Morgunblaðið - 22.10.1989, Blaðsíða 2

£___3________________ _____________________ ímaðTHO ss auoAwmwj?. owiAjau'jaaow
2 C ' MÖRGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. OKTÓBER
-SPáMABUR A
kyptalandS
Eg sé hann fyrir mér koma
gangandi inn í daginn.
Hann drekkur í sig fegurð
morgunsins. Horfir út í
fjarskann og talar stöðugd:
fyrir munni sér. Allir
Kaíróbúar þekkja hann og
kinka til hans kolli, en
brosa þegar þeir sjá að hann er
víðsfjarri í huganum. „Hann er allt-
af að semja, alltaf með okkar heill
í huga,“ segir brosandi vegfarandi
við mig. Naguib Mahfouz sest á
kaffihúsið sitt um áttaleytið og les
morgunblöðin. Allir vita hvar Mah-
fouz drekkur morgunkaffið. Hann
hefur gei-t það á sama stað um
áratugi. Allir vita líka hvar hann
borðar hádegisverð með vinum
sínum. Mahfouz er vanafastur mað-
ur. Hann býr í miðbænum og það
tekur hann aðeins um 20 mínútur
að ganga á skrifstofu sína í blaða-
höllinni, sem er sambæriieg við
Morgunblaðshöllina. En Mahfouz
er heiðursritstjóri stærsta dagblaðs-
ins í Egyptalandi, A1 Ahram.
Síminn hringir í Luxor. Það er
ræðismaður íslands í Egyptalandi,
Nadja Niazi Mostafa. „Þú ert búin
að fá viðtal_ við Mahfouz kl. 9.30 á
morgun." Ég gríp andann á lofti.
Hafði aldrei gert ráð fyrir að ná
viðtali við þetta eftirsótta nóbels-
skáld. Ég vissí að allir blaðamenn
hvaðanæva úr heiminum voru á
höttunum eftir viðtali og mér hafði
verið sagt að viðtalstíminn væri
jafnvel skammtaður í 5-10 mínútur.
Hvað var hægt að spyija um í 5
mínútna viðtali? Hann, sem var
dýrkaður af 300 milljónum araba.
Hlaut bókmenntaverðlaun Egypta
1970 og æðsta heiðursmerki þjóðar
sinnar, „The Collar of the
Republic," 1972. Heiðursverðlaun
hafa veist honum frá Frakklandi,
Sovétríkjunum og- Danmörku. Og
núna titillinn fyrsta nóbelsskáld
arabaheimsins, verðlaun, sem eru í
raun viðurkenning á því, að vest-
rænar þjóðir vilja komast inn í
hugsanagang og lífsstíl menntaðra
múþameðstrúarmanna.
Ég er dálítið taugaóstyrk þegar
aðstoðarmaður Nadju, virðulegur
miðaldra maður, Ahmed að nafni,
kemur að sækja mig um morgun-
inn. Ég á að fá að hitta höfund
„Miramar," „Midaq-strætis“ og
fleiri minna eftirlætisbóka. Hvernig
er maðurinn á bak við ritverkin, sem
opna lesendum sínum stórkostlega
innsýn í þjóðarsál Egypta? Kaíró-
strætin iða af litríku mannlífi í
morgunsólinni. Við ökum I gegnum
fátækleg hverfi, þar sem húsakost-
ur er þröngur og íbúar lifa í nánu
sambýli sem ein fjölskylda í eijum
eða samlyndi. í svona hverfi elst
Mahfouz upp til 6 ára aldurs. Þá
flyst hann upp í miðstétt, þar sem
faðir hans var kaupmaður. Hann
getur líka auðveldlega sett sig í
spor allra stétta og dregur upp
átakanlega' en líka gamansama
mynd af harðri baráttu fólksins
gegn yfirráðum stjórnvalda, trú-
arlífs og hefða. í bókum Mahfouz
er réttur einstaklingsins ekki til eins
og vestrænar þjóðir skynja hann.
