Morgunblaðið - 12.04.1990, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 12. APRIL 1990
C 7
við setjum okkur og hvaða verk þarf
þá að vinna?
Hin almennu efnahagslegu mark-
mið, sem ég trúi að allir séu sam-
mála um, taka til góðra og traustra
lífskjara og fullrar atvinnu. Meðal
ajmarra markmiða, sem flestir vænt-
anlega hallast að eru félagslegt ör-
yggi og öflug menning. Þessi mark-
mið eru reyndar ekkert frábrugðin
því sem aðrar þjóðir setja sér. Þeim
er svo aftur sameiginlegt að þeim
verður illa fullnægt nema með öflug-
um hagvexti.
í þessu samhengi hlýt ég að benda
á að góð lífskjör og myndarlegur
hagvöxtur varða í reynd tilveru þjóð-
arinnar og sjálfstæði og reyndar að
líkindum í ríkari mæli Islendinga en
annarra þjóða. Dragist íslendingar
tiltakanlega aftur úr grannþjóðunum
má búast við fólksstreymi úr landinu
sem við þolum illa. Við því munu
ekki duga neinar takmarkandi að-
gerðir. Oflugt efnahags- og atvinn-
ulíf, sem rís undir kröfum um félags-
legt öiyggi og menningarstarfsemi
er eina ráðið og þá jafnframt eitt
af megin verkefnum okkar til þess.
að tryggja sjálfstæði þjóðarinnar.
Hagvöxtur á Islandi hefur verið
með lægra móti á undanförnum árum
og einkar skrykkjóttur. Ég leyfi mér
að skýra það ekki síst með því að
við núverandi atvinnuhætti, þar sem
hagvöxtur er nátengdur sjávarafla,
sé íslenskt hagkerfi á mörkum hins
mögulega. Auknum þjóðartekjum
sem byggjast á uppsveiflu í afla eða
verðlagi sjávarfangs fylgir gjarnan
samdráttur, ýmist vegna endur-
heimtu á afrakstursgetu fiskstofna
ellegar verðlækkun. Við erum sem
sagt að reka okkur upp undir eins
konar þak.
í sjálfu sér er þetta viðurkennt
með þeirri almennu stefnumörkun,
sem flestir a.m.k. virðast aðhyllast
og birtist í óskum um iðnþróun ell-
egar að fleiri stoðum verði skotið
undir atvinnulífíð og fjölbreytni þess
aukin.
Ut frá þessum almennu sjónarmið-
um og mikilvægi atvinnustefnunnar
með tilliti til efnahagslegra mark-
miða ætla ég nú að fara nokkrum
orðum um leiðir og verkefni í at-
vinnulífsmálum á Islandi, eins og
málið horfir við af mínum sjónarhóli.
Markaðssókn í sjávarútvegi
Lítum fyrst á sjávarútveginn. Þar
má benda á margt til þess að auka
hagkvæmni bæði að því er varðar
veiðar og vinnslu með skiuplags-
breytingum. Ég læt það liggja á
milli hluta þótt mikilvægt sé. Að hinu
leytinu vaknar spurningin, hvort
unnt sé að auka útflutningsverð-
mæti á hveija einingu eða með öðrum
orðum án aflaaukningar og auka
þannig þjóðartekjur. Ég geri ráð fyr-
ir að þetta sé það sem flestir eiga
við, þegar þeir tala um aukna full-
vinnslu. Það sem er á ferðinni má
reyndar frekar nefna markaðssókn
og vöruþróun.
Hverjar eru þá forsendurnar fyrir
því að þetta megi takast? í mínum
huga eru þessar þær helstu:
1. Hindrunarlaus aðgangur að
mörkuðum og öryggi um að slíkum
forsendum verði ekki breytt.
2. Hlutleysi tolla gagnvart vinnslu-
stigi vöru, þannig að tollar séu ekki
hærri á unninni vöru en óunninni.
3. Öryggi fyrir því að eðlilegum
samkeppnisskilyrðum sé ekki raskað
t.d. með opinberum styrkjum og
stuðningsaðgerðum við samkeppnis-
aðila.
