Morgunblaðið - 27.06.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. JÚNÍ 1990
Ætlar BHMR að eyði-
leggja þjóðarsáttina?
eftir Karl Steinar
Guðnason
Ég er einn þeirra sem tel ríkis-
stjórnina hafa haldið afar klaufa-
lega á málum gagnvart BHMR.
Auðvitað var það ljóst að það kæmi
til ágreinings nú um sérstakar
hækkanir til handa háskólamönn-
um. Það var hinsvegar rangt af
forsætisráðherra að tilkynna, án
viðræðna, án skoðanaskipta, að
ríkisstjórnin hefði ákveðið ein og
sér hvernig standa skuli að málum.
Eftir því sem ég kemst næst þá
mun þessi klaufaskapur eða vald-
hroki skrifast á fjármálaráðherra
og forsætisráðherra. Ekki var haft
samráð við þingflokk Alþýðuflokks-
ins og jafnvel ekki ráðherrana.
Við lifum í dvergvöxnu þjóðfélagi
hvar samanburður starfshópa og
stétta ræður öllu. Það hvort heildar-
hagsmunir eru í veði skiptir litlu
þegar samanburðarfræðin gengur
lengst. Verkalýðshreyfingin, þ.e.
ASI og BSRB, lagði sig alla fram
um og eftir áramótin í því skyni
að horfa á þjóðfélagið, sem órofa
heild. Lyfta hugsun um kjarasamn-
inga ofar því ófijóa pexi, sem ein-
kennt hefur vettvang kjarasamn-
inga í áratugi.
Hvað rak verkalýðshreyfinguna
til nýrra vinnubragða? Það var sú
staðreynd að atvinnuöryggi var al-
veg að bresta. Atvinnufyrirtækin
voru komin á vonarvöl, einkum í
útflutningsgreinum. T.d. höfðu
mörg fiskvinnslufyrirtæki lokað,
önnur voru aðeins opin í hálfa gátt.
Verðbólgan, sem menn hafa loks
nú viðurkennt að sé versti óvinur
þeirra sem minnst mega sín var á
fulltri ferð. Vaxtakjörin, sem fylgja
takti verðbólgunnar, voru að drepa
heimilin og fyrirtækin. Það voru
sameiginlegir hagsmunir, sem
gerðu það kleyft að gera febrúar-
samningana. Hagsmunir, sem voru
í því fólgnir að treysta atvinnuör-
yggið og vernda kaupmáttinn.
Þetta var reyndar reynt 1986.
Það mistókst vegna þess að svo
margir endar voru lausir, og vegna
misviturra stjórnmálamanna, sem
brugðust þegar kosningaskjálftinn
heltók þá.
Nú voru allir þeir endar festir,
sem kostur var á. Síðan höfum við
séð verðbólguna lækka meira en
Karl Steinar Guðnason
„Nú verður sjálfsagt
spurt: Ætlast maðurinn
til að háskólamenntaðir
menn sleppi eða fresti
væntanlegum hækkun-
um? Já, ég tel að þeir
eigi að fresta hækkun-
um, sem eru umfram
febrúarsamningana. Eg
geri þá kröfii til mennt-
aðs fólks að það geri sér
grein fyrir því hvað er
í húfi.“
nokkru sinni fyrr. Vextir hafa lækk-
að og verðlag hefur verið stöðugra
en menn minnast fyrr. í herbúðum
verkalýðshreyfíngarinnar var í
fyrstu mikil tortryggni gagnvart
febrúarsamningunum. Sporin frá
1986 hræddu. Það var því mikið
verk að fá verkafólk til að gangast
við þeirri nýju leið, sem felst í febrú-
arsamningunum.
