Morgunblaðið - 20.01.1990, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 1990
Hagsmunaárekstur og
samfylkingarhugsj óni

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Glæsileg staða
Reykjavíkurborgar
Davíð Oddsson borgarstjóri
í Reykjavík notaði tækifæ-
rið, þegar hann lagði fram fjár-
hagsáætlun fyrir borgarsjóð á
fimmtudagskvöldið til að gera
grein fyrir því hvernig staðið
hefur verið að stjórn borgarmál-
efna síðan 1982, þegar sjálf-
stæðismenn fengu að nýju
meirihluta eftir fjögurra ára
stjórn vinstri manna. í stuttu
máli er þetta glæsilegt yfirlit
um mikil umsvif og fram-
kvæmdir, sem sýnir sterka fjár-
hagslega stöðu án þess að skatt-
ar hafi verið hækkaðir eða
stofnað til skulda. Er þessi þró-
un í höfuðborginni í hróplegu
ósamræmi við það, sem gerst
hefur í landstjórninni á sama
tíma, þar sem ekki hefur tekist
að koma böndum á stjóm ríkis-
fjármála og þannig er staðið að
framkvæmdum að ekki er unnt
að kenna við annað en óskilvirka
stjóm. Gífurlegar skattahækk-
anir vinstri stjómar Steingríms
Hermannssonar hafa til dæmis
ekki dugað til að koma í veg
fyrir halla á ríkissjóði eða draga
úr erlendum lántökum.
Ástæða er til að taka sérstak-
lega undir þessi orð í ræðu
Davíðs Oddssonar: „Ég tel að
ástæða þess, að borgin hefur
getað lagt í allar þessar miklu
framkvæmdir án þess að hækka
skatta sína og reyndar þvert á
móti tekist að lækka bæði út-
svar og fasteignagjöld á íbúðar-
húsnæði, sé í rauninni einföld.
Stjóm borgarinnar hefur verið
skilvirk, jafnvel andstæðingam-
ir hljóta að viðurkenna það.
Kostað hefur verið kapps um
að auka hlut atvinnulífsins inn-
an borgarmarkanna bæði með
skipulagsákvörðunum og lóða-
úthlutunum og draga þannig
aukið fé inn í borgina og virkja
menn og fyrirtæki til átaka.
Borgin hefur gætt þess að falla
ekki í fen skuldasöfnunar og
því hafa greiðslur borgarinnar
af fjármagnsgjöldum verið
minni en þekkist hjá flestum
öðmm sveitarfélögum. í annan
stað hefur borgin losað sig við
rekstur, sem var henni óarð-
bær, án þess að sá rekstur legð-
ist af í borginni.“
Andstæðingar sjálfstæðis-
manna hafa þá gagnrýni helst
fram að færa nú í upphafi kosn-
ingaárs, að sjálfstæðismenn
hafí verið fjandsamlegir við
fólkið í borginni í ráðstöfun
sinni á fjármunum. Þessi áróður
fellur um sjálfan sig, þegar litið
er til hins þáttarins í gagnrýni
vinstrisinna á Reykjavík, að
þangað flytjist alltof margir af
landsbyggðinni. Á aðeins 7
ámm hefur borgin getað tekið
á móti um 14 þúsund nýjum
íbúum, án þess að hafa þurft
að skerða þjónustuna við þá,
sem fyrir vom. Þvert á móti
hefur verið staðið þannig að
þjónustu við borgarbúa, að hún
hefur verið aukin og bætt á
marga lund. Sést þetta best á
því, hve fljótt og skipulega hef-
ur verið staðið að því að koma
á fót almannaþjónustu í nýjum
hverfum. Ekkert sveitarfélag
stendur Reykjavík á sporði að
þessu leyti.