í blaðahöll Á1 Ahram þurfum við
að ganga framhjá mörgum öryggis-
vörðum, fylla út eyðublöð og af-
henda persónuskilríki. En að lokum
sitjum við fyrir framan skrifstofu
Mahfouz og bíðum. Kannski verður
þetta aðeins yfirborðstal við þennan
fræga höfund. Kannski er hann það
stór upp á sig, að þann leyfir ekki
blaðamanni frá íslandi að kynnast
suðrið mætist í tengslum Egypta
og íslendinga. „Mannfólkið er alls
staðar eins, hvort sem það kemur
úr suðri eða norðri," segir hann.
„Og tveir andstæðir pólar eins og
Egyptar og íslendingar geta lært
mikið hvor af öðrum, ef þeir sýna
skilning á ólíkum lífsviðhorfum og
ólíkum hugsanahætti, sem um-
hverfi, trúarbrögð og venjur móta.“
— Hvernig var tilfínning þín að
taka við fyrstu nóbelsverðlaunum í
bókmenntum í nafni alls araba-
heimsins? „Eftir að hafa jafnað mig
eftir undrunina, var ég mjög ham-
ingjusamur — fyrir sjálfan mig, en
ekki síður fyrir arabískar bók-
menntir," segir hann yfirlætislaus.
Já, hann varð undrandi. Hann sem
er búinn að vinna skáldsögunni sess
í arabískutn bókmenntum og vekja
forvitni Vesturlandabúa á hingað
til óþekktum hugsanaheimi. Lítil-
læti er oft aðalsmerki mikilmenna.
— Hvernig brást þjóð þín við,
þegar þú fékkst verðlaunin? Nú
getur Ahmed ekki orða bundist og
segir hrifnæmur á sinni fremur bjö-
guðu ensku (orð hans, sem sýna
þýðingarnar. Það er mjög erfitt að
þýða arabísku yfir á ensku. Þetta
eru svo ólík túngumál."
— Hefur þú lesið bækur íslenska
nóbelsskáldsins, Halldórs Laxness?
Mahfouz hugsar sig lengi um og
segir síðan: „Mér finnst að ég hafi
lesið skáldsögu um stúiku í fiski-
þorpi eftir hann. Ég man ekki leng-
ur hvort ég las hana á ensku eða
þýdda á arabísku." Trúlega á Mah-
fouz hér við Sölku Völku, en hann
man ekki nafnið á bókinni. Og ég
spyr hvort hann kannist við hin
spásagnarkenndu Eddukvæði, en
hann hristir höfuðið. Ég segi við
hann, að mér finnist undiraldan í
bókum hans oft minna á íslenskar
bókmenntir. Og hann hlær og segir.
að mannlegu vandamálin séu alls
staðar hin sömu. Hjá sér birtist
vandamáiin í öðrum búningi, sem
sýni vel mismuninn á milli sinna
og minna siðvenja.
„Allt mannkynið er eins, ef til
vill öðruvísi mótað eftir siðum og
venjum,“ heldur Mahfouz áfram.
„En mannlega náttúran er hin
sama. Hvarvetna giímir einstakl-
ingurinn við ást, hatur og afbiýði-
semi. Maður verður ástfanginn í
konu. Margvíslegar'hindranir geta
komið upp, til dæmis pólitískar eða
skil á milli stétta.“ „Én hverjar af
bókum hans eru þér hugleiknast-
ar,“ spyr Ahmed, sem fylgist náið
með samtalinu. „Astarsögurnar eða
þær pólitísku"? En Mahfouz svarar
sjálfur fyrir mig, mjög ákveðið: „Ég
sé þær sem eina heild — ekki skipt-
ar. Pólitík og ást fiéttast alltaf sam-
an í lífinu." Og sögupersóna Mah-
fouzs, þoi’psstúlkan Zohra úr Mir-
amar, birtist ljóslifandi fyrir framan
mig. Margir gagmýnendur sjá hana
sem tákn fyrir Egyptaland.
Ég er löngu hætt að vera taugaó-
styrk. Mér líður svo vel í návist
þessa ínanns, sem talar við mig sem
jafningja sinn í fullri vinsemd. Það
er dásamlegt að tala við hann. Og
Mahfouz er ekkert að flýta sér.
