Morgunblaðið - 15.09.1990, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 1990
3
Er fyrst o g
fremst reið
- segir Birna Hjaltadóttir, fyrsti Islend-
ingurinn sem kemur heim frá Kúvæt
BIRNA Hjaltadóttir, sem búsett hefur verið í Kúvæt undanfarin ár
ásamt manni sinum, er fyrsti Islendingurinn, sem yfírgefur Kúvæt
eftir að Irakar gerðu innrás í landið fyrir um sex vikum. Hún kom
til landsins á fimmtudagskvöld eftir langt og erfítt ferðalag frá
Kúvæt um Bagdad og Lundúnir. I samtali við Morgunblaðið segir
hún frá því hvernig líf liennar, manns hennar og annarra íbúa
Kúvæt breyttist í einni svipan er Saddam Hussein Iraksforseti sendi
hersveitir sínar inn í Kúvæt og innlimaði landið í veldi sitt.
Birna hefur búið í Kúvæt í fimm
ár ásamt manni sínum, Gísla Sig-
urðssyni lækni, og börnum þeirra,
Hjalta, Þorbjörgu og Halldóri. Gísli
er yfirlæknir gjörgæzlu- og svæf-
ingardeildar á háskólasjúkrahúsi í
Kúvæt-borg og kennir auk þess
Svæfingarlækningar við háskólann.
Gísli nam við háskólann í Lundi í
Svíþjóð, sem hefur samning um
læknaskipti við háskólann í Kúvæt.
Þannig atvikaðist það að fjölskyld-
an flutti til Kúvæt. „Við vildum
prófa eitthvað nýtt, Gísli sótti um
starfið, fékk það og við fórum,“
segir Birna.
Sjálf hefur hún unnið utan heim-
ilis í Kúvæt. „í Kúvæt var svo
mikið að gera á meðan allt var
eðlilegt, að ég hafði varla tíma til
að vinna. Ég fékk starf hjá sænsku
tryggingamatsfyrirtæki og var þar
við ritarastörf í ijóra tíma á dag
tvo daga í viku. Það hentaði mjög
vel, ég var komin heim áður en
krakkarnir komu heim úr skólanum
og hina dagana gat ég svo notað
til að fara á ströndina, verzla eða
gera hvað sem mig lysti.“
Friðsemd og frjálsræði
fyrir innrásina
Hún segir að það hafi verið gott
að búa í Kúvæt. „Okkur var vel
tekið, og það komu engin vanda-
mál upp. Það er mjög mikið af
útlendingum í landinu, og við
kynntumst fólki af öllum heims-
hornum. Lífið í landinu var ij'öl-
breytt og skemmtilegt. Allt var til-
tölulega friðsamt, en eins og geng-
ur og gerist í islömskum ríkjum
við Flóann var lögreglan mjög
ströng, og það lágu þungar sektir
við því að bijóta af sér. Aféngi og
svínakjöt er til dæmis bannað. En
konur eru tiltölulega frjálsar, þær
fá að fara allra sinna ferða, þurfa
ekki að hylja andlitið með blæju
og mega aka bíl, en slíkt mega þær
til dæmis ekki í Saudi-Arabíu. Lífið
í Kúvæt er mjög frjálst, að minnsta
kosti samanborið við nágrannarík-
in. Menn eru þó fastheldnir á gamla
siði.“
Lítið talað um stjórnmál
— llvernig var viðhorf fólks til
furstafjölskyldunnar og stjórnar
hennar fyrir innrásina?
„Fólk talaði lítið um stjórnmál.
En mér fannst að fólkið væri óskap-
lega hrifið af krónprinsinuni. Faðir
hans hafði verið emir og var mjög
vinsæll og alþýðlegur. En ég veit
ekki hvaða hug menn báru til
emírsins, sem ríkti áður en Irakar
komu. Ég heyrði aldrei neitt slæmt
um hann. Myndir af þjóðhöfðingj-
anum voru víða í borginni eins og
tíðkast í arabalöndum, og þegar
þjóðsöngurinn var leikinn í sjón-
varpinu var sýnd mynd af honum
um leið.“
Bima segir að Kúvætar séu opn-
ir fyrir vestrænum áhrifum að vissu
marki og þeir þurfi á útlendingum
að halda til þess að byggja upp til
dæmis skólakerfið og olíuiðnaðinn.