Á því ári sem nú er að hefj-
ast er ætlunin að veija 2,4 mill-
jörðum króna til félagsmála í
Reykjavík og ver borgin miklu
hærra hlutfalli af tekjum sínum
til félagsmála en önnur sveitar-
félög. Næststærsti útgjaldalið-
urinn lýtur að uwrferðarmálum,
en til þeirra er ætlað að verja
1,6 milljörðum króna. Þarhefur
Reykjavík einnig algjöra forystu
miðað við önnur sveitarfélög.
Þriðji stærsti útgjaldaliðurinn
em skólamálin, en til þeirra á
að renna' um einn milljarður
króna. Sá liður fjárhagsáætlun-
arinnar sem hækkar mest á
milli ára snertir framlög til
æskulýðs-, tómstunda- og
íþróttamála, sem hækka um
26% og nema rúmlega 400 millj-
ónum króna.
Það er fráleitt að halda því
fram, að sveitarstjóm sem
stendur þannig að meðferð sam-
eiginlegra fjármuna sé óvinveitt
íbúnum, sem í umdæmi hennar
búa, enda er holur hljómur í
gagnrýni vinstrisinna á stjórn
Reykjavíkurborgar undir for-
ystu Davíðs Oddssonar. Á kom-
andi vikum og mánuðum á enn
eftir að skýrast í málatilbúnaði
vegna kosninganna, að vinstri-
sinnar hlaupa úr einu víginu í
annað í gagrýni sinni á meiri-
hluta sjálfstæðismanna, þeir
vita ekki einu sinni nú úr hvaða
flokksvígi þeir ætla að halda
uppi neikvæðum málflutningi
sínum og niðurrifi. Þær raunir
allar eru skoplegar miðað við
samstöðu og skilvirka forystu
sjálfstæðismanna, sem hafa
skilað Reykvíkingum glæsileg-
um árangri í stjóm málefna
þeirra. Staða Reykjavíkurborg-
ar sýnir, að hún er eitt best
rekna fyrirtæki landsins og
sjálfstæðismönnum til sóma.
eftir Þorstein
Pálsson
Að undanförnu hafa farið fram
all miklar umræður um hæfi eða
vanhæfi fulltrúa Kvennalista til
setu í bankaráði Landsbankans.
Starf hjá verðbréfafyrirtæki þótti
ósamrýmanlegt setu í bankaráði
Landsbankans.
Umræða þessi er um margt at-
hyglisverð. Hún hófst með nafn-
lausum fjölmiðlaathugasemdum
og spannst síðan upp í það að
verða að meiriháttar pólitísku
máli.
Ég ætla ekki að gera efnisatriði
þessa máls að umræðuefni í dag.
Óumdeilt er að þetta kjör var ekki
brot á lögum en það gat á hinn
bóginn gefið tilefni til gagnrýni
af pólitísku eða siðferðilegu tagi.
Umræðan um þetta mál og með-
ferð þess vekja, hvað sem öðru
líður, upp ýmsar spurningar.
Forsetar Alþingis
á villigötum
í fyrsta lagi voru afskipti for-
seta Alþingis af málinu í meira
lagi undarleg. Þeir hafa sam-
kvæmt stöðu sinni engar heimildir
til þess að kveða upp dóma eða
láta í ljós álit sitt um mál af þessu
tagi. Þeirra hlutverk er að stjóma
fundum Alþingis og hafa yfirum-
sjón með skrifstofuhaldi þess sam-
kvæmt þingsköpum. Að réttu lagi
hefðu forsetar Álþingis átt að vísa
þessu sérstæða erindi Kvennalist-
ans frá. Alþingi getur samþykkt
lög sem bijóta í bága við stjórnar-
skrá og hefur reyndar gert það.
Komi upp ágreiningur þar að lút-
andi fer því fjarri að forsetar Al-
þingis hafi heimildir til þess að
kveða upp dóma eða láta í ljós
álit. Það eru einvörðungu dómstól-
ar sem hafa úrskurðarvald þar um.
Forsetar Alþingis geta aðeins haft
sínar skoðanir á þeim efnum eins
og hveijir aðrir þingmenn.
