Morgunblaðið - 30.08.1990, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. ÁGÚST 1990
Álver við Eyjafjörð
eftir Torfa K. Stef-
ánsson Hjaltalín
í skýrslu náttúrugripasafnsins á
Akuréyri um náttúrufar og minjar
á Vesturströnd Eyjaljarðar frá ár-
inu 1982 segir m.a., að Eyjafjörður
allur og sérstaklega könnunarsvæð-
ið (vesturströnd ijarðarins) hafi svo
auðugt og fjölbreytt náttúnifar að
tæplega verði saman jafnað við
önnur svæði af sambærilegri stærð
hérlendis. Verndargildi þess verði
því að teljast langt umfram það sem
aimennt gerist hér á landi. Því sé
mikið í húfi ef illa tekst til um land-
nýtingu eða val nýrra atvinnuvega.
í skýrslunni er ennfremur bent
á, að náttúruskilyrði, svo sem inn-
ilukt lega og staðviðri, geti stuðlað
að aukinni hættu á skaðlegri loftm-
engun og lokaorð skýrslunnar eru
þessi: „I Eyjafirði er því nauðsyn
að viðhafa meiri gát í þessum efnum
en víðast hvar annars staðar á
landinu."
Mengun
í niðurstöðum skýrslu Rannsókn-
arstofnunar landbúnaðarins, sem
gerð var fyrir staðarvalsnefnd um
iðnrekstur á vegum Iðnaðarráðu-
neytisins árið 1986’ og byggðist á
niðurstöðum úr dreifíngarspá NILU
(Norsk Institut for luftforskning)
frá árinu 1985, kemur fram að
áhrif loftmengunar frá álveri við
Dysnes í Eyjafírði á gróður og bú-
fénað, miðað við 195 þúsund tn.
ársframleiðslu áls (minni stærð fyr-
irhugaðs álvers nú er 200 þús. tn.)
nái annars vegar yfir 2.000 hektara
lands (ef mengunin er 0,5 kg flúor
á hvert framleitt tonn áls) og hins
vegar yfir 5.000 hektara (ef meng-
un er 1,0 kg flúor á hvert framleitt
tonn áls) lands. Vert er að taka það
fram, að engar reglur eru til hér á
landi um hámark leyfilegrar flú-
ormengunar.
í nýrri skýrslu frá NILU (júní
1990) er gert ráð fyrir því, að við-
miðunarmörk um leyfilega flúor-
mengun verði þau sömu hér á landi
og í Noregi eða 1,0 kg flúor á hvert
framleitt tonn áls. Með þau viðmið-
unarmörk í huga er í skýrslunni
gert ráð fyrir að hættumörk meng-
unarsvæðisins nái 4 km í norður
og 4 km í suður frá álverinu
(ríkjandi vindáttir eru norður/suð-
ur) miðað við álver sem framleiðir
200 þúsund tonn á ári.
Búskapur
Þetta þýðir m.a. það, að ekki er
ráðlegt að búa með grasbíta (kýr,
hesta, kindur) innan þessa svæðis.
í hinni nýju skýrslu frá NILU er
reyndar gert ráð fyrir stærra meng-
unarsvæði en Atlantsálsmenn höfðu
áður talið sig örugglega geta staðið
við. Þeir hafa fullyrt að hættusvæð-
ið yrði innan tveggja km radíusar
frá álverinu en nú er Ijóst, að þeir
vilja hafa rýmri viðmiðunarmörk ef
eitthvað kemur uppá.
í skýrslu Iðnþróunarfélags Eyja-
fjarðar til Atlantsálsmanna frá því
í júlí á þessu ári, er því haldið fram,
að innari þessa svæðis sé búið með
Gautaborgarháskóli:
Yigdís útnefnd heiðursdoktor
FRÚ Vigdís Finnbogadóttir, for-
seti íslands, verður sæmd heið-
ursdoktorsnafnbót við mann-
vísindadeild Gautaborgarhá-
skóla í haust. Lars-Áke Engblom,
forstjóri Norræna hússins, skýrði
frá þessu á blaðamannafundi í
fyrradag.
