Morgunblaðið - 05.05.1991, Blaðsíða 8

Morgunblaðið - 05.05.1991, Blaðsíða 8
3 C morgunblaðið MANNLÍFSSTRAUMAR i' SUNNUDAGUR 5. MAI 1991 LÆKNISFRÆÐIÆft^ er sannleikur? Uppspuni í vísindum eftir Þórarin Guðnason Bandaríska tímaritið Cell fjallar eins og nafnið bendir til að mestu um gerð og störf frumunnar. í því birtist fyrir fimm árum rit- gerð þess efnis að tekist hefði að _____________ græða í mýs að- skotagen, með öðrum orðum ut- anaðkomandi erfðavísa, og með því fá ónæmiskerfi dýranna til að framleiða ný mót- efni. Þetta hafði aldrei gerst áður og þótti sæta tíðindum. Aðalhöf- undurinn var ónæmisfræðingur, kona ættuð frá Brasilíu og heitir Thereza Imanishi-Kari, en fimm meðhöfundar voru samstarfsmenn hennar við tækniháskólann í Bost- on, MIT. Einn þeirra var David Baltimore sem fékk nóbelsverðlaun í læknisfræði 1975 fyrir rannsóknir á þeirri hlutdeild sem veirur eiga í myndun æxla. Ritgerð þeirra sex- menninga vakti ekki stst athygli fyrir þá sök að hún þótti gefa von- ir um nýtt vopn í baráttu við ýmsa sjúkdóma, þar á meðal lúpus eða helluroða eins og hann hefur verið nefndur á íslensku. En þá kom babb í bátinn. Ung stúlka, Margot O’Toole að nafni, sem vann að rannsóknum á sömu deild og Thereza, skrifaði ritstjóra tímaritsins og tjáði honum þá skoð- un sína að niðurstöður ritgerðarinn- ar styddust ekki við rök; þær væru falsaðar. Uppi varð fótur og fit og sett var á laggirnar nefnd sem kryfja skyldi þetta vandræðamál til mergjar og opinbera sannleikann. Samhljóða álit nefndarinnar var að þrátt fyrir gaunagæfilega yfirferð hefði ekkert óeðlilegt fundist. Ungfrú Margot var vinsamlega beð- in að taka pokann sinn og nú mætti ætla að allir hefðu verið sátt- ir við málalok nema ef til vill sú sem var rekin. Að minnsta kosti gladdi úrskurður nefndarinnar próf- essor Baltimore og var það að von- um því að nafn hins þekktasta í hópi greinarhöfunda tengdist Margot OToole snemma þessum atburðum sem í ræðu og riti voru kallaðir Balti- more-málið. Samt var ekki allt búið enn. Vökulir þingnefndarmenn í Was- hington fengu pata af þessari óvenj- ulegu uppákomu, fóru að skipta sér af og fengu leyniþjónustuna í lið með sér til halds og trausts. Þegar nú enn einu sir.ni var gluggað í plögg Therezu kom í ljós að dag- setningum hafði verið breytt og nýjar skrifaðar með öðru bleki, og ýmislegt benti til að sumar þær rannsóknir sem getið var um í skýrslunni hefðu aldrei verið fram- kvæmdar. Þegar hér var komið sögu treysti prófessorinn sér ekki lengur til að veija málstað Therezu meðhöfundar síns að greininni frægu en það hafði hann gert dygg- ilega frá upphafi. Hann lýsti því nú yfir að hún yrði að standa fyrir máli sínu sjálf. Hann hefur aldrei verið grunaður um þátttöku í fölsun en óneitanlega hlotið nokkurt ámæli fyrir þrautseigan stuðning við máls- atriði sem honum hefur kannski frá upphafi ekki verið nógu kunnugt um. Annar nóbelshafí frá Boston lét svo um mælt af þessu tilefni að um leið og maður setti nafnið sitt undir ritgerð yrði maður ábyrgur fyrir því sem í henni stæði. — En hvort eða hvenær Thereza leysir frá skjóðunni er eftir að vita. Margot var atvinnulaus og úti í kuldanum í nokkur ár en er nú farin að vinna að fræðigrein sinni á annarri stofn- un. Öllum getur yfirsést og þjónum vísindanna ekki síður en öðrum; um það eru dæmin deginum ljósari. En heiðarleg þurfa vísindin ætíð að vera ef þau ætla sér