Morgunblaðið - 21.10.1990, Blaðsíða 7

honum var Sveinn Guðmundsson,
en það þótti frægt þegar þau komu
þar Sveinn og hans kona og voru
með alla búslóðina á einum hesti,
settust að í Árnesi og héldu vel um
sitt og voru mjög mikils metin. Þeg-
ar þau fóru þaðan 1939 þá þurfti
miklu fleiri hesta.
Það hvíldi sá orðrómur á Árnesi
að þar vegnaði öðrum hveijum
presti vel og gæti verið lengi, en
hinir aftur mættu ekki vera þar
nema í sex-sjö ár. Séra Sveinn var
þarna 1915 til 1939. Svo kom þar
séra Þorsteinn sem aðstoðarprestur
1938 og tók svo við og var til 1944
eða 45. Þá vildi hann ekki taka
áhættuna að brjóta þessa munn-
mælasögn. Hann fór í Dýrafjörð og
dauðsá á eftir því. Ég var ekki í
neinni hættu miðað við munnmælin
og hefði mátt vera mun lengur,
enda var Þorsteinn svo stutt. Ég
hætti þó prestsskap um tíma vegna
veikinda í fjölskyldunni, fór til
Reykjavíkur og fór að kenna við
Gagnfræðaskóla Austurbæjar haus-
tið 1955. Þar kenndi ég í níu ár og
vann á sumrin við ýmislegt, var
meðal annars í lögreglunni fjögur
sumur og það var afskaplega góður
skóli. Manni fannst ýmsar skugga-
legar hliðar blasa við þá, en það er
víst ekkert miðað við það sem er
nú. 1. september 1963 kom ég svo
til Húsavíkur og hef verið hér síðan.
Ég var kominn á aldur 1986,
orðinn 102 ára að samanlögðum
starfsaldri og lífaldri og ætlaði þá
að hætta, en var beðinn að þjóna
Staðarfellsprestakalli, því prestur-
inn sem þar var gerðist rektor Skál-
holtsskóla. Ég þjónaði þar og var
alltaf endurráðinn á þriggja mánaða
fresti. Eftir árið spurðu þeir hvers
þeir mættu vænta af mér, hvort ég
myndi svara kalli. Ég gaf þeim vil-
yrði fyrir því að það myndi ég gera
þangað ég yrði sjötugur hefðu þeir
áhuga og ég heilsu til og síðan hef
ég verið ráðinn þar til ellefu mánaða
í senn. 1. júlí átti að sameina Staðar-
fellsprestakall og Hálsprestakall og
taka upp Ljósavatnsprestakall.
Sóknirnar voru ekkert ánægðar með
það og fengu sameiningunni frestað
til áramóta og ég er ráðinn þangað
til. Hvað verður svo veit ég ekki.“
Það fara af því sagnir að þú hafi
unnið við allmargt óskylt meðfram
prestsskap eftir að til Húsavíkur var
komið.
„Ég kenndi allan tímann meira
eða minna með prestsskapnum, en
bytjaði í byggingarvinnu. Það var
verið að byggja sjúkrahúsið þegar
ég kom og ég hafði lítið að gera
en var vanur mikilli vinnu. Ég fór
því til verkstjórans og fékk vinnu
og vann við sjúkrahúsið þar til það
var búið. Síðan standsetti ég lóðina
þar, lagði þökur og hlóð hellur. Ég
var ekki að leita sérstaklega eftir
vinnu í fiski, en eitt vor barst mikið
af fiski á land og það vantaði mann-
skap til að gera að. Bæjarstarfs-
menn fóru margir í fiskinn þegar
skrifstofutíma var lokið og ég líka
og vann þar nokkurn tíma. Síðan
var ég fenginn síðar og beðinn að
koma í aðgerð og vann um stund
við að pakka saltfiski, sem ég hafði
gaman af. Svo afgreiddi ég í fiskbúð
í tvo mánuð í tvö sumur í afleysing-
um. Það var hending, því ég var
að koma gangandi eftir götunni í
góðu veðri, að það kemur út úr
búðinni fullorðinn maður, heilsar
mér og segir: „Heldurðu þú leysir
mig ekki af í sumarfríinu, ég hef
ekki getað fengið nokkurn mann til
að leysa mig af.“ „Það er bara al-
veg sjálfsagt,“ svaraði ég að
bragði, en þegar hann heyrði hvað
ég tók því vel fór hann að draga í
land og vildi helst hætta við þetta.