4. Samskonar eða ekki lakari al-
menn starfsskilyrði á íslandi og fyrir
hendi eru hjá samkeppnisþjóðum.
5. Markaðs- og vöruþekking og
tæknikunnátta.
Þijár fyrstu forsendurnar um að-
gang að markaði, tolla og styrki til
sjávarútvegs í öðrum löndum snúa
að samskiptum okkar og samningum
við umheiminn. Fjórða og fímmta
forsendan um starfsskilyrði og þekk-
ingu snýr einkanlega að okkur sjálf-
um en reyndar líka út á við. í fjórða
punkti er t.d. fólgið að greinin njóti
jafngóðrar fjármálaþjónustu og sam-
keppnisaðilar, og markaðs-, vöru- og
tækniþekking fæst tæpast nema með
miklum samskiptum við erlenda að-
ila.
Það sem nefnt er í þrem fyrstu
liðunum um markaðsmál, tolla og
opinbera styrki fellur reyndar beint
að skilgreiningu á fríverslun, nema
í henni ætla menn sér afnám tolla.
Niðurstaða mín er sú að forsend-
urnar fyrir aukinni markaðssókn og
vöruþróun í sjávarútvegi séu, auk
þess að vera undir okkur sjálfum
komin varðandi hugvit og frum-
kvæði, einkum og sér í lagi fólgin í
samningum um markaðsmál, í auk-
inni samvinnu við erlenda aðila og
aðlögun að almennum starfsskilyrð-
um eins og þau gerast í samkeppnis-
og sölulöndum.
Iðnþróun
Víkjum þá að iðnaðinum og iðn-
þróun. Ráðandi stjómmálaöfl hafa á
seinustu áratugum öll haft að stefnu-
miði öfluga iðnþróun, þótt áherslur
hafi verið mismunandi t.d. að því er
varðar stóriðju. Ég ætla ekki að
ræða stóriðjuna. Skoðanir mínar á
þeim málum trúi ég að séu þekktar
sem og rökin fyrir því að uppbygging
skuli eiga sér stað á því sviði og eign-
arhlutföll erlendra og innlendra aðila
í slíkum fyrirtækjum eigi ekki erindi
í málið.
En iðnþróun er ekki bara stóriðja,
þótt mikilvæg sé. Þróunin á sviði
annars iðnaðar eða almenns iðnaðar
er síst beysnari en í stóriðjunni.
Spurningin er, hvers vegna, hvað er
til ráða? Landfræðileg lega hrekkur
ekki sem skýring eða afsökun. Sam-
göngur og samskipti em greið og
ódýr. Söluvarningur er sendur heims-
hornanna á milli. Fólksfæð verður
heldur ekki tekin sem orsök, en hún
er vitaskuld staðreynd sem við verð-
um að ganga út frá við úrlausn verk-
efnisins. í tækniþjóðfélögum ræður
aðgangur að stómm vinnumarkaði
ekki úrslitum heldur frekast aðgang-
ur að tækni og þekkingu. Smæð þjóð-
arinnar hefur því fyrst og fremst þær
afleiðingar að við þurfum á óhindmð-
um aðgangi að stærri markaði að
halda. Það er meginstaðreyndin
varðandi hinn takmarkaða mann-
ijölda á íslandi og hugsanlega iðn-
þróun.
Þegar iðnþróun er íhuguð er at-
hyglisvert að skoða það sem hefur
verið að gerast og er að gerast í
öðmm löndum. í mörgum þeirra er
hvatttil erlendrar fjárfestingar. Okk-
ar umræða hefur snúist um að tak-
marka hana. Fyrirtæki, stór og smá,
slá sér víða erlendis saman eða semja
um samstarf til að nýta mátt sinn
og þekkingu. Þessi samruni, þetta
samstarf á sér ekkert síður stað yfir
landamæri. Stefnan hefur verið og
er í átt til opnunar landa á milli. Við
höfum hins vegar rekið einskonar
einangmnarstefnu.