Aðstaðan í þessu máli er að því
leyti svipuð eins og þegar lög hafa
verið samþykkt að Alþingi tekur
endanlega ákvörðun með at-
kvæðagreiðslu. Forsetar Alþingis
eiga að sjá um að hún fari fram
lögum samkvæmt en eru engir
úrskurðaraðilar eftir á um pólitískt
eða siðferðilegt mat á þeim
ákvörðunum sem Alþingi tekur.
Ærin ástæða er því til þess að
gagnrýna forseta Alþingis fyrir
að láta teyma sig til afskipta af
málinu með þeim hætti sem raun
varð á.
Hlutverkum snúið við
í annan stað vakti það nokkra
athygli þegar einn af bankastjór-
um Landsbankans lýsti yfir því
að bankinn myndi mæta þessari
ákvörðun Alþingis af fullri hörku.
Nú er það svo að bankastjórar eru
undirmenn bankaráðsmanna. Þó
að álitaefni af þessu tagi sé uppi
er það ekki hlutverk undirmanna
bankaráðsins að standa í opin-
berum stríðsrekstri af því tilefni.
Þvert á móti ætti bankaráðið sem
kjörið er af Alþingi að mæta slíkri
framhleypni undirmanna sinna af
nokkurri hörku. Hér var hlutverk-
um snúið við eins og menn gerðu
sér ekki grein fyrir hver ætti að
ávíta hvern.
Umræðan um þetta mál hefur
fyrst og fremst verið keyrð áfram
af fjölmiðlum. Það er óumdeilan-
lega þeirra hlutverk að gefa slíkri
umræðu rúm ella gegna þeir ekki
því aðhaldshlutverki sem þeim
ber. En það hefur hins vegar vak-
ið athygli margra þeirra sem fylgst
hafa með þessari umræðu að fjöl-
miðlar skuli ekki hafa varpað fram
spurningum um hugsanlegt van-
hæfi annarra stjórnenda banka-
stofnana. Ýmislegt bendir þó til
þess að stærri álitaefni geti verið
uppi í þeim efnum en þetta mál
sem hér hefur verið vikið að.
Alvarlegar spurningar
Forsætisráðherra hefur nýlega
sagt að ekki verði séð fyrir endann
á vandamálum Landsbankans fari
svo að SÍS komist í greiðslustöðv-
un. Bankaráð Landsbankans sam-
þykkti þar að auki fyrir nokkrum
vikum að leita eftir viðbótartrygg-
ingum vegna viðskipta Sambands-
ins við bankann.
Hér vakna spurningar um það
hveijir beri ábyrgð á því að Lands-
bankinn er kominn í þá alvarlegu
stöðu sem forsætisráðherra hefur
lýst. Ennfremur vakna spurningar
um það hveijir beri ábyrgð á því
að veð Sambandsins eru ófull-
nægjandi þannig að gera þarf um
það sérstakar samþykktir í bank-
aráði að bæta úr. Er nokkur mögu-
leiki að svara slíkum spurningum
án þess að kanna ábyrgð stjórn-
enda Sambandsins á undanförnum
árum?
Fyrir liggur að einn af banka-
stjórum Landsbankans hefur til
skamms tíma verið stjórnarform-
aður Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga. Lítið hefur farið fyrir
því að fjölmiðlar vörpuðu fram
spurningum af þessu tilefni. Þær
sýnast þó vera miklu viðameiri og
snúast um alvarlegri hagsmunaá-
greining en Kvennalistinn gaf til-
efni til.
Gamalt stef með
nýjum tilbrigðum
Enn einu sinni eru hafnar um-
ræður um samtryggingu vinstri
Radio Free Europe og Radio Liberty:
Gjörbreyttir tímar en
baráttan rétt að hefjast
MQnchen. Frá Önnu Bjamadóttur, Iréttaritara Morgunblaðsins.
