Morgunblaðið - 15.09.1990, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 1990
Þorsteinn Gylfason:
Hagsmunir eða hugsjónir?
i.
í júní og júlí átti ég sem oftar
nokkur orðaskipti við Helga Hálf-
danarson hér í Morgunblaðinu, að
þessu sinni um stjómmál sem verð-
ur víst aldrei aftur ef ég þekki
Helga rétt, enda um kappnóg annað
að skrifa. í.tveimur greinum (28da
júní og 12ta júlí) komst ég að
þeirri rökstuddu niðurstöðu að ís-
lenzku stjórnmálaflokkana þyrfti
að leggja niður alla sem einn (nema
kannski Samtök um kvennalista)
og það strax. Föstudaginn 20sta
júlí birti Árni Bergmann ritstjóri
Þjóðviljans langa hugvekju í blaði
sínu um þetta efni undir fyrirsögn-
inni „Um óþarfa eins og flokka".
Hann endursegir margar röksemdir
mínar samvizkusamlega, og er satt
að segja yfirleitt sammála þeim.
Honum finnst eins og mér að mun-
urinn á fijálshyggju og félags-
hyggju — eða þægri og vinstri —
sé hverfandi, en stjómmálaflokk-
arnir byggja allir yfirlýst tilvem
sína á því að þessi greinarmunur
skipti einhveiju máli. Hann segir
líka: „Þorsteinn Gylfason nefnir
stjóm fiskveiða sem dæmi um það
hve slappt flokkakerfið er í því að
taka á málum. Og það er ekki nema
satt og rétt að línur í því eru fárán-
lega óskýrar — ekki síst vegna þess
hve rækilega þingmenn virðast
dæmdir undir hagsmuni sinna
landshluta."
II
En Árni er ekki sammála mér
um þarfleysi- flokkanna, sem væri
kannski líka til of mikils mælzt af
manni sem verið hefur á mála hjá
einum þeirra meira en hálfa ævina.
Ein röksemd hans er vaxandi stétt-
askipting á Bretlandi um þessar
mundir. Ég skal trúa öllu illu á
Margréti Thatcher (ég veit til dæm-
is hve grátt hún hefur leikið brezka
háskóla af tómum naglaskap). En
ég get ékki að því gert að mér
þykir hun lítið erindi eiga í umræð-
ur um flokkakerfið á Islandi, alveg
eins og bandarísku stjómmálaflokk-
arnir sem ég veik þó að á sínum
tíma og Árni svo á eftir mér.' Um
flokkana þá held ég raunar að ég
kunni að vera sammála Árna. Hann
er á móti þeim.
Önnur röksemd Árna er íslenzk
en ekki brezk og varðar unga sjálf-
stæðismenn sem „vilja feta í fótspor
engilsaxneskra hægrivaldhafa" til
dæmis í menningarmálum, þar á
meðal fjölmiðlamálum þar sem þeir
stefna að stjómlausri einkavæð-
ingu. Um þessa einkavæðingu les
ég í ritstjómargrein eftir Árna í
Þjóðviljanum 4ða september 1990.
Þar segir frá einhæfninni og lág-
kúmnni sem hún mundi leiða af
sér, og efast ég ekki um að Ámi
hafi þar á réttu að standa, enda
mikill menningarmaður og dæmin
mörg sem styðja mál hans að ég
bezt veit. En ég held honum skjöpl-
ist um unga hægrimenn. Ég þekki
þá suma. Þetta era sætir strákar í
jakkafötum, með hálstau og hlaup
í hárinu sem gerir það svolítið stamt
viðkomu. Árni getur treyst því að
eftir fimmtán eða tuttugu ár verða
þeir allir orðnir útvarpsstjórar við
Efstaleiti eða forstöðumenn ríkis-
fyrirtækja eins og Kvikmyndasjóðs
og reka það allt með prýði.
III
Árna Bergmann verður tíðrætt
um hagsmuni í máli sínu: hagsmuni
ríkra og fátækra á Bretlandi, hags-
muni dreifbýlis og þéttbýlis á Is-
landi, og hann heldur að mismun-
andi hagsmunir (og „gildismat og
lausnir" bætir hann við) séu „hreint
ekki ómerkilegar forsendur flokka-
kerfis". Eins segir Helgi Hálfdanar-
son í Morgunblaðinu 5ta júlí 1990
„að stjómmálaafstaða flestra
manna ráðist umfram allt af til-
teknum stéttarhagsmunum, til
hægri eða vinstri, hvað svo sem
hagfræðingar reka hver ofan í ann-
120 fm íbúðir til sðlu
Á veðursælum stað í Grafarvogi eru vel skipulagðar
íbúðir til sölu. Góðar suðursvalir, stórar stofur og
þvottahús á hæðinni. Bílskúr fylgir. íbúðirnar seljast
tilbúnar og sameign fullfrágengin.
