Morgunblaðið - 02.07.1989, Blaðsíða 14

Í4-C
esei iiúi .s aooAauMiros GiQÆiaMypHoj/
MORGUNBbAÐIÐ- -&UNNUDAGUR-2.- JUtí-1989
MARGIT
SMDEMO
sagnaþulur samtímans
bölwmog mm\
eftir Pál Lúðvík Einarsson
HVAÐA BÆKUR vill fólk lesa? Svörin eru jafnmörg og mennirn-
ir. — En víst er að fjöldi manna og kvenna sneiðir framhjá svo-
nefndum „fagurbókmenntum". Les eitthvað af „léttarataginu".
„Sjoppubókmenntir" segja sumir. Norsk-sænski rithöfundurinn
Margit Sandemo er áberandi í þessari bókmenntagrein. Ritsafn
hennar um Isfólkið er selt í pappírskiljum í söluturnum hér á
landi. Sjálf segir hún að sagnabálkurinn um ísfólkið sé ævintýri
fyrir fullorðna.
Rithöfundurinn Margit
Sandemo er fædd hinn
23. mars 1924 í Toten
í fylkinu Oppland í Nor-
egi. Faðir hennar var
Anders Underdal, velþekkt skáld í
heimahéraði sínu. Móðir Margitar
var Elsa Reuterskiöld og þvi, sam-
kvæmt norskum heimildum, tengd
aðalsættunum Oxenstierna af Kors-
holm og Wasa. Þegar Margit var sex
,ára flutti hún með fjölskyldu sinni
'til Svíþjóðar. Margit er gift Norð-
manninum Asbjörn Sandemo og
undanfama áratugi hafa þau búið í
sínu föðurlandi. Margit er þriggja
barna móðir og amma sjö barna.
Ekki fánýtt
RitferiII Margitar hófst ánð 1964
í norskum vikublöðum. „Ég hélt
fyrst að ég fengi Nóbelsverðlaunin
en svo komst ég niður á jörðina.
Mér fellur vel að skrifa afþreyingar-
eða alþýðubókmenntir. — En mínar
bækur eru ekki — alls ekki — „tri-
vialliteratur" (fánýti).
Einmitt, „fánýti“ eða „sjoppubók-
rnenntir", hafa ekki sumir gagnrýn-
endur notað þessi orð?
Orðið „sjoppubókmenntir“ móðg-
ar mig ekki. Mínar bækur eru seldar
þar sem fólkið kemur. í sjoppum, á
bensínstöðvum, bókabúðum, eigin-
lega alls staðar.
Gagnrýnendur hafa yfírleitt verið
mjög vinsamlegir og rithöfundar
hafa umgengist mig sem kollega.
Það eru helst bókasafnsfræðingar
sem hafa hrist hausinn og ekki viljað
hafa mínar bækur í hillunum. Hafa
borið það fyrir sig að kiljur séu erfið-
ar í meðförum. Ég er þeirrar skoðun-
ar að fólk geti sjálft valið sér bækur
án þess að þeir sem halda sig vita
betur, séu að skipta sér af því.
Hvaða fólk les helst þínar bækur?
Margir lesendur eru konur. Ungl-
ingar lesa bækurnar líka mikið, byija
svona ellefu ára. Annars les fólk á
öllum aldri mínar bækur.
Ætt ísfólksins
En ísfólkið. Nú er það sagnabálk-
ur, bókaröð, fjörutíu og sjö bækur
alls. Þú skrifaðir þessa bókaröð eftir
sérstakri beiðni Bladkompaniet í
Noregi. Hvað báðu útgefendurnir
þig um að skrifa, eitthvað notalegt,
spennandi?
Þeir báðu um ættarsögu. Mér
fannst það af og frá. Langaði ekki
til að skrifa um fallegar aðalsmeyjar
í útreiðartúrum eða við saumaskap
á herragörðum. En þegar ég var að
ferðast um Smálöndin í Svíþjóð sá
ég þar mynd í kirkju. Djöfullinn sjálf-
ur að baki ungri konu sem var að
strokka smjör. — Og á einu korteri
fæddust fyrstu þijár bækurnar.
Þetta skyldi verða sagnabálkur um
ofsótt fólk sem sumt hvert væri
gætt yfirnáttúrulegum hæfileikum.
Þetta fólk sest að í norskum fjalla-
dal. Ég vildi segja frá því góða og
því illa. Bölvun og blessun.
Ég hringdi strax í útgefandann
og sagði honum að saga ísfólksins
yrði yfirnáttúruleg. Hann bað mig
lengstra orða að fara varlega í þeim
efnum. — Og það gerði ég í fyrstu
og annarri bókinni, eftir það má
heldur betur segja að raunsæið hafi
látið undan. En ég kemst varla hjá
því að koma niður á jörðina í síðustu
bókinni. Þeirri fertugustu og sjöttu.
Bað Bladkompaniet um 47-binda
bókaröð?
Nei, ég hélt fyrst að það yrðu sex
til átta bækur. En reyndin varð önn-
ur. Fyrsta bókin kom út 1982 og í
haust kemur sú síðasta.
Sex til sjö bækur á ári og þar að
auki skrifar þú í vikublöðin. Er þetta
eiginlega ekki of mikið?
Mér líkar ekki illa að skrifa undir
álagi, en það er nauðsynlegt að
kunna sér hóf. Ég vil ekki halda því
fram að Isfólkið sé einhver „hámenn-
ing“ en það hefur reynt á kraftana
að skrifa þessa bókaröð.