RÚMENSKIR starfsmenn stuttbylgjuútvarpsstöðvarinnar Radio
Free Europe (RFE) unnu sleitulaust yfir jólin þegar byltingin var
gerð í Rúmeníu. Deildin sendir yfirleitt ekki út nema tæpa 14 tíma
á sólarhring en að þessu sinni útvarpaði hún samfellt í nokkra sólar-
hringa. Hún var um tíma eina stöðin sem flutti íbúum landsins frétt-
ir á rúmensku af því sem var að gerast. Hröð atburðarásin kom
starfsmönnunum, sem flestir eru flóttamenn frá Rúmeníu, á óvart
en uppfyllti gamla ósk um fall kommúnismans og stjórnar Ceauses-
cus. Draumur starfsmanna annarra deilda RFE um lýðræði í ríkjum
þaðan sem þeir höfðu flúið hafði þegar ræst.
Bandarísku stöðvamar Radio
Free Europe og Radio Liberty (RL)
hafa útvarpað fréttum og upplýs-
ingum til Austur-Evrópuríkjanna
og Sovétríkjanna á tungumálum
íbúa þessara ríkja síðan í upphafi
kalda stríðsins. Leyniþjónusta
Bandaríkjanna (CIA) borgaði brús-
ann í byijun en bandaríska þingið
hefur fjármagnað stöðvamar beint
undanfarin 18 ár. Tilgangur þeirra
er að miðla íbúum kommúnistaríkj-
anna hlutlausum og alhliða fréttum
af innanríkis- og alþjóðamálum.
Flestir telja, að kalda stríðið
hafi formlega fokið út í veður og
vind á Möltu í desember og frétta-
frelsi breiðist óðum út í austri. En
starfsmenn RFE/RL sjá enga
ástæðu til að láta deigan síga og
ætla að gera sitt til að hlutirnir
fari ekki aftur í sama farið. Starfs-
maður rúmensku deildarinnar sagði
nýlega í sjónvarpsviðtali að starf
útvarpsstöðvarinnar væri rétt að
hefjast. „Við vomm hingað. til
óformleg stjómarandstaða og
gagnrýndum það sem átti sér stað.
Nú verðum við að upplýsa fólk um
hvað lýðræði er og hvað það hefur
í för með sér.“
Talsmaður stöðvanna tók því
ekki vel þegar hann var spurður
hvort andkommúnískur áróður hafi
löngum verið uppistaða dagskrár
útvarpsstöðvanna. Hann sagði
fréttaritara Morgunblaðsins að
hvorki áróður né and- þetta eða
hitt hefðu verið Ieiðarljós þeirra.
Lofið sem nýir leiðtogar í Austur-
Evrópuríkjunum og almenningur
bera á fréttaflutning RFE bendir
til að hann fari rétt með. Lech
Walesa velti til dæmis fyrir sér
hvort jörðin myndi vera til án sólar-
innar þegar hann var spurður í
Washington í nóvember hvort út-
sendingar RFE hefðu haft áhrif á
þróun Samstöðu í Póllandi á sínum
tíma. Hann sagði að mikilvægi
stöðvarinnar í því sambandi væri
ómetanlegt. Og í haust benti áheyr-
andi í ungverska þinginu á lítinn
mann með gleraugu og hvíslaði:
„Þetta er fréttamaður Radio Free
Europe. Hann veit meira um
ástandið í Ungveijalandi en nokkur
annar. Ég hef hlustað á hann árum
saman og tek enn mest mark á því
sem hann segir.“
RFE útvarpar til Austur-Evr-
ópuríkjanna og Eystrasaltsríkjanna
á 8 tungumálum en RL til Sov-
étríkjanna á 12 í samtals tæpar
1.100 klukkustundir á viku. Banda-.
ríski herinn í Vestur-Berlín sér um
fréttaflutning á þýsku sem er út-
varpað til Austur-Þýskalands.
Eystrasaltsríkin voru áður á verk-
sviði Radio Liberty en Radio Free
Europe tók við þeim í stjómartíð
Ronalds Reagans árið 1984 í sam-
ræmi við stefnu Bandaríkjamanna