Ilins vegar séu þeir ekki mjög
hrifnir af ferðamönnum, enda þurfi
þeir ekki á þeim að halda pening-
anna vegna. „Þegar við fengum
fólkið okkar í heimsókn urðum við
alltaf að sækja um leyfi, og til-
greina sérstaklega hvort um var
að ræða foreldra, systkini eða fjar-
skyldari ættingja. Það gekk fljótar
fyrir sig að fá nána ættingja til sín
en kunningja eða fjarskyldara
frændfólk.“
Kúvætar líta á sig sem sérstaka
þjóð, segir Birna, en hún segist
ekki viss um hversu sterk þjóðarvit-
undin sé. „Hefðirðu spurt mig að
þessu í vor hefði ég sagt að þeir
hefðu sterka þjóðarvitund. En hvað
er hægt að segja þegar nágranna-
þjóðin ræðst inn í landið og fursta-
fjölskyldan og ríkisstjórnin hlaupa
í burt með allan herinn með sér?
Við myndum örugglega reyna að
veija okkar land. En við verðum
að skilja að arabar hugsa öðru vísi
en við og það er oft erfitt að skilja
afstöðu þeirra."
Kúvætar flytja inn flestar nauð-
synjar, frá Vesturlöndum og frá
Saudi-Arabíu. „Það er bókstaflega
allt hægt að kaupa í Kúvæt, -topp-
tízkuna frá París og Ítalíu og allt
niður í fjöldaframleiðslu frá Tævan.
Þetta var gósenland að því leyti,
en launin eru lág. Ætli fólk sér að
fara til arabalanda að græða pen-
inga er betra að fara til dæmis til
Saudi-Arabíu, en þar er miklu
minna fijálsræði.“
Enginn bjóst við innrás
Birna segir að í friðsældinni í
Kúvæt hafi enginn búizt við innrás
Iraka. „Við vorum hér heima í fríi
þegar fréttir fóru að berast af liðs-
safnaði íraka við landamærin. Gísli
hringdi út í vini okkar Kristínu og
Sameh og spurði hvernig ástandið
væri. Þau voru sallaróleg og sögðu
að þótt írakar væru við landamær-
in væri ekkert að gerast.“
Birna og Gísli ákváðu því að
fara út, enda var Gísli búinn með
sumarfríið sitt og hún átti sjálf að
byija í nýju ritarastarfi á spítalan-
um í byijun ágúst. „Við ákváðum
að skilja börnin eftir hér, enda er
enn svo heitt í Kúvæt í ágúst og
ekkert við að vera fyrir þau, vinir
þeirra ekki komnir úr fríi. Við vor-
um heppin að því leyti.“
„Þeir eru að skjóta
rakettum"
— Hvernig urðuð þið fyrst vör
við að verið væri að ráðast inn í
landið?
„Til að byija með sváfum við
eins og unglömb og vissum ekki
af neinu. Svo hringdi Kristín. Hús-
ið hennar í háskólahverfinu stendur
næst vegi, sem liggur inn í borg-
ina, en okkar hús er nær sjónum.
Háskólahverfið er rétt við aðal-
stöðvar hersins og þar í kring er
mikið af herstöðvum. Kristín vakti
okkur og sagði: „írakarnir eru
komnir í heimsókn." Hún sagðist
hafa heyrt skruðninga og velt því
fyrir sér hvort nágrannarnir væru
að slást! Hún fer svo út að glugga
og sér þá eldflaugar fljúga framhjá
og heyrir sprengingar. Hún kallar
þá á Sameh og segir: „Þeir eru að
skjóta rakettum!" Þegar svonalag-
að gerist dettur fólki alls ekki strax
í hug að það sé komið stríð. Fyrst
fannst okkur eins og við værum
að horfa á bíómynd."
Morgunblaðið/Bjarni
Birna Hjaltadóttir.