að standa við það senrJónas okkar Hallgrímsson lofaði fyrir þeirra hönd, að efla alla dáð. NYR ÞJÓNUSTUSÍMI 91-686500 Frá og rrieö 2. maí 1991 bætum viö enn þjónustu okkar meö því aö taka ( notkun nýjan þjónustusíma fyrir varahluti í bíla og vélar. Síminn er 91-68 65 00. Viö minnum einnig á telefaxnúmerió fyrir varahluta- verslunina, 91-67 46 50. Skiptiboröið og varahlutaverslunin verða opin alla virka daga frá klukkan 8-18. Einnig er hægt aö fá samband viö varahluta- verslunina í gegnum aðalsímanúmer fyrirtækisins, 670000. jSwyjMRfl Mlésúd-fy HÖFÐABAKKA 9 112 REYKJAVÍK SÍMI 91-670000 UMHVERFISWIÁL/S^^erþróun í 100 ár? SKÓGABÚSKAPUR Á NORÐURLÖNDUM Orð dagsins „Sjálfbær þróun“ er orð dags- ins í umhverfismálaumræðunni eftir útkomu Brundtland-skýrsl- unnar svonefndu. Að henni vilja öll yfirvöld stefna og þorri stjórnmálamanna tekur sér orðið í munn þegar rætt er um um- hverfismál. Skógræktarmönnum á Norður- löndum er þetta hins vegar engin opinberun af því að þeir hafa nú í hartnær eina öld rekið búskap sinn í samræmi við þá hugsun sem felst í orðunum „sjálfbær þróun“. Hér skal í ör- stuttu máli sögð sagan af því. Eyddir skógar eftir Sigurð SaRa skóganna Blöndal í Danmörku, Nor- egi og Svíþjóð var hörmungasaga fram undir lok síðustu aldar. Saga um eyðileggingu náttúrulegs vist- kerfis. Saga um það þegar skógur- inn var ruddur til að rýma fyrir akuiyrkju og beitilandi. Henni fylgdi ekki jarðvegseyðing svo að teljandi sé, en í stað skógar varð til vistkerfi, markað af búsetu mannsins. í vestustu hlutum þess- ara landa varð til lyngheiðin, þar sem beitilyngið varð drottnandi, Annars staðar myndaðist mýri eða hálfmýri þegar skógurinn var felld- ur. Og svo tún og akrar. Nýtt lands- lag yarð til; búsetulandslag. Langmesta skógaeyðingin átti sér stað í Danmörku og Suður-Sví- þjóð en einnig mikil í Vestur-Nor- egi. Ég dvel í þessum greinarstúf mínum mest við Svíþjóð sem nú er ejtt mesta skógaland heims. Suður- Svíþjóð var orðin nær skóglaus fyr- ir 200 árum. Vissulega hafði skóg- urinn verið nýttur um aldaraðir. Viðarkolagerð var helsta nýting skógarins, nauðsynleg undirstaða sænsku námavinnslunnar. Koltjara myndast þegar gert er til kola. Hún var á miðöldum. aðal útflutnings- vara Svía og framan af sú eina. Snúið við Á síðari hluta 19. aldar heyrðust varnaðarorð einstöku manna. í Danmörku höfðu straumar borist sunnan frá Þýskalandi - móður- landi skipulegrar skógræktar. Árið 1805 voru sett lög í Danmörku sem bönnuðu búfjárbeit í skógi og til þessara laga 'er enn tekið meðal skógræktarmanna á Norðurlönd- um. Heiðafélagið danska var stofn- að 1866 í kjölfar ósigurs Dana í stríðinu við Prússa, þegar þeir misstu hertogadæmin Slésvík og Holstein. „Hvad utad tabes, skal indad vindes“ var hið fræga vígorð sem Dalgas, stofnandi Heiðafélagsins setti fram. Sannarlega tókst mönn- um það. Skógræktarfélög voru stofnuð í Danmörku, Noregi og Svíþjóð nokkru fyrir aldamót og settu sér það markmið að endurheimta skóg- inn. Þetta urðu hreyfingar sem kvað að. Ennþá vantaði samt löggjöf til að styðjast við. Hugmyndin að ræktun sem fæli í sér „sjálfbæra þróun“ var að fæð- ast meðal hugsjónafólks sem aflaði fjár til nýskógræktar með félags- gjöldum og frjálsum framlögum. Fjármögnun ríkisins hafði enn ekki komið til. Sænsku lögin 1903 Hinn 11. maí 1903 samþykkti ríkisþingið í Stokkhólmi lög um skógrækt, hin fyrstu í heimi eftir