Ég sagði að væri búinn að sam-
þykkja og við skyldum bara slá
þessu föstu. Þar varð svo úr að ég
leysti hann af í mánuð og einnig
annan mann sem var með honum.
Þegar ég var að kenna tók ég einn-
ig að mér í akkorði að rífa utan af
skólabyggingunni, það var því
hlaupið til í matartímum og svona
þegar tími féll til. Ég var alinn upp
við að vinna og fann aldrei annað
en að ég hefði gott af því að taka
snerpu í vinnu.
Ég veit að ég hneykslaði sumt
fólk með þessu, en það kom ekkert
við mig, ég vissi fyrirfram að
■Rer ímaöTAO ,/s huoaq'jmmus GiaAjaviuoROM • r>r
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. OKTÓBER 1990 _______________^ 1
hveiju ég gekk. Ég hneykslaði líka
í Árnesi, því ég vann bara það sem
mér datt í hug og menn voru
hneykslaðir fyrst, en þeir lögðu það
niður. Ef maður gerir ekkert sem
vansæmd er í, vinnur bara eðlilega
vinnu, þá er ekkert að skammast
sín fyrir það. Mér fannst þetta ekk-
ert rekast á við prestsskapinn,
þvert á móti.“
Þegar hér er komið rifla ég upp
fyrir Birni söguna sem rakin er í
inngangi þessarar greinar og séra
Björn þekkir hana vel því hann hlær
við og gefur svo skýringu á:
„Það var dálítið sérstakt við þá
messu því orgdnistinn hafði gleymt
að boða kirkjukórinn og þegar mess-
an átti að byija var aðeins einn
maður mættur til að syngja og það
var bassi. Ég vissi ekkert af þessu
fyrr en ég sneri mér frá altarinu til
þess að tóna og sá að það var bara
þessi eini maður. Reyndar var ég
búinn að heyra það að það var eitt-
hvað skrýtið í fyrsta laginu. Messan
fór fram kirkjukórlaust ég tónaði
og hann svaraði. Síðan var búin til
þessi skemmtilega saga.“
„Nei takk, ég er að flýta mér“
Mér var sagt að þú setjist ekki í
bíi nema þegar þú sért ekki að flýta
þér.
„Ég hef alltaf farið minna ferða
gangandi og þakka göngunni hversu
góða heilsu ég hef. Það hefur svo
ekkert upp á sig að ganga nema
að ganga rösklega svo það komist
hreyfing á blóðið og ég get hlaupið
hér upp og niður stigana eins og
ekkert sé. Ég var einu sinni á ferð
að vetri til og þar kom að maður á
vélsleða og bauð mér far. Ég af-
þakkaði boðið og sagðist vera að
flýta mér. Þessi saga var færð upp
á að það hafi verið bílstjóri sem
hafí átt í hlut og það kemur oft
fyrir að það stoppi menn og spyiji
mig hvort ég sé nokkuð að flýta
mér núna eða vilji far.“
Bridsáhugi þinn er annálaður og
gárungarnir kalla þig „séra brids“.
„Ég hef haft gaman af að spila
brids, en ákvað að taka mér hlé
fram að áramótum á þessu ári, enda
'hef ég nóg að gera með sögu Húsa-
víkur.“
104 kassar af blöðum
Hvenær vaknaði söfnunarárátt-
an? _
„Ég hafði alltaf áhuga á söfnun.
Þegar ég var krakki sá ég ekki að
ég gæti safnað blöðum, en fór ég
inn á þá braut að ég klippti manna-
myndir og fréttamyndir úr blöðum
og límdi með hveitilími á pappa.