Birna segir að úr íbúð sinni hafi
þau hjónin getað fylgzt með því
þegar hundruð skriðdreka hafi ekið
inn í borgina og vopnabúnaður
verið fluttur framhjá. „Svo voru
þeir að sprengja herstöðvarnar í
kring um okkur. Fyrsta daginn log-
aði allt, það voru sprengingar allt
í kring. Okkur fannst við samt aldr-
ei vera í lífshættu, lætin voru ekki
það nálægt okkur, þótt húsið nötr-
aði og glerið glamraði í gluggunum.
En gauragangurinn stóð aðeins
einn dag, svo var allt búið. Við
sáum aldrei beint neina bardaga;
okkur virtist vera lítil mótstaða."
Ungir menn skotnir á
götunum
— í fréttum hefur verið sagt frá
því að Kúvætar hafi sýnt innrásar-
liðinu andspyrnu upp á síðkastið.
Er enn barizt í borginni?'
„Það er ekki eins og fréttamynd-
ir frá Beirút, þar sem er barizt hús
úr húsi. Þegar maður lítur út um
gluggann er allt eins og venjulega.
Bílar aka eftir götunum, fólk er
að fara til vinnu og það er eins og
ekkert hafi gerzt. Gísli verður hins
vegar miklu meira var við átök. Á
sjúkrahúsið til hans kemur mikið
af fólki, sem búið er að skjóta,
aðallega karlmönnum. Til að byija
með þurfti að hlynna að mörgum
íröskum hermönnum, en núna eru
það aðallega Kúvætar, sérstaklega
ungir menn, 18 til 20 ára, sem
hafa brotið útgöngubannið og gert
uppsteyt gegn hernámsliðinu úti á
götum. Þeir eru einfaldlega skotn-
ir. Þegar svona lagað gerist eru
herlög í landinu, og maður verður
að læra að lifa við það. Það þýðir
ekkert að vera að þvælast úti þeg-
ar það er bannað."
Birna segir að útgöngubann sé
í Kúvæt-borg frá klukkan sjö öll
kvöld. Á daginn sé ferðafrelsi, en
hún hafi ekki viljað taka áhættuna
að vera mikið á ferli í borginni,
enda tali hún litla arabísku. „Ég
hef varla farið út úr húsi í sjö vik-
ur. Aðra vikuna eftir innrásina fór
ég þó með Gísla á spítalann, bara
til að sjá önnur andlit. íraskir her-
menn höfðu þá tekið sér stöðu við
hliðið að háskólasvæðinu í stað
kúvæsku öryggisvarðanna. Þeir
litu bara í nafnskírteinin okkar og
voru mjög kurteisir. En síðan hefur
eftirlitið verið hert, eftir að þeir
byijuðu að leita að Ameríkönum
og Englendingum. Sameh maður
Kristínar ók Gísla oft í vinnuna
vegna þess að hann talar málið.
Margir írösku hermannanna eru
ólæsir og óskrifandi og geta ekki
lesið á nafnskírteini. Það er þess
vegna betra að geta útskýrt ferðir
sínar fyrir þeim. í eitt skiptið voru
þeir stöðvaðir fimmtán sinnum.
Núna virðast þeir hafa náð nógu
mörgum útlendingum og eru farnir
að slappa af aftur. Fyrir um tíu
dögum fór ég aftur út með Gísla
og við vorum ekki stöðvuð nema
tvisvar sinnum. Auðvitað er ekki
gaman að vera stöðvaður af vopn-
uðum hermönnum, en mér fannst
aldrei að þeir ætluðu að gera okkur
neitt, og þeir höfðu ekkert ofbeldi
í frammi.“
Irakar tæmdu flutn-
ingahöfnina
— Það hafa heyrzt ljótar sögur
af framferði íraskra hermanna; að
þeir hafi meðal annars ráðizt á
konur, rænt og ruplað.
