Morgunblaðið - 09.09.1990, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 1990
ing ekki dugað til að rétta við.
Saga Arnarflugs síðan er reyfara
líkust. Nýju eignaraðilarnir voru allir
þekktir úr viðskiptalífínu, höfðu
glímt við ýmsar þrautir, en líklega
aldrei komist í hann j'afn krappan
og hjá Amarflugi. Hörður Einarsson
stjómarformaður hafði á bak við sig
um 17,5% hlut í félaginu, eignarhlut
Frjálsar fjölmiðlunar sem gefur út
DV og hlut þriggja aðila, Islensku
útflutningsmiðstöðvarinnar, Jóns
Brynjólfssonar og Rækjuvers. Jó-
hann Bergþórsson, forstjóri Hagvirk-
is, átti sæti í stjóm, en hans fyrir-
tæki var skráð fyrir 15,4% hlut.
Axel Gíslason var fulltrúi Sambands-
fyrirtækjanna, Regins, Samvinnu-
ferða, Samvinnutrygginga og Olíufé-
lagsins, sem samtals áttu 11,7%.
Gunnar Bernhard var fulltrúi Honda
á íslandi, sem átti 9,2%, Siguijón
Helgason fulltrúi Rækjuness, sem
átti 8,4%, Lýður Friðjónsson fyrir
Vífilfell, sem átti 3,4% og Guðlaugur
Bergmann fyrir Kamabæ, sem átti
2,8%. Nokkrir stórir aðilar voru utan
við stjómina, svo sem Hótel Saga
sem átti 5,9%, Smjörlíki sem átti
2,5%, P. Samúelsson, sem átti 0,8%
og Skúli Þorvaldsson í Hótel Holt,
sem átti 0,8%. Alls em hluthafarnir
ríflega 2.000, en fyrrgreind eignar-
hlutdeild er nokkuð á reiki eftir til-
komu Svavars Egilssonar í fyrirtæk-
ið, en að því verður vikið síðar.
Fyrir þessum mönnum lá að end-
urskipuleggja fyrirtækið. Það reynd-
ist útilokað án tilstyrks ríkisvaldsins.
Jarðvegur fyrir ríkishjálp var ekki
slæmur á þessum tíma. Sár vora
opin eftir gjaldþrot Hafskips og
margir máttu ekki til þess hugsa að
enn eitt reiðarslagið dyndi yfir, gjald-
þrot Arnarflugs. Á síðasta starfsdegi
Alþingis 23. apríl árið 1986 var
mælt fyrir stjómarframvarpi um
málefni Amarflugs og það síðan
samþykkt samdægurs. Lögin heimil-
uðu ríkisábyrgð á láni allt að 2,5
milljónum bandaríkjadala, um 150
milljónir á núgengi, „til að bæta
greiðslustöðu fyrirtækisins" og var
jafnframt heimilað að ríkissjóður
tæki þátt í greiðslu vaxta af lánum.
Eilífar þrætur við ríkisvaldið
í lögunum era þrenns skonar skýr
skilyrði fyrir ríkisábyrgð. Þess er
krafíst að fyrir liggi „skilyrðislaus
loforð“ um nýtt hlutafé, a.m.k. 95
milljónir króna á þávirði. Við þetta
var staðið af hálfu nýju eignaraðila
Amarflugs. í öðra lagi skyldi kaup-
leigusamningur Arnarflugs um Boe-
ingþotuna TF-VLT vera til trygging-
ar ríkisábyrgðinni. í þriðja lagi
skyldu öll opinber gjöld Amarflugs
sem þá vora í vanskilum greidd upp
á fjóram áram. Að auki var tekið
fram að fjármálaráðherra væri heim-
ilt að setja frekari nauðsynleg skil-
yrði fyrir ríkisábyrgðinni.
Ekkert varð úr afgreiðslu málsins
sumarið og fyrstu vikur haustsins
1986, en þann 28. nóvember tókust
samningar við Sumitomu-bankann
um lán til Arnarflugs með ríkis-
ábyrgð, 2,5 milljónir dollara með
breytilegum vöxtum. Hluta lánsins,
400 þúsund dolluram var varið til
að greiða upp eldri lán og vanskil
hjá ríkisábyrgðasjóði, en meginhluti
þess, 1.540 þúsund dollarar, var
greiddur Útvegsbankanum. í ágúst
1988 ábyrgðist ríkissjóður síðan ann-
að lán frá sama banka, að fjárhæð
229 þúsund dollarar, og skal það
greiðast upp að fullu þann 10. ágúst
árið 1995.