Hann drekkur sitt tyrkneska kaffi
og vatn til skiptis og lætur sem
hann sjái ekki aðstoðarmanninn,
sem kemur í gættina og bendir á
klukkuna. Mahfouz horfir dreym-
andi út um giuggann og er greini-
lega kominn í ham. „Daglega lífið
er hið sama og það var íyrir 10
þúsund árum. Það mun ekki breyt-
ast. Mannfólkið er alltaf eins. Hér
í Egyptalandi getur þú fundið
lífshætti eins og fyrir þúsundum
ára, en líka vestræna, nútíma lifn-
aðarhætti — allt við hliðina hvort á
öðru.“
— Hvernig er að hafa alist upp
í skugga píramídanna? „Ég ólst upp
í ljóma píramidanna, ekki skugga.
Píramídarnir bei'a vitni um sterka
trú forfeðra okkar og flytja okkur
nær þeim. I þeim kemur fram tíma-
leysi — hið stutta bil á milli kynslóð-
anna.“ — Hvert er stærsta vanda-
mál í egypsku þjóðfélagi? „Fátækt-
in,“ segir Mahfouz með áherslu, „og
sambandið milli fólksins og stjórn-
valda.“ í skrifum sínum teksl Mah-
fouz oft á við viðkvæm pólitísk mál
og hann hefur komist upp með
það. Sögur hans frá miðjum sjötta
áratugnum sýna vel þau höft, sem
einstaklingurinn þurfti að beijast
við undir stjórn Nassers.
En arabar hafa ekki verið eins
umburðarlyndir við hann í trúarleg-
'sér. Hurðin opnast og aðstoðarmað-
ur Mahfouz vísar mér og Ahmed
inn.
Brosmildur, eldri maður tekur í
hönd mér. Hann er svo grannholda
og rýr, að líkami hans sýnist ör-
smár í hinni geysistóru skrifstofu.
En ég er ekki búin að vera lengi í
návistum við manninn, þegar ég
finn að persónuleiki hans fyllir út
í skrifstofuna og nær langt út fyrir
veggi hennar. Maðurinn dregur til
sín með sérstökum töfrum, sem eru
fólgnir í hógværð haps og einstak-
lega hlýju viðmóti. í fyrsta skipti
finnst mér ég skynja hvernig hinir
fornu s_pámenn hafa dregið fóikið
til sín. Ég er ekki hissa þó að Egypt-
ar og allir arabar dýrki þennan
spámann sinn.
Ég kynni mig og segist vera úr
íslensku sendinefndinni, sem sé
stödd í Kaíró til að ræða um aukin
samskipti þjóða okkar. Hann brosir
þegar ég tala um að norðrið og
vel hvernig arabar tala, ei-u í beinni
þýðingu): „Við urðum öll svo ham-
ingjusöm, að við vildum bera hann
á hálsi okkar og vængjum. Hans
frægð verður okkar dýrð.“ Vængir
hafa táknræna merkingu hjá faraó-
um, sem Egyptar telja sig vera.
Vængir bera manninn yfir í annað
og betra líf. Orð Ahmeds má því
skilja þannig að Egyptar vilji bera
þjóðskáldið sitt á örmum sér yfir í
annað líf. En Mahfouz svarar aðeins
með brosi.
— Bækur þínar hafa vakið mik-
inn áhuga á egypsku þjóðfélagi á
Vesturlöndum. Hafa þær verið
þýddar á mörg tungumál? „Þær
hafa verið þýddar yfir á ensku,
frönsku, þýsku, japönsku, rússn-
esku og spönsku. Og þær hafa allar
verið kvikmyndaðar í þessum
heimshluta, en líka annars staðar.“
— Ertu ánægður með þýðingarn-
ar?„Því miður verð ég að játa, að
ég er ekki ánægður með allar ensku
morgunmistrinu svífa hvít segl hljóðlaust eins og hvítir vængir
yfir árstrauminum.
„Hér í Egyptalandi getur þú fundið lífshætti eins og fyrir þúsundum
ára, en líka vestræna nútíma lifnaðarhætti - allt við hliðina á hvori;
öðru