„Við heyrðum alls konar sögur,
en ég sá ekkért af þessu sjálf, enda
fór ég lítið út. Gísli fékk nokkur
tilfelli, þar sem hafði verið ráðizt
á konur. Það voru þá asískar kon-
ur, þjónustufólk, sem hefur verið
skilið eftir þegar húsbændurnir
flúðu. Hvað ránin varðar, þá tóku
írakarnir til að byija með allt sem
þeir sáu. Þeir fóru burt með bíla,
vélar og alls konar tæki. Hverfið
okkar er nálægt flutningahöfninni
og írakar tæmdu hana, tóku hvern
einasta gám. Svo vorum við farin
að heyra að fólkið í borginni væri
sjálft farið að stela, til dæmis
asíska þjónustufólkið. Það var að
stela sér mat, af því að það vant-
aði mat.“
Símasamband við útlönd rofnaði
strax eftir innrásina og Birna segir
að sér hafi þótt slæmt að geta
ekki haft samband við fólkið sitt
heima. Irakar yfirtóku sjónvarp og
útvarp og fluttu þar íraskar fréttir
og áróður. Fréttir frá útlöndum
fengu þau í gegn um alþjóðlegar
útvarpsstöðvar á borð við BBC og
Voice of America og einnig náðu
þau sænska útvarpinu á stutt-
bylgjutæki. Þá fengu þau upplýs-
ingar um hvernig bæri að haga
sér, til dæmis um útgöngubannið,
frá borgarbúum og samstarfsfólki
Gísla á sjúkrahúsinu. Birna segir
að þau hafi haft mikið samband
við hina íslendingana, Kristínu,
Sameh og börn þeirra, og Gísli og
Sameh hafi til dæmis farið saman
í verzlunarleiðangra til að birgja
fjölskyldurnar upp af mat.
Nógur matur í borginni
„Þau hafa nógar vistir. Gísli
hefur svo mikinn mat að hann
gæti verið þarna í heilt ár án þess
að kaupa sér neitt. Ég var nýbúin
að búa til kæfu, sem endist honum
fram að jólum. Það voru miklar
matarbirgðir í landinu, og írakarn-
ir tóku ekki mikið af þeim. Kúvæt-
ar, sem áttu heildsölu, dreifðu og
seldu matvælum sjálfir. Til að
koma í veg fyrir stuld eru þeir farn-
ir að gefa fólki ýmsar vörur, til
dæmis hrísgijón, sykur og dósa-
mat. Þeir bera jafnvel matinn heim
í hús til fólks. Það virðist vera
nógur matur, en ferskt grænmeti
og ávexti skorti.
Það er enginn vatnsskortur í
landinu, Kúvætarnir hafa séð um
að vatnskerfið, rafmagnsveitan og
sjúkrahúsin ganga eðlilega. íbú-
arnir sjá sjálfir um að safna saman
sorpi, og á sjúkrahúsunum vinna
til dæmis húsmæður í sjálfboða-
vinnu við þrif og matreiðslu. írakar
vildu ekki hafa sína hermenn á
sjúkrahúsum í Kúvæt og fluttu þá
til íraks með sjúkrabílum, en skil-
uðu ekki bílunum aftur. Kúvætar
aka því sjálfir með lyf og sjúkl-
inga.“
Birna segir að margir útlending-
ar séu farnir úr landinu en þar á
meðal séu fáir, sem hún hafi þekkt
persónulega, enda hafi mikið af
kunningjafólki þeirra enn verið í
fríi er innrásin var gerð. „Ein ensk
vinkona okkar fór með brezkum
hópi burt í flugvél, og við vissum
að hún væri komin heim til Bret-
iands heilu og höldnu þegar við
heyrðum röddina hennar á BBC.“
Er fyrst og fremst reið
Birna segir að hún hafi aldrei
óttazt um líf sitt meðan hún var
enn í Kúvæt. „Mínar tilfinningar
lýsa sér fyrst og fremst þannig að
ég er svo reið. Ég er svo reið yfir
því að einhver karl skuli geta
umsnúið lífi mínu og farið að ráðsk-
ast með mig. Ég þarf að yfirgefa
heimili mitt og allar eigur, hætta
í vinnunni. Ég er mjög reið.“
Birna segir þau Gísli hafi ekki
viljað fara úr landinu með Svíunum,
sem reyndu að komast úr landi í
gegn um írak. Fyrst hafi þau ekki
verið tilbúin að fara, og þegar ann-
ar hópur hafi lagt upp hafi þeim
verið sagt að ekki væri hægt að
tryggja að þau kæmust lengra en
til Bagdad. Þá var ekki búið að
leyfa vestrænum konum og börnum
að yfirgefa landið. „Við hugsuðum
með okkur: Hvað eigum við að
fara að gera í Bagdad, sitja þar á
hóteli, bíða eftir að komast út og
hanga þar? Við töldum miklu þægi-
legra að bíða heima hjá okkur.“
Hvað vorum við annað en
gíslar?