Úr því að hagur er að samstarfi
og samruna fyrirtækja í stærri þjóð-
félögum, þeim mun frekar ætti það
að vera svo varðandi okkur. Við sem
smærri emm þurfum enn frekar að-
gang að tækni-, stjómunar- og sölu-
þekkingu og samböndum, sem ein-
ungis fæst með samstarfi við erlenda
aðila og þá oft eingöngu með eignar-
aðild eða eignarhaldi þeirra.
Skýring mín á því hvers vegna
iðnþróun hafi látið á sér standa er
ekki síst sú haftastefna, sem fylgt
hefur verið gagnvart erlendum aðil-
um. Ég tel augljóst að ein af forsend-
um öflugrar iðnþróunar sé endur-
skoðun þessarar stefnu. Spurningin
er aðeins hvemig, í hvaða áföngum
og með hvaða öryggisskilyrðum. Ég
nefni ofangreinda opnun á samstarfi
við erlenda aðila, sem annað skilyrði
fyrir öflugri iðnþróun á íslandi. Hið
fyrsta var óhindraður aðgangur að
stómm markaði með sérstakri til-
vísun í fámenni okkar. Hið þriðja er
sambærileg eða sama starfsaðstaða
í iðnaði eins og tíðkast í samkeppnis-
löndunum.
Þetta skilyrði innifelur í mínum
huga við núverandi aðstæður einkan-
lega tvennt. Annars vegar samræmi
í skattalegu tilliti og hins vegar að
því er varðar fjármögnunarkjör og
fjármálaþjónustu.
Hið síðamefnda gildir vitaskuld
um alla atvinnustarfsemi og við-
skipti. Fjármögnunarkjör eru
órjúfanlegur þáttur starfsskilyrða.
Umfjöllunarefni í EES
Ég minni á að atvinnustefnan
snýst um styrkingu lífskjara og þar
með hagvöxt, sem að sínu leyti er
undirstaða félagslegs öryggis og
öflugrar menningar.
Þær forsendur sem ég hef rakið
fyrir atvinnuþróun varða hindrunar-
lausan aðgang að mörkuðum, sam-
starf við erlenda aðila og sambærileg
starfsskilyrði við atvinnulíf í sam-
keppnislöndum eða m.ö.o. að við
búum við sama hagkerfi og þau.
Hvemig samrýmast svo þessar
forsendur atvinnuþróunar á íslandi,
því sem við er að fást á fjölþjóðavett-
vangi?
í rauninni er m.a. einmitt verið
að semja um þessi sömu atriði bæði
hjá GATT, en þó einkanlega að því
er varðar hið evrópska efnahags-
svæði. Ofangreindar forsendur at-
vinnuþróunar á íslandi falla að miklu
leyti saman við umfjöllunarefnin í
þeim fjölþjóðasamningum, sem við
emm þátttakendur í eða stöndum
frammi fyrir. Verkefnin þar eru í
samræmi við efnahagsleg markmið
okkar.
Það verður því tæpast litið á það
sem fórn að semja um slíkar aðgerð-
ir, eins og ég tel að sumir telji sér
trú um. Þetta eru greinilega verk sem
við verðum hvort eð er að hrinda í
framkvæmd ef við ætlum okkur at-
vinnuþróun og hagvöxt. I þeim samn-
ingaumleitunum sem við er að fást
er jafnframt samið um markaðsað-
gang sem okkur er einkar mikilvæg-
ur.
Samningar núna um öll þau atriði
sem ég hef talið eru tímabærir og
þeir gefa okkur tækifæri til þess að
reka önnur hagsmunamál okkar í
leiðinni.
Af þessu leiðir líka að við eigum
ekki fyrst og fremst að leita að und-
anþágum frá almennum ákvæðum,
heldur stilla þeim í hóf. Við þurfum
hins vegar vafalaust að semja um
aðlögunartíma og öryggisákvæði á
ýmsum sviðum. Tímasetningar og
aðdragandi skipta okkur máli og ör-
yggisákvæði geta verið ýmist nauð-
synleg eða skynsamleg.