Lars-Ake sagði að háskólayfir-.
völd hefðu ákveðið að útnefna
Vigdísi heiðursdoktor vegna fram-
lags hennar til norræns mennmgar-
samstarfs. Forsetinn mun í næsta
mánuði opna bókasýninguna Bok
och Bibliotek í Gautaborg, sem í
ár er helguð íslandi. Lars-Áke sagði
að heiðursdoktorsnafnbótin tengd-
ist þeim atburði ekki beinlínis, og
útnefningin myndi fara fram síðar
í haust. Útnefningin sýndi þó að
ísland og forsetinn nytu mikillar
virðingar í Gautaborg.
750 fjár og 20-30 kýr. Er þá gert
ráð fyrir því, að búskapur leggist
alveg af á um 10 bæjum, flestum
mjög smáum. Þessi fullyrðing er
síðan endurtekin á blaðamanna-
fundi sem Héraðsráð Eyjafjarðar
hélt föstudaginn 17. ágúst sl. Þar
töluðu héraðsráðsmenn um að bú-
ast mætti við áhrifum mengunar á
tíu til tólf bú með fullvirðisrétt
þriggja til fimm meðalbúa og vitn-
uðu til skýrslu NILU máli sínu til
stuðning.
Lögð var rík áhersla á það, að
öll umræða byggist á „réttum for-
sendum“, að umræðan færi fram á
„réttum grundvelli". Ég leyfi mér
að fullyrða að það er misbrestur á
að þeir geri slíkt sjálfir. Farið er
frjálslega með þær niðurstöður sem
draga má af niðurstöðum skýrsl-
unnar.
í fyrsta lagi er á þessum 10 bú-
jörðum búið með 37 kýr, ekki milli
20 og 30 eins og haidið er fram í
skýrslu Iðnþróunarfélagsins.
í öðru lagi eru ,jaðarbæirnir“
fjórir en ekki tveir eins og haldið
er fram af héraðsráðsmönnum. Ef
jaðarbæirnir eru taldir með þá má
búast við áhrifum mengunar á 14
bújarðir með 118 kýr og 1115 kind-
ur auk geldneytis, kálfa og hrossa.
I þriðja lagi er óhætt að setja
spurningarmerki við tölur þeirra
vegna þess að síðan NILU-skýrslan
var gerð hefur byggingarsvæðið
verið fært úm 1 km til suðurs og
þá er eitt stærsta kúabú Eyjafjarð-
ar, Dagverðareyri, með yfir 50 kýr
komið inn á jaðarsvæðið. Ennfrem-
ur ijölgar bújörðum á hinu raun-
verulega áhættusvæði.
í flórða lagi verður að hafa
stækkunarmöguleika verksmiðj-
unnar upp í 400 þús. tonn í huga.
Krafa Atlantsálsmanna um mögu-
leika á stækkun álversins upp í 400
þús. tonn skiptir ekki síður máli um
stærð mengunarsvæðis, en lóðar-
stærð.
Ef þetta allt er haft með í reikn-
ingnum (og gert ráð fyrir 400 þús.
tonna álveri) þá má búast við, að
í framtíðinni verði ekki hægt að
heyja á hluta af túnum á um 30
bújörðum alls og dregst þá búskap-
ur meira og minna saman á þeim.
Þessar tölur er byggðar á athugun-
Torfi K. Stefánsson Hjaltalín
„ Að mínu mati er álver
hvorki ódýr né raunhæf
byggðastefna fyrir Ey-
firðinga, heldur slæm-
ur kostur.“
um verkfræðistofunnar Vatnaskil á
mengunaráhrifum frá 400 þús.
tonna álveri, athugunum sem gerð-
ar voru fyrir Iðnþróunarfélag Eyja-
Ijarðar nú í sumar.
