Morgunblaðið - 13.10.1991, Qupperneq 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. OKTÓBER 1991
M0RGUNBIjAÐ1Ð ' SUNtjíj6a1ÍU)Í' lll lMfölER 1991
tr .19

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Arvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Orð og gerðir
Almennt er álitið, að komið
sé að lokakafla í viðræðum
aðildarríkja EFTA og EB um
stofnun hins svonefnda evr-
ópska efnahagssvæðis. Það var
hugmynd Evrópubandalagsins
að koma því á fót og Evrópu-
bandalagið bauð EFTA-ríkjun-
um til viðræðna um slíkt sam-
starf. Nú ríkir veruleg svartsýni
um að viðræður þessar leiði til
jákvæðrar niðurstöðu. Eitt
helzta ágreiningsefnið snertir
sjávarútvegsmál.
Á undanförnum misserum
hafa ýmsir háttsettir ráðamenn
Evrópuríkjanna komið hingað til
lands. Mitterrand, Frakklands-
forseti, yar hér á ferð, einnig
forseti Ítalíu og utanríkisráð-
herra Ítalíu, utanríkisráðherra
írlands og ljölmargir fleiri ráða-
menn innan Evrópubandalags-
ins. Þá hafa íslenzkir ráðamenn
átt viðræður við flesta helztu
valdamenn í aðildarríkjum Evr-
ópubandalagsins svo og við
framkvæmdastjórn bandalags-
ins. í nánast öllum þessum sam-
tölum hefur komið fram ríkur
skilningur á sérstöðu íslands og
vilji til þess, að við getum náð
skynsamlegum tengslum við
bandalagið án þess að fórna
þeim hagsmunum okkar, sem
úrslitum ráða um líf þjóðarinnar
í þessu landi.
Ráðherrar í hverri ríkisstjórn-
inni á fætur annarri og allur
almenningur hafa haft ríka
ástæðu til að ætla, að við mund-
um mæta skilningi, þegar kæmi
að samningum við bandalagið.
Reynslan er hins vegar allt önn-
ur. Þrátt fyrir ítrekaðar og
margendurteknar yfirlýsingar
frá ráðherrum einstakra aðildar-
ríkja Evrópubandalagsins um
góðan vilja í okkar garð getur
allt eins farið svo, að samninga-
viðræður um evrópska efna-
hagssvæðið fari út um þúfur
m.a. og ekki sízt vegna þess,
að samningar takist ekki um hin
sérstöku hagsmunamál okkar
og Norðmanna.
Er ekkert að marka það sem
þessir menn segja? Hefur það
enga þýðingu, að Frakklands-
forseti komi hingað til lands og
láti orð falla, sem vissulega
vöktu mikla bjartsýni meðal
manna? Hverjir ráða ferðinni í
Brussel?
Fyrir nokkru var forseti Is-
lands á ferð í opinberri heimsókn
á Irlandi ásamt utanríkisráð-
herra. írar hafa komið okkur
hvað mest á óvart með síðbúnum
kröfum, sem valda okkur mikl-
um erfiðleikum í þessum samn-
ingaviðræðum. Hvaða þýðingu
hafa kurteisisheimsóknir af
þessu tagi? Utanríkisráðherra
Islands fékk að vísu tækifæri
til þess að koma sjónarmiðum
okkar mjög rækilega á framfæri
við almenning og ráðamenn þar
í landi. í samskiptum þjóða
skipta tímasetningar máli ekki
síður en í stjórnmálum almennt.
Óneitanlega er heldur þungt í
okkur í garð íra um þessar
mundir vegna afstöðu þeirra í
viðræðunum um evrópska efna-
hagssvæði. Góðar móttökur,
sem forseti okkar fékk þar í
landi, hafa engu breytt um það.
Kurteisisheimsóknir og kurt-
eisistal skiptir litlu máli, ef gerð-
ir fylgja ekki orðum. Það hefur
komið okkur íslendingum á
óvart, hversu lítið virðist að
marka orð hinna æðstu ráða-
manna Evrópubandalagsins. En
við erum a.m.k. reynslunni rík-
ari. Við höfum átt mikil og góð
samskipti við nágrannaríki okk-
ar beggja vegna Atlantshafsins.