Óréttlætið, misréttið, er svo
gífurlegt víða hvað launakjör og
önnur starfskjör snertir að með ólík-
indum er. Eftir marga fundi, sem
forysta verkalýðshreyfingarinnar
stóð fyrir víða um land, var ákveð-
ið að „fresta réttlætinu" eins og
það var kallað. Fresta breytingum
hjá einstökum starfsstéttum og
hópum. Taka sameiginlega á í því
skyni að kljást við verðbólguna og
skapa betra efnahagsumhverfi. Því
fylgdi krafan um að allir fengju
jafnt, enginn mætti undan skorast.
Láglaunafólkið var ekki tilbúið
nema tryggt væri að þyrfti það að
færa fómir yrðu aðrir að gera það
líka.
Nú verður sjálfsagt spurt: Ætlast
maðurinn til að háskólamenntaðir
menn sleppi eða fresti væntanlegum
hækkunum? Já, ég tel að þeir eigi
að fresta hækkunum, sem eru um-
fram febrúarsamningana. Ég geri
þá kröfu til menntaðs fólks að það
geri sér grein fyrir því hvað er í
húfi. Það hefur alveg eins og aðrir
lent í vaxtaokrinu, sem er afleiðing
verðbólgunnar. Háskólamenntaðir
menn sem starfa í þágu hins opin-
bera þekkja að vísu lítið til atvinnu-
leysis. Það þekkir atvinnuleysi þó
vafalaust af afspurn. Ég geri þá
kröfu til háskólamenntaðs fólks að
það hafi samúð með þeim hundruð-
um, sem hafa verið atvinnulausir
undanfama mánuði. Einnig með
þeim, sem teljast hafa fulla at-
vinnu, en vita eða vissu ekki um
áramótin hvort þeir hefðu vinnu
næsta dag.
Þjóðarsáttin hefur þrátt fyrir allt
komið í veg fyrir það fjöldaatvinnu-
leysi, sem spáð var.
Sú gerbreyting, sem átt hefur
sér stað í verðbólgumálum, samfara
lægri vöxtum og stöðugra verðlagi,
er fyrst og fremst árangur febrúar-
samninganna. Þar kom BHMR
hvergi nærri. Lágar kauphækkanir
og frestun mjög alvarlegs misgeng-
is hjá því fólki, sem býr við lægstu
kauptaxta var fórn fyrir betri
framtíð. Fórn í því skyni að laun-
þegar nái betri árangri þegar þjóð-
arátakinu lýkur.
Frestun kauphækkana tel ég að
ríkisstjórnin hefði átt áð ræða við
háskólamenn. Ég er sannfærður um
að í samtökum þeirra er íjöldi fólks,
sem veit hvað er í húfi. Það mætti
líka gera líkt og síðustu dagana
hefur oft komið til tals hjá verka-
fólki. Bjóða BHMR að taka þessar
hækkanir en í stað þess að opna
sérstakar deildir í bönkum fyrir
BHMR-menn. Þeir myndu þá borga
32% vexti sem giltu fyrir febrúar-
samningana í stað 14% sem þeir
og aðrir launþegar greiða í dag.
Opnaðar yrðu sérstakar deildir í
verslunum, þar sem þeir keyptu t.d.
landbúnaðarvörur með þeim hækk-
unum, sem orðið hefðu ef ekki hefðu
náðst samningar við bændur í febr-
úarsamningunum.
Svo mætti lengi telja.
Verkalýðshreyfingin sem slík
hefur ekki gert kröfu til að BHMR
fresti eða sleppi þeirri hækkun, sem
þeir hyggjast nú sækja með góðu
eða illu. Þeir hafa nú skjól og hagn-
að af góðum árangri febrúarsamn-
inganna. Það er hinsvegar alveg
ljóst að fái þeir að njóta ávaxta
þeirra samninga, sem aðrir hafa
gert og meira þá situr fólkið í
Verkamannasambandinu ekki að-
gerðarlaust. Þá munu þær fómir,
sem færðar voru fyrir betri framtíð
sem þjóðarsátt, teknir til endur-
skoðunar.
Höfundur er varaformaður
Verkamannasambands íslands.