Örn ísebarn, byggingameistari,
sími 31104.
21150-21370
LARUS Þ. VALDIMARSS0M framkvæmdastjóri
KRISTINN SIGURJÓNSSON. HRL. loggiltur fasteigwasau
Til sýnis og sölu meðal annarra eigna:
Ágæt íbúð á góðu verði
6 herb. í lyftuhúsi 132 fm. 4 rúmg. svefnherb. Sérinng. af gangsvölum.
Sérþvottah. Góð sameign. Bilskúr. Verð aðeins kr. 8,1-8,5 millj. Margs
konar eignaskipti möguleg.
í Suðurhlíðum Kópavogs
rétt við miðbæinn endaraðhús 240,1 fm m/6 herb. íb. á hæð. Sérib.
má gera í kj. Bílskúr. Trjágarður. Húsið er um 20 ára á einum vinsæl-
asta stað Kópavogs. Eignaskipti mögul. Teikn. og nánari uppl. á skrifst.
Við Rauðalæk - sérinngangur - sérhiti
Stór og góð 3ja herb. íb. lítið eitt niðurgr. í kj. Nýtt gler o.fl. Skipti
æskil. á stærri íb. t.d. í nágrenninu.
Glæsileg eign í Skógahverfi
Stórt og vandað tvíbhús m/6 herb. íb. á hæð og 2ja-3ja herb. íb. á
jarðhæð. Góður bílskúr. Rúmg. vinnuhúsn. Fráb. útsýni úr báðum íb.
Nánari uppl. og teikn. á skrifst.
Góð íbúð með bílskúr
2ja herb. suðuríb. á 2. hæð um 60 fm v/Stelkshóla. Rúmg. sólsvalir.
Góð sameign. Bílskúr m/upphitun. Vinsæll staður.
Góð eign við Miklatún
7-8 herb. íb. á efri hæð og í risi. Allt sér. Bílskúr. Trjágarður. Skipti
æskil. á 4ra-5 herb. íb. á 1. hæð helst í nágrenninu.
Glæsilegt endaraðhús
á einni hæð í Fellahverfi rúmir 150 fm m/nýrri sólstofu. Góður bílskúr.
Eignaskipti möguleg.
• • •
Opiðídagkl. 10-16.
Fjöldi fjársterkra kaupenda.
Almenna fastaeignasalan sf.
var stof nuð 12. júlí 1944.
AIMENNA
FASTEIGNASAt AH
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150 - 21370
an“. Þegar ég les þetta hagsmuna-
þref spyr ég sjálfan mig aftur og
aftur: hefur ekki tapazt orð úr
málinu? Skiptu menn sér ekki ein-
hvern tíma í flokka út af hugsjónum
en ekki út af hagsmunum? Satt að
segja er ég alinn upp við það alveg
eins og Vilmundur heitinn bróðir
minn var. En þeir Árni og Helgi
vilja ekkert af slíku vita. Samt er
það til og heitir ideal bæði á dönsku
og ensku.
Kannski er ekki nema von að
orðið hverfi því það hafa engir ís-
lenzkir stjómmálamenn hugsjónir
lengur. Ég hef áður séð mig knúinn
til að spytja hér í blaðinu: hvaða
hugsjónir hefur Steingrímur Her-
mannsson? Jón Baldvin Hannibals-
son? Ólafur Ragnar Grímsson? Þor-
steinn Pálsson? Enga nema ef vera
skyldi að vera alþingismenn og ráð-
herrar og veiða lax á kostnað Seðla-
bankans eða Landsbankans og ann-
arra heldri fyrirtækja. Og gái þeir
nú að því að það er ég sem skrifa
íslandssöguna með þessum dómi
um þá en ekki þeir með einhveijum
athöfnum sínum við stjórnarstörf
ef athafnir skyldi kalla.
IV
I máli sínu gerir Árni engan
greinarmun á sérhag og alhag, og
hann fjallar ekki um nema eitt og
hálft af þeim málefnum sem ég
taldi upp og hafði fyrir prófstein á
stjórnmálaflokkana. Öll þessi efni
varða almannahag þótt þau gangi
að sjálfsögðu gegn meiri eða minni
sérhagsmunum alls konar fólks víða
um land og í Reykjavík sjálfri.