Við höfum undantekningarlaust
átt góð samskipti við Bandaríkin
og orðum ráðamanna þeirra
hefur mátt treysta. Það kemur
verulega á óvart, ef annað kem-
ur í ljós, þegar gamlar vinaþjóð-
ir okkar í Evrópu eiga hlut að
máli.
Þátttaka í evrópsku efna-
hagssvæði ræður engum úrslit-
um um afkomu okkar íslend-
inga. Við komumst af án þess.
Við lítum hins vegar á okkur
sem Evrópuþjóð og viljum tengj-
ast þeirri þróun til aukins sam-
starfs og samvinnu, sem er að
verða á milli Evrópuþjóða.
Tengslin við evrópska efnahags-
svæðið skipta okkur ekki bara
máli efnahagslega heldur eru
þau staðfesting á því, að við
eigum.heima meðal Evrópuríkja.
Evrópubandalagið hefur ekki
verið traustvekjandi í þessum
viðræðum. Það stendur frammi
fyrir margfalt flóknari viðfangs-
efnum í samskiptum við hin
nýfrjálsu ríki Austur-Evrópu og
Sovétríkin. Ef EB ræður ekki
við samningana við EFTA-ríkin
vegna innbyrðis ágreinings, við
hveiju er þá að búast, þegar
stærri vandamál koma til úr-
lausnar?
III
Við drekkum
karlovarska
og það syngur
í stórum kristals-
glösum
í gamla klaustur-
veitingahúsinu
Vikarka,
Veitskirkjan
á næstu grösum
og forsetafáninn
við hún
á Hradchinkastala.
Nú kemur hann
og fær sér bjór
og árbít
með öryggislausum
öryggisvörðum,
við heilsum
uppá hann,
Havel, segi ég
og hann stanzar
lítur um öxl
og réttir mér
höndina
réttir mér hikandi
höndina
óviss og undrandi
en brosir svo
einsog öll von
heimsins
búi í þessu
hikandi brosi,
heldur áfram
útí kastalann
hugsunarlaust
einsog náttúrulögmál
ep„okkur iíður
HELGI
spjall
einsog Lúther
þegar hugur hans
var laus
úr hlekkjum
Ambrósíusarbanka.
Karlovarska
Becherovka,
segjum við
og setjumst.
Hugsunarlaust
hverf ég'til Jóhanns
Húss við bálköstinn. ,
IV
Á torginu
Jari Palachs
og minnir
á dauðan
konung
Krónborgar.
Galdrabrennur
að baki
en hvarvetna
auglýsingar
um óperuna
Andy Warhol.
Það er ekki
einsog þessu sé lokið
hugsa ég
inní hljóðlátt
hugskot
og einsmanns-
klefa
vestræns lýðræðis.
Engar túróttar
konur
né lausbáróttar,
engar stúlkur
í ofþröngum
pilsum
né svörtum sokkum
einsog í Borgin hló,
engar tálbeitur
aðeins ofurvenjulegar
konur
einsog hversdagslegir
og vinalegir
skuggar
eða einnota konur
í þögulum kvikmyndum,
það er veruleikinn sjálfur
og allt þetta fólk
í erindum ókunnra daga
allt þetta
fólk
einsog fuglar
í flögrandi umhverfi.
VI
í kastalagarðinum
hittum við mann
í hlutverki Sveiks,
gamlan og kringluleitan
með bernharðshund í bandi.
Og þeir horfa yfir borgina
og dýrð hennar
er sól í bjórglasi.
M.
(meira næsta sunnudag.)
REYKJAVTKURBREF
Það er vel til fund-
ið hjá ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðu-
flokks að gefa út hvíta
bók um stefnu og
starfsáætlun stjórnar-
innar. Sú útgáfa minnir
á aðra bók, sem út kom
fyrir rúmum þrjátíu árum og nefndist Við-
reisn. Þá er skynsamlegt að setja verk-
efnaáætlun ríkisstjórnarinnar fram með
þessum hætti. Hún verður aðgengileg fyr-
ir almenning og veitir stjórninni sjálfri
aðhald um framkvæmd stefnumála.
