Morgunblaðið - 26.09.1989, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. SEPTEMBER 1989
Ollu fári er mætt og bölið bætt...
_________Leiklist_____________
Jóhanna Kristjónsdóttir
Þjóðleikhúsið lrumsýndi Oliver!
Handrit, tónlist og söngtextar
eftir Lionel Bart
Byggt á skáldsögunni Oliver
Twist eftir Charles Dickens
Þýðing: Flosi Olafsson
Hljómsveitarstjóri: Agnes Löve
Lýsing: Mark Henderson
Leikmynd: Sean Kenny
Hreyfing/dansar: Ingibjörg
Björnsdóttir
Leikstjóri: Benedikt Árnason
Sögusvið Olivers Twist þekkja
margir; fátækrahverfi í London
skömmu fyrir öldina síðustu. Mun-
aðarleysingjar eiga illa vist og
þjófar og smábófar á kreiki, sóð-
alíf og mannvonska því að fátækt-
in og eymdin gerir mennina
vonda. Oliver hefur verið í eins
konar fóstri hjá frú Corney en
þegar hann rís upp einn daginn
og heimtar meiri mat er hann seld-
ur útfararstjóranum í hverfinu
fyrir fáein pund. Hrökklast þaðan
og lendir síðan hjá gyðingnum
Fagin sem hefur hjá sér hóp af
strákum sem hann sendir út að
stela og fyrir vikið fá þeir að bíta
og brenna hjá honum.
Oliver er tekinn á fyrsta degi
þjálfunarinnar, saklaus sem fyrri
daginn, en lendir síðan hjá herra
Brownlow og reynist vera dóttur-
sonur hans. Áður en allt fellur í
ljúfa löð kemur þó hitt og annað
uppá, en svo fer allt vel að lokum.
Sagan um Oliver hefur lengi
verið eftirlæti barna og unglinga
hér og er þó ekki allt til fyrirmynd-
ar í sögunni. Ég las í leikskrá að
menningarvitar hafi litið niður á
hann sem höfund ýkjukenndra
skemmtisagna, barnabókahöfund
og lýðskrumara. Ég get ómögu-
lega faliist á að það liggi beint
við að líta niður á Dickens þó að
hann skrifi ýkjukenndar
skemmtibækur fyrir börn, flestir
munu ætla að sögur hans eigi
ekki síður erindi við fullorðið fólk.
Mér þykir hins vegar ekki skrítið
þó Dickens hafi ekki átt upp á
pallborðið hjá sínum samtíma, lýs-
ingar hans eru miskunnarlausar
og hvaða samtími getur horfst í
augu við ljótleika sinn. Ég held
að við eigum sjálf dæmin býsna
nærri okkur.
Ytra byrði sýningarinnar er
keypt í heilu lagi frá Bretlandi og
í slíkum tilvikum fylgja nákvæm
fyrirmæli um alla uppsetningu.
Ég get ekki betur séð en Benedikt
Árnasyni takist prýðilega að fram-
fylgja þeim. Staðsetningar Bene-
dikts eru oftast áreynslulausar og
mjög til fyrirmyndar í þessari sýn-
ingu og gervi leikaranna hafa tek-
ist vel. Sýningin rennur áfram létt
og liðlega og tónlistin er fjörug
og áheyrileg. Á stöku stað hefði
þó ögn mátt draga niður í henni.
Lögin úr Oliver hljóma kunnug-
lega og textaþýðing Flosa Ólafs-
sonar er kjarnyrt við hæfi og fynd-
in.
Þorhallur „Laddi“ Sigurðsson
átti snjallan leik sem Fagin, gerv-
ið hjálpaði leikaranum og öll fram-
ganga hans var öldungis ágæt.
Flutningur Þórhalls á laginu „Nú
endurmet ég“ var öldungis frá-
bær. Ragnheiður Steindórsdóttir
fór með hlutverk Nancy og lék og
söng af leikni og Anna Kristín
Arngrímsdóttir gerði útfararstjór-
afrúna hæfilega afkáralega mann-
gerð. Pálmi Gestsson sem hinn
argi Bill Sikes var skuggalegur
þorpari og sannfærandi, en fyrsta
innkoma hans var riokkuð vand-
ræðaleg. Flosi Ólafsson var
Bumble og fór á kostum og sama
má segja um Margréti Guðmunds-
dóttur sem frú Corney. Almennt
skilaðu Ieikararnir sínum hlut
mætavel og kórfólkið átti dijúgan
hlut að vel heppnuðum atriðum.