Ég átti óhemju safn af slíkum mynd-
um og þekkti íjölda frammámanna
um allt land og úti í heimi af mynd-
um sem komið höfðu í blöðum. Þeg-
ar ég fór að heiman var ekki hægt
að rogast með þetta safn mitt svo
að ég henti öllu saman. Ég sé á
eftir því að sumu leyti, það var eitt-
hvað svo notalegt að sjá þessa kunn-
ingja mína.
I skólanum var ekki mikið um
að ég safnaði að mér bókum, en ég
átti þó dáldið af bókum þegar ég
fór norður að Ströndum. Það var
þó ekki fyrr en ég kom hingað á
Húsavík sem safnið fór að stækka
mikið. Ég þekkti mann sem hét Sig-
urður Egilsson frá Laxamýri sem
vann hjá safninu hér og þegar hon-
um var boðið á bæjum að kaupa
eitthvað sem hann hafði ekki áhuga
fyrir hafði hann samband við mig.
Ég var þá að safna tímaritum og
fannst ég vera að bjarga geysilegum
verðmætum, hélt þetta væri alveg
að týnast. Þá voru margir að safna
og það var gaman, því menn keppt-
ust um hver næði í þetta eða hitt.
Þetta var lifandi og skemmtilegt.
Mestu tímamótin í minni söfnun
voru þegar ég kom í fornbókaversl-
unina á Laufásvegi 4. Þá var Sigurð-
ur Björnsson með búð þar, en það
var búið að segja mér að í kjallaran-
um hjá honum væri talsvert af tíma-
ritum og hvers virði það væri, ef
ég ætlaði að bjóða í það. Ég kom
því til Sigurðar og spurði hann um
Andvara, sem ég var þá að ná sam-
an. Hann svaraði því til að hann
væri ekki með nein' tímarit. Mér brá
í brún, því ég hafði heyrt annað og
hann sá líklega svipbrigðin á andlit-
inu, því hann bætti við: „Ekki nema
þú viljir kaupa allt saman.“ „Á hvað
viltu selja?“ spurði ég. „Fjörutíu
þúsund." Ég dró upp ávísanaheftið
og ætlaði að fara að skrifa ávísun,
en hann sagði þá, „nei, líttu á þetta
fyrst“. Þetta voru tvö herbergi full
af tímaritum og ég keypti allt á fjör-
utíu þúsund. Þetta voru 104 kassar
og afbragðs kaup. Þessi saga fór
víða og menn sögðu að ég væri
hættur að kaupa í kössum; ég
keypti bara í herbergjum. Síðan
hafa fornbókasalar verið áfskaplega
góðir við mig. Þeir hafa látið mig
vita ef þeir hafa vitað af einhveiju
og stundum hef ég fengið að ganga
inn í kaup hjá þeim þegar þeir hafa
keypt bækur úr safni og ég þá tek-
ið tímaritin."
Hvað með bókasöfnun?
„Ég safnaði áður vissum bóka-
flokkum, þjóðlegum fróðleik og
barnabókum og svo á ég geysimikið
safn af smásögum. Um tíma safn-
aði ég einnig markaskrám og sýslu-
fundagerðum og ýmsu fleiru, en
fyrir stuttu kom maður austur af
Héraði og keypti allar markaskrárn-
ar sem ég átti. Af fágætum bókum
á ég eitthvað, en ekkert sérstakt.
Ég á þó fyrstu bók sem prentuð var
hér norðanlands, Sigurhrooss-Hug-
vekjur eftir Jón Jónsson, prentaðar
á Hólum 1749. í dag safna ég nán-
ast engu, er bara að fylla í eyður,
ástríðan hefur minnkað með árun-
um. Ég er búinn að eignast megnið
af því sem mér finnst skemmtilegt.
Það hefur svo breytt viðhorfí mínu
til söfnunar að krakkarnir mínir
hafa ekki áhuga á safninu sem
slíku, það eru bara vissir flokkar
sem þau vilja eiga og þá kemur sú
spurning hvað verður um þetta þeg-
ar ég fell frá. Það þarf mikla þekk-
ingu til að koma þessu í verð. Til
að mynda þó' maður sé með eitt-
hvert tímarit þá skiptir miklu máli
hvaða ár og mánuður það er, t.d.
er rit eins og Ægir, en þar veltur
allt á tveimur árum sem eru veru-
lega fágæt. Ég er búinn að afla
mér geysimikillar þekkingar og mér
er til efs að hún sé öll til á sama
stað annars staðar, þannig að það
þyrfti að kalla til marga menn.