Þegar á heildina er litið mundi fram-
kvæmd þeirra stefnumiða, sem fjallað er
um í bókinni hafa jákvæð áhrif á þróun
íslenzks samfélags og hægt er að taka
undir flest af því, sem þar kemur frarn.
Hitt er svo annað mál, að reynslan sýnir,
að stefnumál nýrrar ríkisstjórnar eru eitt
en framkvæmdin annað. Það á við um
allar ríkisstjórnir og mun eiga við um
núverandi stjórn ekkert síður en margar
aðrar, sem hér hafa setið að völdum.
Þjóðfélagskerfið er þungt í vöfum og
ótrúlega erfitt að koma fram breytingum,
sem máli skipta. Það á ekki við um okkur
íslendinga eina. Fyrir nokkrum áratugum
sagði fyrrverandi Bandaríkjaforseti við
einn þeirra, sem á eftir honum komu, að
það væri mikill misskilningur að ætla, að
fyrirmæli frá forseta væra framkvæmd
þegar í stað. Bandaríkjaforsetar mættu
vera ánægðir, ef eitthvað af fyrirmælum
og óskum þeirra kæmist í framkvæmd og
hefur þó bandarískur þjóðhöfðingi marg-
falda möguleika til þess að fylgja málum
sínum fram, ef miðað er við íslenzka ráð-
herra. Þar að auki era dægurvandamálin
oft svo erfið viðureignar hér, að ráðherr-
arnir verða á skömmum tíma uppteknir
við lausn þeirra og hafa minni tíma til
þess að fylgja hinum stærri stefnumálum
fram.
Núverandi ríkisstjórn hefur þegar
kynnzt þessu. Fyrstu aðgerðir hennar,
skömmu eftir að hún tók við, voru ráðstaf-
anir til þess að draga úr halla ríkissjóðs
á þessu ári og lánsfjárþörf hins opinbera.
Eins og útlitið er nú virðast þessar ákvarð-
anir frá sl. vori skila sáralitlum árangri.
Allt bendir til að lánsfjárþörf hins opin-
bera verði heldur meiri en áætlanir gerðu
ráð fyrir við stjórnarskiptin og mörgum
milljörðum meiri en að var stefnt með
aðgerðum ríkisstjórnarinnar. Þá sýnast til-
raunir til þess að draga úr hallarekstri
ríkissjóðs á þessu ári skila litlu. Skýring-
arnar, sem gefnar eru á því, að lítill sem
enginn árangur verður af þessum ráðstöf-
unum eru fyrst og fremst þær, að ný
vandamál hafi komið fram í dagsljósið, sem
ekki var vitað um, þegar staða ríkisfjár-
mála var endurmetin við stjórnarskiptin.
Þær skýringar verða ekki dregnar í efa.
En ekki er hið opinbera bókhald í nógu
góðu lagi, ef það veitir ríkisstjórn ekki
yfírsýn yfir raunverulega stöðu mála. Og
ef slíka yfirsýn skortir er ekki við því að
búast, að hægt sé að taka raunhæfar
ákvarðanir eða fylgja þeim fram.
Þá vill brenna við í stjórnmálum hér,
að ríkisstjórnir og flokkar segi eitt en
geri annað. Sá tvískinnungur verður meira
og meira áberandi vegna þess, að upplýs-
ingastreymið er að verða svo mikið. Fólk
hefur greiðari aðgang að upplýsingum um
það hvað var sagt og hvað er gert en áður.
I hinni hvítu bók ríkisstjómarinnar er t.d.
hvatt til aukinnar samkeppni á mörgum
sviðum þjóðlífsins og þá er auðvitað gerð
krafa til þess, að hún standi við það í
verki og í ákvörðunum frá degi til dags.