Strákahópurinn á munaðarleys-
ingjahælinu og litlu lærisveinar
Fagins skemmtu sér og áhorfend-
um konunglega með öguðum ærsl-
um og hressilegum söng. Góð leið-
sögn Benedikts á strákunum eink-
ar lofsverð. Gissur Páll Gissurar-
son í titilhlutverki var látinn fara »
með það hófsamlega og tókst vel
að sýna þennan viðkvæma^ og
hrekklausa drenghnokka. ívar '
Svemsson sem Hrappur var kotro-
skinn og sniðugur.
Áhorfendur tóku frumsýning-
unni af hinni mestu ánægju. Vel
unnið framkall leikaranna með
söng og slætti jók á stemmningu
í lokin.
Það má sjálfsagt deila um
hversu nauðsynlegt er að kaupa
þijátíu ára gamlan pakka af
breskum söngleik og hafa sem
fyrsta verkefni á leikárinu eftir
allar þær umræður sem hafa orðið
um hvort Þjóðleikhúsið hafi náð
að hafa þá listrænu forystu sem
að var stefnt, ijármál leikhússins
í einni bendu og húsið að hruni
komið. En sýningin og þó umfram
allt tónlistin vakti mikla ánægju á |
frumsýningunni og fær ugglaust
góða aðsókn á næstunni.
Fiskveiðistjórn til frambúðar
eftirFriðrik
Sophusson
Eitt erfiðasta viðfangsefni stjórn-
málamanna er að ákveða með hvaða
hætti megi stjórna fiskveiðum þjóð-
arinnar. Langflestir eru sammála
því, að auðlindin sé takmörkuð og
þess vegna þurfi að grípa til ráðstaf-
ana til að hefta sóknina. Reyndar
finnast menn, sem halda því fram
að mælingar vísindamanna séu svo
gallaðar, að engin leið sé að leggja
þær til grundvallar ákvörðunar um
heildarafla á hveijum tíma. í því
sambandi er bent á, að of lítið sé
rannsakað, hvernig samspil fisk-
stofna hafi áhrif á niðurstöður um
stofnstyrk hverrar tegundar fyrir
sig. Fæðukeðjan sé flóknari en svo,
að fá megi haldbæra niðurstöðu um
styrk hvers stofns án þess að kanna
heildarlífkerfi sjávarins.
Kvóti eða ekki kvóti
Þeir, sem eru því sammála að
taka eigi verulegt tillit til tillagna
fiskifræðinga Hafrannsóknastofn-
unar, hafa mjög ólíkar skoðanir á.
því til hvaða stjórntækja eigi að
grípa til að takmarka veiðarnar.
Ymsir helstu gagnrýnendur núver-
andi skipulags fiskveiðanna benda
réttilega á, að þrátt fyrir kvótakerf-
ið, hafí mistekist að ná tveimur
veigamiklum markmiðum fiskveiði-
stjórnunarinnar. Annars vegar hafi
heildaraflinn orðið miklu meiri en
að var stefnt og hins vegar hafi
fiskiskipastóllinn vaxið verulega eft-
ir að kvótakerfið tók gildi. Margir
talsmenn þessarar gagnrýni telja
því eðlilegt að hverfa frá núverandi
skipulagi til svipaðrar sóknarstýr-
ingar og áður gilti. Slíkt kerfi
(„skrapdagakerfi") sé réttlátara en
aflakvótakerfið og leiði til heilbrigð-
ari samkeppni og meiri hagkvæmni.
Líklegt má telja, að meirihluti
svokallaðra hagsmunaaðila og
meirihluti þingmanna fallist ekki á
þessi sjónarmið, en vilji freista þess
að notast við kvótakerfið áfram.
Hins vegar vilja flestir gera á því
breytingar. Hugmyndir manna um
breytingar eru mjög mismunandi
og ganga í margar áttir. Það er því
ljóst, að ekki verður um almenna
samstöðu að ræða frekar en fyrri
daginn, þegar ákvörðun verður tek-
in um framhaldið.
Bráðabirgðaúrræði eða
framtíðarlausn
Kvótakerfíð hefur verið í gildi frá
árinu 1984. Við útdeilingu afla-
marksins var stuðst við afla skipa
á árunum 1981—1983. Breytingar,
sem gerðar hafa verið síðan miða
að því að gera kerfið sveigjanlegra
og víðtækara með því annars vegar
að taka upp sóknarmark samhliða
aflamarki og hins vegar að láta
kerfið ná til smábáta.
Þegar kvótakerfið var lögfest var
lögð áherzla á, að reglurnar væru
bráðabirgðaúrræði, sem giltu til
skamms tíma. Við framlengingu
gildistímans hefur Alþingi ekki fall-
ist á hugmyndir um að láta kvóta-
fyrirkomulagið gilda til langs tíma.
1 Þeir, sem þurfa að búa við kerfið,
hafa átt erfitt um vik að gera fram-
tíðaráætlanir í rekstri fyrirtækja
sinna. Þess vegna verður sú krafa
sífellt háværari að lengja gildistím-
ann. Hafa 10 jafnvel 15 ár verið
nefnd í því sambandi.