Á þessum 30 bæjum er búið með
um 330 kýr, 485 geldneyti, tæp
2.000 fjár, 150 hross og Ijórar geit-
ur! Verður þetta að teljast meira
en 3-5 meðalbú! Alls eru skráðir til
heimilis á þessum bæjum um 130
manns.
Ljóst er af ofansögðu að ef af
byggingu álvers við Eyjafjörð verð-
ur, þá mun það leiða af sér mikla
byggðaröskun, miklu meiri röskun
en Iðnþróunarfélagið og Héraðsráð
Eyjaíjarðar fullyrða. Hér skiptir það
engu þótt mengunarvarnir verði það
fullkomnar að einungis verði
0,3-0,5 kg flúors á hvert framleitt
áltonn sleppt út í andrúmsloftið að
meðaltali. Nær fulljóst er að viðmið-
unarmörk Hollustuverndar vegna
mengunar verða 1 kg flúors á hveit
framleitt áltonn og innan þess
svæðis, sem er í hættu vegna slíkrar
mengunar, verður hvorki leyft að
nýta heyfeng af túnum né bithaga.
Lokaorð
Það var upphaflega ekki ætlun
mín að fjalla um þessi mál á annan
hátt en ég hef gert hér að framan,
þ.e. að gera athugasemdir við með-
ferð álverssinna á tölum þeim sem
draga má af mengunarskýrslu
NILU frá í sumar. Þó er veit að
benda á ýmsa aðra þætti svo sem
þá, að hugmyndir um stóriðnað á
borð við áliðnað eru í hróplegu
ósamræmi við þá umræðu um um-
hverfisvernd sem á sér stað um
þessar mundir hér sem annars stað-
ar í heiminum. Ljóst er t.d. af ýms-
um ummælum áhrifamanna undan-
farið, að ekki verður krafist vot-
hreinsibúnaðar til að draga úr
brennisteinsdíoxíðsmengun frá fyr-
irhuguðu álveri, þrátt fyrir áherslu
Náttúruverndarráðs á að slíkt verði
gert. Hætt er þá við að ímynd ís-
lands sem hreins og ómengaðs lands
fari að breytast.
Einnig vil ég nefna það að varla
mun nokkur ábyrgur aðili ganga
svo langt að telja mengun stórs
landsvæðis í einhveiju besta land-
búnaðarhéraði landsins, réttlætan-
lega til að takmarka offramleiðslu
landbúnaðarafurða!
Helstu röksemdir fyrir álveri við
Eyjaijörð eru þær, að slíkt álver sé
ódýr og raunhæf byggðastefna. Að
mínu mati, sem ég hef reynt að
leiða rökum að hér að ofan, er ál-
ver hvorki ódýr né raunhæf byggða-
stefna fyrir Eyfirðinga, heldur
slæmur kostur. Nauðsynlegt er því
að hefjast strax handa og semja
við stjórnvöld um aðrar leiðir til
atvinnuuppbyggingar hér um slóðir.
Þó svo að of mikill tími og pening-
ar hafi farið í að fá álver hingað
norður, þá er ekki of seint að leita
annarra leiða.
Ef álveri verður valinn staður á
Suðvesturhorninu, eins og allt bend-
ir til eftir ummæli forsætisráðherra
í viðtali við Morgunblaðið sunnu-
daginn 19. ágúst sl., þá er sjálfsagt
að krefjast þess, að tekjur af rekstri
þess renni til byggðamála. Fordæmi
fyrir slíku er fyrir hendi, því þegar
álveri var valinn staður í
Straumsvík hér um árið, þá fékk
landsbyggðin greiddar „skaðabæt-
ur“ og Framkvæmdastofnun (síðar
Byggðastofnun) sett á laggirnar í
framhaldi af því.
„Samningsstaða" okkar Eyfirð-
inga er sterk og brýnt að nota hana
sem allra fyrst.
Höfundur er sóknarprestur í
Möðruvallaprestakalli í Hörgárdal
og ábúandi á Möðruvöllum I.