Ríkisfjár-
málin
I INNAN STJORN-
arflokkanna og
meðal forystu-
manna atvinnulífs,
bæði í hópi atvinnu-
rekenda og verkalýðsforingja er nokkuð
almenn samstaða um þá skoðun, að rót-
tækar aðgerðir í ríkisfjármálum séu for-
senda þess að koma hér á viðunandi jafn-
vægi í efnahagsmálum. Svo að notuð sé
hin skýra framsetning Einars Odds Krist-
jánssonar, formanns Vinnuveitendasam-
bands íslands, snýst þetta einfaldlega um
það að draga úr eyðslu ríkisins. Raunar
bendir Einar Oddur á það í skeleggu sam-
tali í þessu tölublaði Morgunblaðsins, að
það þurfi að draga úr eyðslu hjá ríki, sveit-
arfélögum, bönkum, fyrirtækjum , m.ö.o.
á öllum sviðum þjóðlífsins.
Vanda ríkisfjármála er lýst með eftirfar-
andi hætti í hvítu bókinni: „Ríkissjóður
hefur verið rekinn með halla um langt
árabil. Auk skattahækkana hefur verið
gripið til óhóflegrar Iántöku. Nú er svo
komið, að vextir og afborganir af lánum
ríkisins nema um 17% af áætluðum heild-
artekjum ríkissjóðs á árinu 1992. Stór hluti
skuldanna er neyzluskuldir og skuldir
vegna misheppnaðra fjárfestinga, sem
dregur úr hagsæld þjóðarinnar, þegar til
lengdar lætur.”
Síðar er því lýst yfir, að ríkisstjórnin
hyggist taka á þessum vanda með eftirfar-
andi hætti: „Dregið verður úr úmsvifum
ríkisins og þannig búið í haginn fyrir hóf-
lega skattheimtu í framtíðinni. Þessar fyr-
irætlanir era forsenda þess, að viðreisn
efnahagslífsins takist ... Um leið og dreg-
ið verður úr hallarekstri ríkissjóðs árið
1992 með því að stöðva þau vaxandi ríkis-
umsvif, sem viðgengist hafa undanfarin
ár verða næstu skref til uppbyggingar og
kerfisbreytinga í ríkisrekstrinum undirbú-
in.” Loks segir í hvítu bókinni: „Stefnt er
að því, að ijármál ríkissjóðs verði komin
í jafnvægi í árslok 1993 en með því skap-
ast svigrúm fyrir aukna verðmætasköpun
í atvinnulífínu. Með minnkandi lántökum
ríkisins ætti einnig að vera unnt að lækka
vexti og örva fjárfestingu og uppbygg-
ingu.”
Ekki vill Morgunblaðið draga úr bjart-
sýni ríkisstjórnar og ráðherra en sannleik-
urinn er sá, að þessir aðilar standa frammi
fyrir svo risavöxnu verkefni við að snúa
ofan af þeirri þróun, sem verið hefur í ríkis-
umsvifum, að það má heita góður árang-
ur, ef ekki afrek, takist þeim í raun að
ná þessu jafnvægi, sem hér er boðað innan
tveggja ára, við lok kjörtímabilsins, eftir
tæp fjögur ár.
Viðbrögð samfélagsins síðustu vikur og
mánuði sýna bezt hversu erfitt þetta verk-
efni er. í fjárlagaframvarpi Friðriks Soph-
ussonar eru stigin fyrstu skref í þá átt,
sem stefnt er að og lýst er í hvítu bók-
inni. Það eru ekki stór skref, en það er
ósanngjarnt að gera kröfu tjl þess, að þau
verði stærri, þar sem ríkisstjórnin hefur
einungis setið í fimm mánuði og þarf auð-
vitað að átta sig á stöðu mála. En hver
hafa viðbrögðin verið? Þeim verður bezt
lýst með því, að allir era sammála um að
það sé nauðsynlegt að draga úr ríkisút-
gjöldum en bara ekki í þeim málaflokki,
sem snýr að hverjum og einum. Það er
alveg sama hvar komið hefur verið við í
viðleitni fjármálaráðherra til þess að hemja
útgjöld hins opinbera. Alls staðar rísa
hagsmunasamtök og hópar upp til mót-
mæla. Námsmenn mótmæla skerðingu á
námslánum, þótt augljóst sé, að það eru
ekki lengur til peningar til þess að halda
uppi óbreyttu námslánakerfi. Lyfjafræð-
ingar rísa upp til mótmæla gegn breyting-
um á lyljaverzlun. Starfsfólk heilbrigðis-
kerfis rís upp og andmælir hugsanlegum
breytingum á rekstri heilbrigðisstofnana.