Þegar stefnan í fiskveiðistjórnun-
armálum verður endurnýjuð, þarf
að svara ýmsum spurningum. Meðal
þeirra eru þessar: Hveijir eiga að
fá veiðiréttinn? Á að greiða fyrir
veiðileyfin? Hver á að vera gildistími
laganna? Hvaða reglur eiga að gilda
um framsalsheimildir veiðileyfanna?
Ný gengisstefna - frjálsari
gj aldeyrisverzlun
Áður en ég vík frekar að þessum
spurningum er rétt að minna á, að
þingflokkur sjálfstæðismanna hefur
samþykkt að vinna að róttækum
breytingum á sviði gengis- og gjald-
eyrismála. Þingflokkurinn vill efla
sjálfstæði Seðlabankans varðandi
gengisskráninguna. Samkvæmt til-
lögum þingflokksins skráir Seðla-
bankinn grunngengi krónunnar með
tilliti til þess að ná jafnvægi í við-
skiptum við útlönd. Gengið getur
breytzt innan tiltekinna marka,
þannig að.verð á erlendum gjald-
eyri«ákveðst af þeim, sem eiga við-
skipti með hann. Viðskiptabankar
fá fullar heimildir til að verzla með
gjaldeyri og geta ákveðið verð á
honum innan frávikanna, sem
Seðlabankinn markar. Gjaldeyris-
verzlunin verði síðan gefin fijáls
fyrir 1. janúar 1992 í samræmi við
löggjöf annarra ríkja í Vestur-
Evrópu. Millifærslusjóðir núverandi
ríkisstjórnar, sem hafa verið notaðir
til að falsa gengi krónunnar verða
aflagðir. Almenn heimild verður
veitt fyrirtækjum til að mynda
sveiflujöfnunarsjóði. Starfsemi
Verðjöfnunarsjóðs fiskiðnaðarins
verður hætt. Fiskverð verður ákveð-
ið af seljendum og kaupendum án
atbeina ríkisvaldsins.
Allar þessar tillögur miða að því
að skapa almenn starfsskilyrði fyrir
atvinnulífið og draga úr opinberum
afskiptum, sem ætlað er að falsa
gengi og færa fé milli fyrirtækja
með sértækum aðgerðum. I umræð-
unum um stefnuna í fiskveiðistjórn-
inni verður að hafa þessar tillögur
í huga. Verði þær samþykktar, batn-
ar afkoma útflutningsgreinanna.
Sala veiðileyfa
Þegar rætt er um réttinn til fisk-
veiðanna má ekki gleymast að Al-
þingi hefur skýrlega lýst því yfir
að fiskimiðin séu sameign íslenzku
þjóðarinnar. Væri þessi auðlind
ótakmörkuð gæti hver landsmaður
tekið þann fisk úr sjó sem honum
sýndist. Þar sem fiskimiðin eru tak-
mörkuð auðlind er ljóst að rétturinn
til veiðanna er verðmætur og eftir-
sóknarverður fyrir fleiri en þá, sem
fengið hafa veiðileyfi. Þessi stað-
reynd birtist m.a. í því verði, sem
greitt er fyrir aflakvóta og umfram-
verð fyrir skip, sem hafa veiðirétt-
indi.
Það liggur því beint við að eigend-
ur auðlindarinnar, íslenska þjóðin,
selji veiðileyfin. Bent hefur verið á
ýmsar leiðir í því sambandi allt frá
uppboðum á afiakvótum til leyfis-
gjalds fyrir tiltekinn hóp, sem fengi
veiðileyfi. Þessar hugmyndir hafa
hingað til verið kæfðar með ýmsum
ráðun en fáum rökum. Jafnvel hefur
verið gripið til þess að kalla sölu á
verðmætum veiðileyfum auðlinda-
skatt. Slíkt jafngildir því að kalla
vöruverð eða húsaleigu skatta.
Sterkustu rökin gegn veiðileyfa-
sölu eru að minu mati þau, að út-
vegsmenn hafi í raun greitt fyrir
veiðileyfin vegna slæmra rekstrar-
skilyrða einkum af völdum rangrar
gcngisskráningar. Þannig hafi þjóð-
in lifað við betri lífskjör en ella á
kostnað útgerðarinnar, sem hefir
safnað skuldum. Einnig er bent á,
að margir útvegsmenn hafi keypt
skip á yfirverði og þannig hafi þeir
þegar greitt fyrir veiðileyfin. Gallinn
við síðarnefndu rökin er sá, að kvót-
afyrirkomulagið er tímabundið og
enginn getur keypt eða selt rétt,
nema í þann tíma, sem hann gildir.