Þetta eina er stjórn fiskveiða, þetta
hálfa er menningarmál. Hin voru
samdráttur í landbúnaði, jafnræði
kvenna og karla og aðild að Evrópu-
bandalaginu. Öll þessi mál eru hug-
sjónamál ekki síður en hagsmuna-
mál. Að því sem þau era hagsmuna-
mál snerta þau alhag þjóðarinnar
miklu frekar en sérhag einhverra
útgerðarmanna, bænda eða stjórn-
málamanna og annarra kerfis-
þræla. En það er líka hugsjónamál
að skera niður svo sem helminginn
af sukkinu í landbúnaði og sjávarút-
vegi og nota féð til að efla skóla-
kerfið og jafnvel annað menning-
ariíf áður en það hrynur aiveg. Það
er líka hugsjónamál hvort maður
er Evrópumaður, eins og ég hef
ofurlitla tilhneigingu til að vera, eða
eindreginn þjóðernissinni gagnvart
Evrópu eins og Sigmundur háskóla-
rektor Guðbjarnason er.
Árni sleppir líka alveg að ræða
helzta nýmælið sem ég reifaði í
grein minni „Fiokkafjas". Það var
að við stofnuðum marga nýja flokka
sem gætu fylkt sér um einstakl-
inga, til dæmis dugnaðarforka eins
og Davíð Oddsson eða Ólaf Gríms-
son, eða um málefni eins og veiði-
leyfasölu eða sómasamlegt skóla-
hald, og leyfðum svo hverjum kjó-
sanda jafnvel að kjósa til dæmis
þijá slíka flokka í forgangsröð. í
staðinn les Ámi á milli línanna hjá
mér þá skoðun að iandinu verði
bezt stjórnað úr Háskólanum, af
„mandarínum“ sem Árni kallar svo,
og á þá við kínverska embættis-
menn á keisaratímanum en ekki við
ávexti. Ég vil að það komi fram
að þetta er öldungis tilhæfulaus
millilínalestur hjá Árna. Ég trúi
ekki á sérfræðingaveldi af neinu tæi
og hef ekki gert síðan ég var þrett-
án ára. Árni getur lesið fimmtán
ára gamla hugleiðingu mína um
þetta efni í forspjalli að útgáfu
minni á Birtíngi Voltaires í þýðingu
Halldórs Laxness. Þar tel ég sér-
fræðingaveldi, hvort heldur af því
tæi sem við höfðum til skamms tíma
í Austur-Evrópu eða hinu sem stóð
fyrir styijöld Bandaríkjamanna í
Víetnam, vera stóram háskalegra
en nokkra harðstjórn fyrri tíma, svo
sem þá sem Voltaire átti í höggi við
um dagana.
----------------
Frú Belinde
Herdt látin
DOKTOR Belinde Herdt, eigin-
kona Raimund Herdt, fyrrver-
andi sendiherra Vestur-Þýska-
lands á Islandi, er látin.
Doktor Belinde lést í Munchen
20. ágúst síðastliðinn en hún fædd-
ist 7. janúar 1923. Raimund lifir
eiginkonu sína og býr í Munchen.
oiáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Helstu einkenni þriðja flokks
veikra sagna (Ia-beygingar), sjá
síðasta þátt, era þau að nútíð fram-
söguháttar endar á i og hljóðvarps
gætir í öllum kennimyndum. Frá
hinu síðara era að vísu verulegar
undantekningar. En dæmi um regl-
ulegar sagnir eftir þessum flokki
era: færa, færði, fært (ég færi),
sbr. fór; dæma, dæmdi, dæmt (ég
dæmi), sbr. dómur og hnýta,
hnýlti, hnýtt (ég hnýti), sbr. hnút-
iir. Án hijóðvíífþs í kéhfiÍHiyildum
era t.d. reisa og hneigja og fleiri
orsakasagnir myndaðar af 1.
hljóðskiptaröð.
Nokkrar sagnir eftir þessum
flokki eru óreglulegar að öðra
leyti, svo sem: sækja, sótti, sótt;
þykja, þótti, þótt og yrkja, orti,
ort.
Nafnorð, sem svara til sagna
þessa flokks, era með ýmsu móti,
svo sem færsla, eyðsla, sókn,
sending og yrking.
Er þá aðeins eftir Qórði flokkur
(E-beyging). Þar endar nútíðin að
vísu á i eins og í þriðja flokki, en
það i var orðið til úr e og olli því
ekki hljóðvarpi. Hljóðvarps gætti
því ekki í kennimyndum sagna í
fjórða flokki. Sá flokkur er líka mun
fáliðaðri en hinir flokkar veiku
sagnanna, svo að góð dæmi era
ekki á hveiju strái, en tökum
brosa, brosti, brosað (ég brosi)
og (horfa, horfði, horft (ég
horfi). Sumar sagnir, sem upprana
sínum samkvæmt teljast til þessa
flokks, hafa tekið áhrifsbreytingum
og era nú oft beygðar á fleiri en
einn veg, og látið gott heita. Ég
nefni sagnir eins og hafa og duga,
en fer ekki út í það sem gerst hef-
ur. En nú segja menn ýmist og
skrifa ég hefi og hann hefir eða
ég hef og hann hefur. Eins segja
menn ýmist: þetta dugir eða dug-
ar.