Allir mótmæla skólagjöldum, þótt hærri
skólagjöld séu greidd hér og þar í skóla-
kerfinu, en rætt hefur verið um að taka
upp við t.d. Háskóla íslands. Og þingmenn
kjördæmanna rísa upp til þess að mót-
mæla niðurskurði í þeirra kjördæmum.
Að sumu leyti geta ráðherrar sjálfum
sér um kennt. Sumir þeirra hafa verið
með eindæmum klaufalegir í samskiptum
við þær stofnanir og þá hagsmunahópa,
sem þeir hafa verið að takast á við. Það
er ekki nóg að taka ákvörðun. Það þarf
að skýra hana með réttum og skynsamleg-
um hætti fýrir þeim, sem mestra hags-
muna eiga að gæta. En kjarni málsins er
þó sá, að ráðherrarnir hljóta að leita lið-
sinnis almennings, skattborgaranna í átök-
unum við hagsmunahópana. Þeir þurfa að
höfða til hins þögla meirihluta, sem Nix-
on, fyrrverandi Bandaríkjaforseti, kallaði
svo fyrir langa löngu. Með stuðningi hins
Laugardagur 12. október
þögla meirihluta er hægt að koma fram
niðurskurði á ríkisumsvifum, sem máli
skiptir.
Ætli núverandi ríkisstjórn að vinna
þetta verk í alvöru verður hún að taka því
að búa við veralegar óvinsældir í skoðana-
könnunum framan af kjörtímabilinu. Upp-
skeran verður þeim mun meiri í lok kjör-
tímabilsins, ef vel tekst til.
Atvinnumál-
m
KJARNINN I AT-
vinnumálastefnu
ríkisstjórnarinnar,
sem er annar af
tveimur mikilvæg-
ustu þáttum í stefnu hennar, er sá að draga
úr fjáraustri í atvinnureksturinn úr marg-
víslegum opinberum sjóðum en gera at-
vinnufyrirtækjunum kleift að standa á eig-
in fótum með því að skapa þeim almenn
viðunandi rekstrarskilyrði. Steingrímur
Hermannsson, fyrrverandi forsætisráð-
herra, lýsti efasemdum um þessa stefnu í
umræðum um stefnuræðu forsætisráð-
herra sl. fimmtudagskvöld og taldi fengna
reynslu sýna, að ríkisvaldið yrði alltaf að
vera bakhjarl atvinnulífsins.
Auðvitað er það rétt hjá Steingrími, að
þeir tímar hafa komið og eiga vafalaust
eftir að koma aftur, að ríkisvaldið þurfí
að koma til skjalanna með öflugum hætti,
þegar á bjátar. Dæmi um það eru aðgerð-
ir Viðreisnarstjórnarinnar á kreppuárunum
1967 til 1969. En það er grundvallarmun-
ur á slíkum ráðstöfunum við erfiðar að-
stæður og þeim íjáraustri, sem stundaður
hefur verið sl. tvo áratugi úr opinberam
sjóðum, sérstaklega af vinstri stjórnum
þessa tímabils, oft í hinu mesta góðæri.
Sá ljáraustur er nú að koma okkur í koll
og á ríkan þátt í að halda niðri lífskjöram
í landinu. Þess vegna er það fagnaðar-
efni, að ríkisstjórnin og þá ekki sízt Davíð
Oddsson, forsætisráðherra, hefur skorið
upp herör gegn þessari vitleysu.