nútímahugsun; hugsuninni um „sjálfbæra þróun“. Hér er lögfest að; - jafnvægi skuli ríkja milli vaxtar skógarins og þess viðar sem tek- Milljónir teningsmetrar 100 ------------------ 80 "ÁRLEGUR VÖXTUR 1930 Vöxtur og eyðsla — Vöxtur (svört lína) og skógahögg (hvit lína) í sænsk- um skógum 1920-1990. LOGFRÆÐIÆfoé’r er mununnn á starfsstjóm og reglulegri ríkisstjóm? _ STARFSSTJÓRNIR í tímariti lögfræðinga frá árinu 1979 er að finna nokkuð ítarlega grein um starfsstjórnir eftir Björn Bjarnason, nýkjörinn þingmann Reykvíkinga. Fram að því hafði hlutverk starfssljórna lítt verið at- hugað lögfræðilega. Þau skrif undirstrikuðu þó að lögum samkvæmt væri munurinn á hlutverki starfsstjórna og reglulegra ríkissljórna afar óljós, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Ritgerð Björns Bjarna- sonar er rækilegasta úttekt á starfsstjórnum sem kostur er á í ís- Ienskum lögfræðiritum. Heitið starfsstjórn er í stjórn- skipunarrétti notað um þær ríkisstjórnir sem forseti hefur veitt lausn samkvæmt eigin ósk forsætis- ráðherra, en beðið að sitja áfram þar til ný stjórn hefur verið mynd- uð. Einnig hafa verið notuð í þessu heitin „fungerandi stjórn", „fram- kvæmdastjórn" og bráðabirgða- stjórn". Tilgang- urinn með þessu er auðvitað sá að koma í veg fyrir að landið verði um tíma án ríkisstjórnar. í stjórnarskránni er ekki gerður neinn greinarmunur á svokölluðum starfsstjórnum og reglulegum ríkis- stjórnum, enda eru starfsstjórnir eftir Davíð Þór Björgvinsson ekki nefndar þar á nafn. Þá er ekki að finna nein ákvæði, hvorki í stjórnarskránni, né öðrum lögum sem fj alla sérstaklega um verksvið starfsstjórna. Munurinn á hlutverki starfsstjórna annars vegar og regl- ulegra ríkisstjórna verður því ekki ráðinn af lagatextum. I ritgerð Björns eru gerðir starfsstjórna frá stofnun lýðveldisins til árins 1978 kannaðar. Niðurstaða hans er sú að af þeim efnivið sem hann hafi kannað, „verði ekki á almennum grundvelli fordæma dregin lögfræð- ileg mörk milli umboðs starfsstjórn- ar og reglulegrar ríkisstjórnar." Ef niðurstaða Björns er rétt verður mismunurinn á hlutverki starfs- stjórnar annars vegar og reglulegra ríkisstjórnar hins vegar frá lögfræð- ilegu sjónarmiði ekki reistur á skráðum lagareglum, né á tilvísun- um til hefða sem myndast hafa. í samræmi við þetta heldur starfs- stjórn formlega öllum þeim völdum sem reglulegar ríkisstjórnir hafa. Þær geta því lagt fram lagafrum- vörp og þingsályktunartillögur, ef þing er á annað borð starfandi. ÍÞær geta gefið út bráðabirgðalög með atbeina forseta, ef skilyrðum til þess er að öðru leyti fullnægt, þær geta gért samninga við önnur ríki og gefið út almenn stjórnsýslufyrir- mæli (reglugerðir, auglýsingar o.þ.h.) og skipað í embætti o.s. frv. Rétt er þó að benda á að í riti sínu um stjórnskipun íslands veltir Ólaf- ui' Jóhannesson því fyrir sér hvort starfsstjórn sé heimilt að gera til- lögu til forseta um þingrof. Telur hann mjög hæpið að byggja þingrof á tillögu starfsstjórnar, en bendir þó á að þetta hafi verið gert 1956 þegar Ólafur Thors, þá forsætisráð- herra í starfsstjórn, gerði tillögu um þingrof sem forseti féllst á. Munurinn á hlutverki starfs- stjórna og reglulegar ríkisstjórna er engu að síður áleitið viðfangs- efni, enda sitja starfsstjórnir eðli málsins samkvæmt á tímum svipt- inga í stjórnmálum. Ákvarðanir rík-

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.