Auk þeirrar fyrirgreiðslu sem
byggðist á lögunum frá vordögum
1986, töldu forsvarsmenn Amarflugs
sig eiga það loforð hjá stjómvöldum
frá sama tíma, að þau sæju um að
fjármagna sölu hluthafaskuldabréfa,
þannig að ríkissjóður, ríkisbanki eða
önnur ríkisstofnun lánaði hinum nýju
hluthöfum með þægilegum kjörum
meginhlutann af þeim 95 milljónum
í hlutafé, sem lögin settu sem ský-
laust skilyrði ríkisábyrgðarinnar. Að
sögn embættismanna í fjármálaráðu-
neytinu voru engin tiltæk gögn í
ráðuneytinu, sem bentu til þess að
slíkt loforð hefði verið gefið, en að
lokum höfðu stjómvöld þó milligöngu
um hagstæð lán til nýrra hluthafa,
aðallega í Framkvæmdasjóði og Út-
vegsbanka.
Eftir þetta þetta hafa sífellt verið
fréttir af samskiptum Amarflugs-
manna og stjómvalda. Viðhorf Am-
arflugsmanna hafa einkennst af stór-
hug, að sögn ráðuneytismanna, þeir
hafa sýnt fram á hveija björgunarað-
gerðina eftir aðra, og kynnt til sög-
unnar áhugasöm fyrirtæki og afreks-
menn úr viðskiptalífí beggja megin
Atlantshafsins. En niðurstöður
hverrar lotu hafa reynst í öfugu hlut-
falli við upphaflega bjartsýni, segja
ráðuneytismenn. Samgönguráðherra
var þá þegar farinn að beita sér fyr-
ir því að Amarflug sameinaðist Flug-
leiðum. í desember 1988 fóra viðræð-
ur í strand og á sama tíma ræddu
Amarflugsmenn við fulltrúa holl-
enska flugfélagsins KLM um fjár-
hagsaðstoð og skuldbreytingu og
afslátt af viðskiptum í eitt eða tvö
ár. Út úr þessum viðræðum kom lítið
sem ekkert og á meðan beðið var
úrslita harðnaði enn á dalnum hjá
Amarflugi. Eurocontrol, fyrirtæki
sem sér um innheimtu yfírflugs-
gjalda í Evrópu, hótaði að kyrrsetja
vél Arnarflugs ef ekki yrði sinnt
skuld félagsins við það. Nú hljóp
ríkisábyrgðarsjóður undir bagga enn
einu sinni með 8 milljóna króna
greiðslum á þávirði, því sýnt þótt að
kyrrsetning myndi hleypa öllu í
strand. Amarflugsmenn kynntu til
sögunnar fleiri bjargvætti, þar á
meðal John Vartan, sem kallaður var
„bísnessmaður ársins í Harrisburg.
Hann var sagður tilbúinn að leggja
hundruðir milljóna króna í félagið,
en einhverra hluta vegna komst hann
ekki til landsins á tilsettum tíma, að
sögn embættismanns í fjárrnálaráðu-
neytinu. Enn og aftur var leitað til
Flugleiða en ekki náðist samkomulag
um verð og viðræðum slitið eins og
fyrr, í lok febrúar.
Nýr tónn og samkomulag
við Ólaf Ragnar
Um þetta leyti var ríkisábyrgðar-
sjóður búinn að leysa til sín vélina,
þjóðarþotuna, í samræmi við lögin
frá vorinu 1986, því ekki hafði verið
staðið í skilum. Því töldu ýmsir að
nú væra dagar Amarflugs loks tald-
ir, varla gæti félagið verið flugvéla-
laust. Annað kom á daginn. Amar-
flugi tókst að leigja vél frá Flugleið-
um. Að endingu samþykkti ríkis-
stjómin 17. mars árið 1989 tillögu
um aðgerðir til handa Amarflugi um
að ríkið gefí eftir eða breyti í víkjandi
lán 150 milljónum króna af skuldum
Amarflugs hf. við ríkissjóð. Ríkið
útvegi Amarflugi hf. lán upp að því
marki sem fullnægjandi og aðgengi-
leg veð væra fyrir samkvæmt skil-
yrðum ríkisábyrgðarsjóðs eða Frám-
kvæmdasjóð. Að öðra leyti verði
skuldir Amarflugs við ríkissjóð gerð-
ar upp með söluandvirði TF-VLT,
þjóðarþotunnar. Ákvörðun var hins
vegar með fyrirvacg um samþykki
Alþingis. Síðan ségir í samþykkt-
inni: „Það er skoðun stjómarinnar
að það sé síðan hlutverk aðila sem
leggja, ef til kemur, nýtt fé inn í
fyrirtækið að meta hvort viðunandi
endurfjármögnun náist fram með
þessum hætti og hvort um nægjan-
lega traustan rekstrargrandvöll verði
að ræða.“ Síðan segir: „Rétt er að
undirstrika að hér er um endanlega
afgreiðsltj ríkisstjómarinnar að ræða
og eigendur og stjórnendur Amar-
flugs hf. geta á engan hátt reiknað
með frekari fyrirgreiðslu af hálfu
stjómvalda á grundvelli þesSarar af-
greiðslu nú eða framvegis."