Myndast ekki ákveðin „stöðlun
eða rútina“ þegar skrifaðar eru
svona margar bækur?
Ég vona að ég endurtaki ekki
»Jd!ío mie, það getur þó hent þegar
bækurnar veroa fjörutíu og sjö. Það
myndast auðvitað ákveðin rútína en
þegar maður skrifar frá sjálfum sér
og hefur gaman af því þá held ég
að hættan á endurtekningu sé ekki
svo mikil.
Saga ísfólksins spannar margar
aldir og ættartaflan ísíðustu bindun-
um nær yfir sautján kynslóðir. Er
ekki erfitt að halda utan um allar
þessar persónur og atburði?
Ættartaflan. í upphafi eignaðist
ísfólkið of mörg börn. Það stefndi í
offjölgun. Með siðari kynslóðum dró
úrfæðingartíðninni. — Nokkurs kon-
ar fjölskylduáætlun.
Það er náttúrulega erfitt að halda
sumum efnisatriðum samræmdum í
svona mörgum bindum. Ég held nú
að það hafi tekist þokkalega. —
Nema þessi hroðalega villa í fyrstu
bókinni. Richelieu kardináli fæddist
ekki fyrr en árið 1585. Er vitleysan
líka í íslensku útgáfunni? Svo hún
er þar líka. Æ!
Annars kom það í Ijós að það eru
til manneskjur sem eru betur að sér
í Isfólkinu heldur en ég. Það var
spurt úr bókunum í spurningakeppni
í norska sjónvarpinu. Og þar svaraði
Marit Kjellevold spurningunum rétt
en ég sem var dómari varð að viður-
kenna misminni á eiginn texta. Þetta
gerðist tvisvar.
Haltu áfram!
Þegar þú sést niður við að semja
heilan bókaflokk, leggur þú niður
fyrir þér hvernig hann á að verða?
Bjóstu til einhvern ramma eða grind
utan um allan þennan sagnabálk?
Nei, eiginlega ekki. Sagan tekur
völdin. Ég nýt þess að segja frá og
textinn_ einhvern veginn streymir
fram. Ég segi ævintýri fyrir full-
orðna.
Ef mínar sögur hafa boðskap þá
er hann kærleikur og vinátta til
manna og dýra.
Tilgangur, „plott“ eða „veruleiki“
í Isfólkinu, kemur eiginlega ekki í
ljós fyrr en í síðustu bókinni. Þá
segi ég frá hvað gerðist. Hvaða
raunveruleiki býr að baki sögunum.
Ég sjálf vissi ekki hver hann væri
fyrr en ég hafði skrifað bókaflokkinn
hálfan.
Nú?
Ég hélt að ég væri að skrifa um
baráttu góðs og ills. Baráttuna gegn
Þengli hinum illa sem væri fulltrúi
illskunnar. — En það kom í Ijós _að
það var miklu meira á ferðinni. Ég
varð fyrir áhrifum. Þetta var kröftug
og erfið reynsla. Ég leitaði til lækn-
is og dulsálarfræðings. Með dá-
leiðslu var hægt að komast að því
hvað var á ferðinni. Ég var slegin
en nú varð ég að skrifa. Þau sögðu
að ég yrði að halda áfram að segja
frá.
' Þau, ísfólkið?
Nú hef ég kannski sagt meira en
ég ætti?
ÍSFÓLK
ÁÍSLAMH
BÆKUR Margitar Sandemo
eru seldar á öllum Norðurlönd-
unum. Sjálf telur hún að um 5
milljónir Norðurlandabúa lesi
ritverk sín. Hve víðlesnar eru
bækur hennar á íslandi?
Reynir H. Jóhannsson forstjóri
Prenthússins sem gefur út
bókaflokkinn um ísfólkið hér á
landi, tjáði Morgunblaðinu að hver
bók væri gefin út í u.þ.b. átta þús-
und eintökum. Það er sennilega
ekki óvarlegt að áætla'að af hverri
bók séu seld 7.000-7.500 eintök.
Nú getur hver og einn leitt líkur
af því hve margir lesi hvert eintak.
En þess má geta að oft er gert ráð
fyrir að fjórir lesi hverja pappírs-
kilju.
ísfólkið er ekki fáanlegt á öllum
almenningsbókasöfnum. Borgar-
bókasafn Reykjavíkur er t.d. ekki
með þær, að sögn bókasafnsfræð-
inga þar á bæ eru ritraðir vasa-
brotsbóka eins og ísfólksins að
ýmsu leyti erfiðar viðfangs, sérstak-
lega með hliðsjón af pöntunarþjón-
ustu.
Bækur Sandemo eru aftur á
móti fáanlegar á Bókasafni Kópa-
vogs, starfsmenn safnsins sögðu
að bækur Sandemo væru mikið
lesnar og útlánstölur bera því vitni.
T.d. ætti bókasafnið sex eintök af
bókinni Konan á ströndinni (nr. 34
í ísfólkinu), síðustu fimmtán mán-
uði hefðu þessi sex eintök verið
lánuð 86 sinnum, hvert eintak rúm-
lega 14 sinnum. Sjö eintök af bók-
inni Myrkraverk (nr. 35 í ísfólkinu)
voru lánuð 69 sinnum síðustu
fimmtán mánuðina, hvert eintak
tæplega 10 sinnum. Til saman-
burðar má geta þess að af metsölu-
og verðlaunabók Thors Vilhjálms-
sonar, Grámosinn glóir, eru til sjö