Philip prins forseti WWF
eftirSturlu
Friðriksson
Alþjóðanáttúruvemdarsjóðurinn
WWF var stofnaður árið 1961 og
verða þessi fjölmennu og áhrifaríku
náttúm- og umhverfisvemdarsam-
tök þrítug á næsta ári.
Frá því 1981 hefur Philip prins,
hertogi af Edinborg, verið forseti
samtakanna, en einnig hefur hann
verið í forsvari fyrir bresku deild-
inni og áður verið styrktarfélagi
heildarsamtakanna. En auk þess
veitti hann fuglafræðingnum Sir
Peter Seott, sem var góðkunningi
hans, ágætar leiðbeiningar og að-
stoð við að koma samtökunum af
stað, en Sir Peter var einn mesti
hvatamaður þess, að félagsskapur-
inn yrði stofnaður. í fyrstu beindist
áhugi félagsmanna aðallega að
verndun sjaldgæfra dýrategunda.
Seinna hefur komið enn betur í ljós
að vistkerfi þau, sem dýrin búa við,
hafa afgerandi þýðingu fyrir af-
komu einstakra tegunda. Samtökin
hafa þess vegna í æ ríkara mæli
snúið sér að því að vernda heim-
kynni þeirra tegunda, sem voru í
útrýmingarhættu og hafa jafnan
Sturla Friðriksson
reynt að sýna fram á hvaða þýðingu
náttúruvernd hefur fyrir velferð
manna. Með fjárveitingum og
ábendingum hefur sjóðurinn reynt
að beita sér fyrir því, að viðkvæm
og sérstæð landsvæði væru friðuð.
Eðlilega verða þá oft árekstrar milli
sjónarmiða þeirra, sem vilja nýta,
og hinna, sem vilja varðveita ein-
stæðar náttúruauðlegðir. Þannig
ágreining má oft leysa og hafa sam-
tökin reynt að sýna fram á hentug-
ar leiðir.
Philip prins hefur verið I forsvari
samtakanna og leitt þau á farsælar
brautir. Undir hans forustu eru þau
að verða æ fjölmennari og áhrifa-
meiri en fyrr. Innan samtakanna
eru 26 þjóðir, sem gangast fyrir
ljársöfnunum og er því fé er safn-
ast síðan varið til ýmissa verndun-
ar- og rannsóknaverkefna.
A tvítugsafmæli samtakanna gat
sjóðurinn varið yfir 3 þúsund millj-
ónum króna til þess að styrkja
2.800 mismunandi verkefni og voru
þá yfir milljón fastir styrktarfélagar
í samtökunum. Flestir fara styrk-
irnir til Afríku og Suður-Ameríku-
landa, en þó hafa friðunaraðgerðir
verið styrktar víða um heim. Þann-
ig veitti sjóðurinn á sínum tíma_fjár-
magn til kaupa á Skaftafelli í Öræf-
um, til þess að unnt væri að gera
landið að þjóðgarði.
Náttúruunnendur hér á landi
fagna þessum aðgerðum.
Höfundur er meðlimur íAlþjóða
náttúruverndarsamtökunum.
MAÐUR OG HAF
■«
Kjartan Guðjónsson: Netamenn, 1980.
Myndlist
BragiÁsgeirsson
Það var með nokkurri eftir-
væntingu sem ég nálgaðist sýn-
inguna „Maður og haf“ í hinum
gömlu sölum Listasafns Islands í
Þjóðminjasafnsbyggingunni. Fyr-
ir hið fyrsta þá átti ég ekki von
á því að þar yrði sett upp mál-
verkasýning aftur, og svo gaf
nafn sýningarinnar mikil fyrirheit
svo ég gerði mér háar hugmynd-
ir. En sannast sagna varð ég fyr-
ir mestum vonbrigðum af þessari
sýningu allra þeirra sem ég skoð-
aði á Listahátíð, en það er þó
nokkur bót að ég varð ekki fyrir
svo miklum vonbrigðum af hinum,
frekar að þær kæmu mér nokkuð
á óvart sumar hveijar.