Einnig er ljóst, að kvótahlutinn í
skipsverðum lenti ekki hjá þjóðinni
heldur seljendum skipanna.
Hér er ekki ætlunin að rökstyðja
hugmyndina um sölu veiðileyfa. Það
hafa margir gert í ræðu og riti á
undanförnum árum. Ef menn á ann-
að borð fallast á aflakvótakerfi,
tryggir veiðileyfasala að mínu mati
jafnræði og hagkvæmni umfram
aðrar útfærslur.
Ný málamiðlun
Mér er vel ljóst, að opinber veiði-
leyfasala nýtur ekki meirihluta-
stuðnings á Alþingi frekar en
„skrapdagakerfið". Þess vegna
verða^ménn að leita málamiðlunar-
lausna. Stjórnmálaflokkarnir, sem
eiga fulltrúa á Alþingi, hafa allir
verið meira eða minna klofnir í af-
stöðu til málsíns. Þess vegna má
segja að stefnumótunin hafi fyrst
og fremst verið hjá svokölluðum
hagsmunaaðilum, en forystumenn
þeirra hafa sem betur fer haft skiln-
ing á því að takmarka beri sóknina
í fiskstofnana með sem hagkvæm-
ustum hætti. Hlutverk sjávarút-
vegsráðherrans hefur verið að fylgja
þeim tillögum eftir á Alþingi.
Innan Sjálfstæðisflokksins fóru
nýlega fram g.ignlegar og hrein-
skiptar umræður um þessi mál, þeg-
ar sjávarútvegsnefnd flokksins hélt
opinn fund til að safna saman mis-
munandi ábendingum. Eftir að hafa
hlýtt á þær umræður sýnist mér
ástæða til að varpa fram eftirfar-
andi hugmyndum um framtíðar-
skipulag fiskveiðistjórnar:
1. Sérhvert fiskiskip (stærra en
6 rúmlestir) fái hlutdeild í heildar-
afla til 10 ára með árlegri end-
urnýjunarskyldu.
2. Horfið verði frá sóknarmarki.
3. Aflahlutdeildin miðist við var-
anlegan kvóta skipa á árinu 1989.
4. Aflahlutdeildin verði hindr-
unarlaust framseljanleg milli aðila
árlega .eða að fullu og öllu.
5. Handhafar veiðileyfa greiði í
hlutfalli við hlutdeild sínagjald, sem
standi undir fiskirannsóknum og
veiðieftirliti.
Friðrik Sophusson
„Það liggur því beint
við að eigendur auð-
lindarinnar, íslenska
þjóðin, selji veiðileyfín.
Bent hefúr verið á ýms-
ar leiðir í því sambandi
allt ft*á uppboðum á
aflakvótum til leyfís-
gjalds fyrir tiitekinn
hóp, sem fengi veiði-
leyfi.“
6. Handhafar veiðileyfa fái aðild
að ákvörðunum, sem varða eftirlit
með veiðum og rannsóknir á fiski- |
stofnum.
Þessar hugmyndir ber að skoða
í ljósi nýrrar gengisstefnu og fijáls-
ari gjaldeyrisviðskipta, sem ættu að
bæta afkomu útflutningsgreinanna.
Auðvitað má hugsa sér ýmsar
aðrar leiðii'. Fyrir mér vakii' aðeins
að benda á hugmynd, sem getur
gefið þeim, sem stunda fiskveiðar
sæmilegt starfsöryggi í tiltölulega
langan tíma í stað sífelldra bráða-
birgðaráðstafana. Persónulega tel
ég æskilegast að allir íslendingar
geti afiað sér veiðiheimilda, ef þeir
eru tilbúnir til að greiða uppboðs-
eða markaðsverð.
Sé gengið út frá því, að fiskveiði-
stjórnunin verði áfram grundvölluð
á kvótakerfinu tel ég mikilvægt, að
aflakvótinn geti gengið kaupum og
sölum. Slíkt tryggir hagkvæmni við
veiðarnar. Þá hlýtur það að vera
lágmarkskrafa, að kerfið standi
undir sér. Þess vegna er eðlilegt að '
handhafar veiðileyfanna greiði a.
m.k. kostnað við veiðieftirlit og
rannsóknir á fiskistofnunum.
Höfundur er varaformaður
SjálfsUeðisflokksins.
TOLVUSKÓU STJÓONUHARFÉLAQS tSLANDS *
tölvuskólarA
TÖLVUSKÓU GtSLA J JOHNSCM
IMauðsynlegt
námskeið fyrir
notendur allra
töflureikna.

3. — 6. okt.
kl. 8.30-12.30
í Ánanaustum 15, Reykjavík
Leiðbeinandi: Baldur Johnsen
SKRANING ( SÍMUM 621066 00 641222.