetta gengur ekki lengur."
; 4it*ifc »i.iá *íi fc-ií £ii í ii ti'If *t Htí í éilíí éittii f é'xi t r *. í- ' T S- 'Í' j- oiÁiíSíftííJis'; »-■