Ég á megnið af þeim ritum sem
gefin hafa verið út á íslandi. Það
er þó margt merkilegt sem ég á
ekki, en ég á Sunnafara, Óðin,
Lærdómslistafélagsritið, átti
Klausturpóstinn, á Sunnanpóstinn,
Reykjavíkurpóstinn, megnið af
Fjallkonunni, mikið af Þjóðólfi,
Norðanfara, Maanedstíðindi ljós-
prentuð, Fjölni allan ljósprentaðan,
og megnið í frumútgáfu, Gest Vest-
firðing og talsvert af Þjóðviljanum
unga sem Skúli Thorodðsen gaf út.
Svo eru einstök blöð sem eru afskap-
lega fágæt jafnvel þó þau séu
nýrri, t.a.m. Heimdallur, tólf blöð
sem komu út skömmu eftir 1880
og Heiðarbúinn, það komu bara
fimm blöð af því og þeir sem gáfu
það út eiga það ekki sumir. Svo var
gefið út blað á ísafirði sem hét
Baunir, það komu af því sex blöð
1923, og er sárafágætt. Það komu
þrír flokkar af Skírni, Litli-Skírnir,
sem kom 1827 til 54, Mið-Skírnir
sem kom út 1854 til 1904 og svo
Nýi-Skírnir fram til þessa dags. Ég
var búinn að ná þessu öllu saman
en lét það og vantar svolítið í annað
eintak. Þar er erfiðast fimmtánda
árið sem fór í sjóinn. Ég átti Ný
félagsrit, en lét það og er nánast
búinn að ná þeim saman aftur. fjög-
ur fyrstu árin eru erfíðust, Árbók
fornleifafélagsins og Dagskrá Ein-
ars Ben svo fátt eitt sé nefnt. Ég
hef enga hugmynd um hvað ég á
af bókum og enn síður hvað ég á
af tímaritum. Sem titlar eru þau
náttúrulega færri, en þetta er geysi-
legt magn, sum þeirra eru óhemju
stór, t.a.m. Eimreiðin, Andvari,
Skírnir, Tímarit Samvinnunnar, þar
komu tvö hefti fyrir aldamót, 1806
og 7 og einnig Tímarit kaupfélag-
anna.“
Söfnunin byijaði fyrir alvöru þeg-
ar þú keyptir tvö herbergi af blöð-
um. Hvað gerðirðu ef það kæmi nú
einhver með ávísasaheftið á lofti og
falaðist eftir öllu sem hér er inni?
„Ef hann byði mér sanngjarnt
verð léti ég hann hafa það allt. Mér
þætti bara vænt um að einhver
tæki við þessu sem hefði áhuga og
ég væri heldur ekki að ætlast til
þess að hann borgaði toppverð fyrir
það. Ég hef náð mörgum eintökum
„Maður verður
að takmarka
aað sem maður
es, það gleypir
enginn allt.“
saman og selt og hjálpað mörgum.
Ég man eftir Akureyringi sem kom
hingað og fór glaður því hann náði
að klára átta tímarit sem hann var
að safna. Ég er ekki í þessu til að
hagnast, ég hafði gaman af að
safna sjálfur og þegar ég sel gott
sett þá sé ég vitanlega pínulítið eft-
ir því.
Ég safnaði um tíma dagblöðum
og gaf bókasafninu hér Morgun-
blaðið, Tímann og Alþýðublaðið.
Tíminn var nánast komplett, en það
vantaði meira í Moggann, það er
vont að ná í fyrsta árganginn. Ég
geri ekki ráð fyrir því að þetta sem
ég á hér fari á bókasafnið, ég vil
helst að það fari til einhvers sem
hefur gaman af því, einhvers sem
er þetta hjartans mál, en það fer
margt af þessu á söfn og til að
mynda fékk ég fyrir stuttu þykkan
lista frá Landsbókasafninu yfir blöð
sem þá vantar og ég get leyst úr
mörgu þar.