Nafnorð, sem þessum sögnum
tengjast,' era sum viðskeytislaus,
eins og horf, bros og dugur, en
önnur með viðskeyti eins og dugn-
aður. Rétt þykir að mynda nafnorð-
ið áhorf af sögninni að horfa (á),
en ekki „horfun“, sem ætti við, ef
sögnin væri í fyrsta flokki.
555. þáttur
orðin láta ekki alltaf draga sig í vísuna Eg er að beygja
dilka eins og kerfið vill. Frægur er krókapör svolítið öðravísi en
sá raglingur, sem ég þekki vel frá var í 252. þætti. Faðir hans
bemskuárum mínum norðaniands hafði kennt honum þriðju bragl-
og nefndur var að hneigja upp á
1. Hann fólst í því að sagmr í
fyrsta flokki vora beygðar eins og
þær væra í 3. eða 4. flokki. Þá
sögðu menn í framsöguhætti: ég
hugsi, voni og hlakki til. Gárungar,
sem komu í norðlenska sveit, hittu
fyrir bónda sem hneigði manna stíf-
ast iiþþ á i. Þeir lögðu honum í
munn svofellda klausu: Svo labbi
ég heim og loki bænum, hátti og
sofni, vakni aftur í býtið næsta
morgun, arki út á tún og raki, slæ
og andskotist.
Flestir munu nú hættir að
hneigja upp á i og svo því tali sem
ég heyrði leifar af að segja hönum
fyrir honum. Man ég guðhræddan
mann bera vitni um trú sína og bað
menn að treysta guði, trúa hönum
og þjóna hönum. Brostu þá ungling-
ar, ekki síst af þeim bæjum, þar
sem hænsni vora haldin.
Eftir sigur
orðadigur
enginn sé,
mörgum drambið kom á kné;
hafirðu miður
hraustra er siður
hvorki að víla né
dragast dauft í hlé.
(Grímur Thomsen: Þýðing úr fomgrísku.)
Þetta var lauslegt og rýrt yfirlit
flokkaskiptingar veikra sagna. En
Þorkell Björnsson frá Hnefils-
dal flutti þættinum vinsamlega
kveðju. Hann kenndi umsjónar-
manni orðasambandið að búast
um í merkingunni að fara í
sparifötin, skartbúast, og þykir
Þorkeli það hafa öllu sterkari
merkingu en búa sig uppá (sjá
252. þátt). Orðabók Háskólans
hafði þetta góða dæmi um bú-
ast um í fyrrgreindri merkingu:
„Álfkonan var jafnan hrygg
og sorgbitin. Ekki vildi hún bú-
ast um á hátíðum og tyllidögum
eins og aðrar konur“ (Grískar
þjóðsögur og ævintýri 1962,
Friðrik Þórðarson þýddi).
Þá kunni Þorkell Björnsson
ínu: þér ég sendi, þornavör.
★
Gleðitíðindi. í fréttum sjón-
varpsins hefur kvöld eftir kvöld
mátt heyra rétt farið með orð-
tökin að binda endahnútinn á
ög áO Fökit shilðsHtígglð á í
stað þess að glundra þessum
samræðu orðtökum saman, eins
og of mörg hafa verið dæmin
um.
„Vér höfum viljað vanda mál-
farið á Norðurfara, svo sem vér
höfum getað én bæði er það að
vér erum óvanir að rita nokkuð
á öll mál, og svo er íslenska ei
sú tunga sem hægast er að rita
á, þar sem snilldarverkin fornu
eru til samanburðar. Og hvernig
geta menn búist við að almennt
sé ritað vel á íslensku, meðan
þeim sem eitthvað eiga að læra
strax frá barnæsku er kennt að
hugsa á öðru máli, meðan ekki
einu sinni algengustu skóla bæk-
ur t.a.m. sagnafræðis og landa-
skipunarfræðis bækur eru svo
til á íslenska tungu að vel megi
brúka þær í skólum?“
(Úr formála Norðurfara Gísla
Brynjólfssonar og Jóns Þórðar-
sonar (Thoroddsens), Kaup-
mannahöfn, 1848.)
★
Salómon sunnan kvað:
Af gæsinni Laughúsa-Langur
lauk við hvert einasta tangur
og át á sig gat
í eftirmat, -
og afgangur mannsins þó svangur.
■k
Og svo var það fermingar-
minning roskinnar konu sem
alla tíð hafði verið í vínbindindi:
Mér fannst ekki svo vont að
bergja á .víninu, en það var er-
fitt að kyngja altaristöflunni.
P.s. Hvað getið_ þið sagt mér
um málsháttinn: Ýla skal hind
sem með úlfum býr?