— Lituð þið á ykkur sem gísla
íraka?
„Það var beggja blarids. Við vor-
um inni á heimili okkar, en með
takmarkað ferðafrelsi. Vorum við
nokkuð annað en gíslar? Maður
hlýtur að vera gísl, þegar maður
má ekki yfirgefa landið nema með
leyfi.“
Eftir að vestrænum konum og
börnum var gefið leyfi til að fara
úr landinu, segir Birna að Gísli
hafi nánast skipað sér að fara.
„Börnin eru að byija í skóla hér
heima, foreldrar okkar eru aldraðir
og ég varð að fara heim að hjálpa
til. Gísla finnst ástandið líka vera
að versna. Honum finnst að særðu
fólki, sem kemur inn á sjúkrahúsið,
hafi fjölgað, og spennan í loftinu
sé orðin meiri.“
Birna leitaði til bandaríska
sendiráðsins og spurði hvort það
gæti aðstoðað sig að komast út úr
landinu. Það var auðsótt mál. „Mér
sagt að á þriðjudag myndi ég fá
far út úr Kúvæt, og ég mætti taka
með mér eins mikið og ég gæti
borið sjálf. Ég mætti á tiltekinn
stað á miðvikudaginn með 400
Bandaríkjamönnum. Okkur var
safnað í langferðabíla og síðan
ekið með okkur stutta vegalengd á
flugvöllinn við Kúvæt-borg. Áður
en ég fór inn í flugvélina var ég
beðin fyrir þijú börn, bandaríska
stráka, þriggja, sex og níu ára
gamla. Faðir þeirra, Kúvæti, var
að senda þá aleina úr landi til
móður þeirra í Bandaríkjunum. Ég
hafði þarna skyndilega eignazt þijú
börn og hafði um nóg að hugsa á
leiðinni.
Frá Kúvæt var svo fjörutíu
mínútna flug til Bagdad. Þar tók
við mikil bið og skriffinnska. Við
þurftum að láta stimpla vegabréfin
okkar, fylla út eyðublöð og fá þau
stimpluð, fá leyfi til að fara úr
landinu og svo framvegis. Þetta tók
tímann sinn fyrir fjögur hundruð
manns.“
Frá Bagdad var flogið til Lund-
úna og þar dvaldist Birna einn sól-
arhring á heimili íslenzka sendi-
herrans áður en hún komst heim
til íslands. Miklir fagnaðarfundir
urðu með henni og börnunum henn-
ar þremur, en það skyggir á gleð-
ina að Gísli varð eftir.
„Ég hef ekki áhyggjur af honum.
Ef það væri kominn desember og
hann væri ekki kominn, hefði ég
áhyggjur. En hann hefur nógan
mat og hann er enn að vinna.
Hann hefur félagsskap af Kristínu
og fjölskyldu hennar, og svo ná-
grönnum okkar í húsinu. Ég er
ekkert hrædd um að hann sé í
lífshættu, en auðvitað er leiðinlegt
að þurfa að fara og skilja helming-
inn eftir. Ég er vongóð núna af
því að ég var að tala við hann Finn-
boga Rút í utanríkisráðuneytinu,
og þeir eru að vinna að því að fá
hann út. Nú vonum við bara að
hann komi fljótlega.“
Birna segir að leysist Kúvæt-
deilan, sé hún tilbúin að fara til
landsins aftur og búa þar áfram.
Það sé þó ljóst að það verði ólíkt
því, sem var. „Kúvætarnir vildu
sjálfir lítið segja um innrásina og
innlimunina. Ein vinkona mín sagði
að þetta væri eins og vondur
draumur. Irakar hafa tekið allt,
rústað allt, þeir virðast ætla að
skilja við landið eins og það var
fyrir fimmtíu árum, eyðimörk. Það
mun þurfa gífurlegt uppbyggingar-
starf.“