Ég er svolítið ósáttur við það að
ég hef stundum fengið óskalista sem
gleymst hefur að skrifa nafn á. Mér
er t.a.m. minnisstæð kona á Siglu-
fírði sem bað mig að hjálpa sér með
eintök í Heimilisblaðið, en ég glat-
aði heimilisfanginu og mér þykir
leiðinlegt að geta ekki haft upp á
konunni, því það er eins og ég sé
að svíkja. Það er vonandi að hún
lesi þetta og hafi þá samband og
ekki síður aðrir sem hafa sent mér
lista en láðst að geta nafns.
Það er óhemju vinna að henda
reiður á öllum þessum tímaritum,
eins og t.a.m. Æskuna, sem ég á í
haugum óflokkaða; það er of mikil
vinna að fara að róta eftir einu og
einu tímariti. Þegar ég er búinn
með sögu Húsavíkur og hætti prest-
skap um áramótin hyggst ég koma
betra skikki á safnið, en þá kemur
annað vandamál, því ég verð að aga
mig til þess að ég sitji ekki hér alla
daga og róti í bókum, ég verð að
ganga að þessu eins og hverri ann-
arri vinnu og vera á meðal fólks
utan vinnutímans.“
Lestu mikið?
„Ekki get ég sagt það, en á með-
an ég hef verið að vinna að sögu
Húsavíkur hef ég þurft að fletta i
gegnum' heilu settin af tímaritum
til að leita að því sem viðkemur
Húsavík og ég hef því lesið afskap-
lega mikið en það hefur allt verið
Um Húsavík. Það hefur munað
miklu að hafa allar helstu frum-
heimildir við hendina, geta bara
farið í næsta herbergi til að finna
eitthvað sem mig vantar. Af lestri
almennt hef ég því ekki gert mikið,
en þegar sögunni er lokið fer ég
aftur að grúska. Ég er búinn að
lesa mikið af þessum bókum sem
ég á hér, en ekki nándar nærri allt,
enda ekki nokkur leið til að komast
yfir það allt. Þetta er nú flest eitt-
hvað sem ég vildi gjarnan lesa. Ég
heft mest gaman að lesa tímarit úr
heimabyggðum og þjóðlegum fróð-
leik. Sögu hef ég gaman af og las
mikið af sögu þegar ég var yngri,
en maður verður að takmarka það
sem maður les, það gleypir enginn
allt.“
Forðast orðskrúð
Það hefur verið vinsælt að leita
til þin að tala yfir moldum fólks,
því þú þykir flytja einkar góðar lík-
ræður; tala beinskeytt og umbúða-
laust.
„Sóma míns vegna get ég vitan-
lega ekki sagt já við þessu, en því
get ég ekki neitað að það er býsna
algengt að fólk biður mig að tala
yfír sér eða ástvinum sínum og fyr-
ir stuttu var ég austur á Héraði og
talaði þaryfir kunningja mínum sem
bað mig fyrir löngu að tala yfir sér
ef ég lifði hann. Mér hefur ekki
fundist erfitt að tala yfír fólki, þó
það sé kannski montlegt að segja
svona, en þetta byggist mikið á því
að setja sig vel inn í manneskjuna
sjálfa. Ég fer gjarnan á staðina þar
sem fólkið átti heima til að sjá
umhverfið og þegar ég var fyrir
austan fór ég á æskustöðvar þess
sem ég var átti að tala yfir og fór
inn í bæinn þar sem hann hafði
alist upp. Það varð til þess að ég
gjörbreytti seinni hluta ræðunnar
sem ég var búinn að semja.
Ég forðast orðskrúð og ég hef
reynt að segja sannleikann á ljúfan
og viðfelldin hátt. Ef sannleikurinn
er sagður af nærfærni þá kann fólk
að meta hann.“
Að lokum: Ertu ekki orðinn leiður
á bókum?
„Síður en svo.“