Ég vil ekki gera lítið úr því að
samningum af þessu tagi fylgi ýmis
vandamál, sem ég vil þó í mörgum
tilvikum frekar nefna úrlausnarverk-
efni. En það væri alrangt að einblína
á þau. Við verðum að festa sjónirnar
við þann ávinning, sem við munum
hljóta og þurfum að fá — við verk-
efni sem við þurfum hvort eð er að
vinna og munu skila okkur ábata.
Ég veit að vísu að íslendingar
hafa verið hikandi við hvert skref
sem þeir hafa stigið í átt til afnáms
hindrana í hagkerfmu og til sam-
vinnu við erlenda aðila. Og þessi
skref hafa verið umdeild. Þau hafa
þó tvímælalaust skilað okkur vefu-
legum ábata. Þetta á við um við-
skiptafrelsi og afnám skömmtunar í
upphafi viðreisnar. Þetta á við um
samninga við erlenda aðila um at-
vinnurekstur á íslandi, og það á við
um aðild okkar að EFTA og fríversl-
unarsamningana við Evrópubanda-
lagið. Nú er komið að frekari skref-
um á þessari braut. Eins og áður
munu þau skila okkur umtalsverðum
ávinningi.
En rétt eins og áður þurfum við
að yfirvinna óttann við hið óþekkta
og við samstarf við erlenda aðila.
Óttinn reyndist ástæðulaus, þegar
skömmtun var afnumin, þegar geng-
ið var í EFTA og í hverjum þeim
áfanga sem tekin var. Svo mun eins
reynast um þá áfanga, sem við stönd-
um nú frammi fyrir.
Markaðsaðgangur
Umræðan snýst núna fyrst og
fremst um EES, enda þar á ferðinni
mjög viðamiklir samningar, en ég
minni á að samtímis er verið að vinna
að á ýmsan hátt hliðstæðum samn-
ingum í GATT.
Samningar um EES eru liður —
veigamestur liðurinn af okkar sjónar-
hóli — í stærri heildarmynd. Samn-
ingar okkar um EES snúast auðvitað
fyrst og fremst um það að tryggja
hag okkar í Evrópu, en þeir snúast
reyndar líka eins og ég vona að fram
hafi komið um almenna samkeppnis-
hæfni íslensks atvinnulífs.
Að því er markaðsaðgang varðar
eru þessir samningar um EES á eng-
an hátt á kostnað markaðsaðgangs
annars staðar í heiminum og að því
þurfum við að hyggja eftir sem áð-
ur. í okkar utanríkisviðskiptum hljót-
um við að reyna að tryggja okkur
sem bestan aðgang að öllum helstu
mörkuðum. Þetta er þeim mun mikil-
vægara sem draga má úr áhrifum
af verðlagslækkun á einum markaði
með því að auka markaðshlut þar
sem verðið er hagstæðara.
Höfundur er fystafiilltrúi íslands
hjá EFTA. Grein þessi erað
meginstofni byggð á erindi
höfundar á ársfimdi
Iðnþróunarsjóðs.
Sumarleyfi á Kýpur eða í Portúgal er góður
kostur fyrir þá sem vilja kynnast nýju landi
og njóta hvíldar og skemmtunar í leiðinni.
Einstakt veðurlag, hreinar strendur,
heillandi menning og minjar, einstaklega
gestrisið og elskulegt fólk - og að auki
fyrsta flokks hótel og öll þjónusta og
afþreying sem Vesturlandabúar vilja njóta
í sumarleyfinu. Prófaðu eitthvað nýttl
Tveggja vikna ferðir frá
kr. 42.700;■
* Meða/verð miðað viö 4 í stúdiói, 2 fullorðna
og 2 börn, 2ja -11 ára og 1000 króna innlegg i ferðasjóðinn.
Sjá ínnleggsmiða á öðrum stað i blaðinu.
URVALUTSYN
s5£p
SUÐURGÖTU 7 • SÍMI 624040
Álfabakka 16, sími 60 30 60
og Pósthússtræti 13, simi 26900.
GOTT FÓLK/SlA,