Enn og aftur stóð í stappi hjá
Amarflugi og fjármálaráðuneytinu,
því ráðuneytið hefur talið nauðsyn-
legt að félagið gerði mjög skýra grein
fyrir sínu máli, svo hægt verði að
leggja málið fyrir Alþingi og efna
þar með loforð ríkisstjórnarinnar. Á
aðalfundi félagsins í sumar sauð
síðan upp úr, þegar Hörður Einars-
son, sem var að hætta stjómarfor-
mennsku, gaf frá sér yfirlýsingar og
ásakanir í garð Ólafs Ragnars
Grímssonar, fjármálaráðherra. Nýr
stjórnarformaður, Geir Gunnarsson,
kaus hins vegar að fara mjúku leið-
ina gagnvart ráðuneytinu, segja
kunnugir, með þeim árangri að nú
virðist hafa náðst samkomulag milli
ráðuneytisins og félagsins í stórum
dráttum um heildarskuldimar og
hvernig ríkisstjórnarloforðið komi til
framkvæmda. Þótt Geir sé nú andlit
fyrirtækisins út á við, segja heimild-
armenn Morgunblaðsins að Hörður
Einarsson vinni hörðum höndum bak
við tjöldin.
„Það er rétt að búið að er að halda
þessu gangandi, meira af vilja en
mætti,“ segir Geir Gunnarsson og
bætir við. „Ég er ekki fylgjandi
slíkum vinnubrögðum. Annað hvort
tekur maður þetta með trakki, eða
það gengur ekki.“
Óvæntu tiboði hafnað
Að margra mati létu stjómarmenn
Arnarflugs tækifæri úr greipum sér
ganga í byijun árs, er þeir höfnuðu
tilboði sem kom í fyrirtækið. í sam-
starfi við þýska aðila buðust Skúli
Þorvaldsson, í Hótel Holt og Ómar
Staða Arnarflugs gagnvart ríkinu
Staðan í órslok 1986 var oróin sú aó rikisóbyrgóasjóður var baeói óbyrgur fyrir greióslum af Sumitomo-lóninu, og greiðslum vegna kaupleigu- samnings þjóóarþotunnar. Arnarflugi gekk afar illa að standa við þessar skuldbindingar sínar, og hefur rfkisóþyrgöasíóður ó hverju óri síðan 1987 orðið að standa skil ó itiiklum greiðslum fyrir félagið.
Leigugreiðslur vegna þotunnar 1987—'90 Vextir og afborganir af Sumitomo-lónunum lóntökukostnaður Greitt til „Eurocontrol" Tryggingariðgjöld Greiðslur vegna „C-skoðunar“ Greitt vegna „Aer Lingus" Ymis kostnaður Vextir Ríkisóbyrgðasjóðs' 127.057.595 kr. 45.144.763 kr. 1.092.213 kr. 8.669.798 kr. 780.138 kr. 23.762.002 kr. 5.219.456 kr. 288.159 kr. 96.375.239 kr.
Samtals 308.389.363 kr.
Samtals innborganir fró Arnarflugi 55.239.091 kr.
Skuld við Ríkisóbyrgóasjóð 1.7.1990 253.150.272 kr.
Sem kunnugt er leysti rikið til sín Boeing-þotuna í febrúar 1989 meó því aó nýta kaupréttarókvæóín í kaupleigusamningnum. Ríkið keypti vélina ó 4,1 mílljón dollara, og skyldi söluhagnaði Arnarflugs varið til að gera upp vanskil, en að öðru leyti renna til Arnarflugs samkvæmt ókvæðum í samningum ríkisins og Arnarflugs fró 1986. Ríkið seldi síðar Boeing-þot- una, 4. janúar 1990, og er söluverð 7,1 milljón dollara, sem dragast fró eftirstöðvum Sumifomo-lónanna og vanskil Arnarflugs við ríkisóbyrgða- sjóð. Þegar gerður hefur verið upp söluhagnaður af þotunni og af lón- um Arnarflugs er lokastaðan þessi:
Eftirstöðvar Sumitomo-lóna Skuld við ríkisóbyrgðasjóð 387.91 6.069 kr. 253.150.272 kr.
641.066.341 kr.
Söluandvirði þotunnar 441.399.062 kr.
Skuld Arnarflugs 199.667.279 kr.
Heildarskuld Arnarflugs við ríkið Samanlagðor skuldir Arnarflugs í júlí við rikið, rikisóbyrgóasjóð, eru því eins og hér greinir: skattskuldir og skuldir við
Skuld vegna skatta Skuld við rikisóbyrgðasjóð 158.451.135 kr. 199.667.279 kr.
Samtals 358.1 18.414 kr.