Mér þótti einhvern veginn svo
furðulegt að skoða þessa sýningu
í fyrstu heimsókn, að ég var lengi
að átta mig á því hve margt góðra
verka er á henni og gerði mér því
aðra ferð á hana daginn eftir. Þá
þótti mér hún að vísu betri, enda
farin að venjast þessari tætings-
legu upphengingu, en sætti mig
þó hvergi við þessi vinnubrögð.
Það er nokkuð forkastanlegt
að fara þannig með suma ágæt-
ustu málara þjóðarinnar og afsak-
ar lítið, þótt það sé gert undir
formerkjum þemasýningar þar
sem könnuð eru fjögur leiðarstef
í umfjöllun listamanna um hafið
og sjómennsku, eins og það heitir
í inngangi sýningarskrár.
Fljótlega verður maður líka var
við að þeir sem settu sýninguna
upp hafa komist í vandræði með
að halda sig við þessi fyrirfram
ákveðnu leiðarstef, því í nær
hveijum sal eru myndir sem um-
deilanlegt er að falli undir þau
ákveðnu stefnumörk. Ég verð
ekki var við að þessi furðulega
blanda verði til þess að verkin
slái neista hvert af öðru svo sem
það heitir í sýningarskrá, en þvert
á móti draga sum verkin önnur
niður og á stundum á hinn neyðar-
legasta hátt. Þá eru verk ein-
stakra listamannanna þeim til
minni sóma en skyldi fyrir afleitt
val á myndverkum.
Einhvern veginn hefur þessi
sýning svip af miklu tímahraki
og er illa farið með ágætt tæki-
færi til að kynna þennan mikil-
væga þátt íslenzkrar myndlistar.
Hér hefði þurft margfalt meiri
undirbúning og margfalt stærri
húsakynni, en samt hefði verið
hægt að setja upp sómsamlega
sýningu með hnitmiðaðri vinnu-
brögðum. Taka þá fyrir einhvern
afmarkaðan þátt og rækta hann
gaumgæfilega, en ekki vaða á
súðum eins og hér er gert.
Menn athugi t.d. hve miklu
meiri og rökréttari upphenging
er í myndaröðunum 27-29 og svo
aftur 30-35 heldur en t.d. 3-5 og
yfirhöfuð allri sýningunni. En hitt
fer svo ekki á milli mála að heil-
mikið er af markverðum listaverk-
um á sýningunni og jafnvel lykil-
verkum á ferli listamannanna og
það er jafnan ánægja af að vera
í nærveru þeirra og aldrei fær
maður sig fullsaddan af því að
skoða sum hver. Þau lyfta manni
einhvern veginn upp úr hvunndeg-
inum og maður dáist að mark-
vissu handbragði og stórbrotinni
hugsun. En þetta samsafn líkist
minna alvarlegri sýningu en t.d.
tækifærisupphengingu í einhverju
listhúsi borgarinnar.
ísland er eyja, langt úti á
Dumbshafi og eðlilegt að hafið
sé ríkur þáttur í myndsköpun
íslenzkra myndlistarmanna og því
eru jafn snöggsoðin og metnaðar-
laus vinnubrögð með öllu forkast-
anleg. Sýningin gefur því ekki
tilefni til sérstakrar úttektar, enda
vantar mjög margt á sýninguna,
en eins og hún er sett upp mega
víst flestir vel við una sem ekki
eiga verk á henni, lífs sem liðnir.
Það er dijúg þörf á því að þetta
þema verði tekið upp aftur og þá
í stærra og ítarlegra samhengi,
þannig að þessi mikilsverði þáttur
innan íslenzkrar myndlistar fái
þá afgreiðslu og þann sóma sem
hann verðskuldar.