Endurreisn atvinnulífsins á skynsamleg-
um grandvelli byggist auðvitað fyrst og
fremst á sjávarútveginum. í umijöllun
hvítu bókarinnar um sjávarútveginn er
margt jákvætt sagt. En þar kemur líka
glögglega fram, að ríkisstjórnin hefur ekki
eina sameiginlega stefnu í sjávarútvegs-
málum og sennilega er þar veikasti og
viðkvæmasti punkturinn á núverandi
stjórnarsamstarfí.
í hvítu bókinni segir: „Hafin verður
endurskoðun á stjórn fískveiða, sem miðar
að hóflegri og hagkvæmri nýtingu fiski-
stofnanna og sanngjarnri skiptingu á arð-
inum af auðlindum sjávar. Stjórnskipuleg
staða sameignarákvæðis laga um stjórn
fiskveiða verður tryggð.” Síðasta setningin
endurspeglar það sjónarmið, sem Davíð
Oddsson setti fram í kosningabaráttunni,
þegar hann sagði að gera þyrfti laga-
ákvæðið um sameign þjóðarinnar á fiski-
miðunum virkara. Formaður Sjálfstæðis-
flokksins hefur ekki gengið öllu lengra í
yfírlýsingum um þetta mál og látið öðrum
eftir að leggja eigin skilning í þá yfirlýs-
ingu. Það er skiljanlegt vegna þess, að
Sjálfstæðisflokkurinn er auðvitað þverklof-
inn í afstöðu til fiskveiðistefnunnar og
Þorsteinn Pálsson, sjávarútvegsráðherra,
hefur lýst sig algerlega andvígan öllum
hugmyndum um gjaldtöku vegna veiðirétt-
ar en orð Davíðs Oddssonar verða tæpast
skilin á annan veg en þann, að hann hafí
a.m.k. einhverja samúð með sjónarmiðum
þeirra, sem hvatt hafa til gjaldtöku. Af-
staða Alþýðuflokksins er hins vegar skýr
eins og margsinnis hefur komið fram.
Mikil átök eiga eftir að verða um þetta
mál innan Sjálfstæðisflokksins og milli
stjórnarflokkanna. Satt bezt að segja er
ekki mikil ástæða til bjartsýni um niður-
stöðu málsins miðað við það hvernig nefnd
sú, sem rikisstjórnin hefur sett á fót er
skipuð en það verður auðvitað að koma í
ljós og ekki ástæða til að vera með hrak-
spár fyrirfram.
Með nokkrum hætti má þó segja, að
ríkisstjórnin hafi stigið fyrsta skrefið til
þess að láta þjóðina, eigendur fískimið-
anna, njóta einhvers afraksturs af eign
sinni með því að selja aflaheimildir Hag-
ræðingarsjóðs og nota tekjurnar til þess
Morgunblaðið/RAX
að kosta hafrannsóknir, sem áður hafa
verið greiddar m.a. með skattpeningum
landsmanna. Þótt í litlu sé er með þessum
ráðstöfunum stefnt að því, að nokkur af-
rakstur auðlindarinnar gangi í sameigin-
legan sjóð og síðan til sérstakra þarfa.
Einkavæð-
ing
TÖLUVERÐ
áherzla er lögð á
einkavæðingu í
hvítu bókinni og
virðist ljóst, að rík-
isstjórnin hyggist gera einkavæðingu að
einu helzta stefnuniáli sínu á kjörtímabil-
inu. Þar er um merkilegt málefni að ræða
og skiptir verulegu máli, að rétt sé á hald-
ið. Meginmarkmiðið hlýtur að vera að selja
atvinnufyrirtæki í eigu ríkisins, sem engin
ástæða er til að ríkið reki. Hvers vegna á
ríkið t.d. að standa í rekstri á síldarverk-
smiðjum eins og málum er nú háttað?
Auðvitað er engin ástæða til þess, enda
er sala á Síldarverksmiðjum ríkisins eitt
af stefnumálum ríkisstjórnarinnar. Hið
sama má segja um starfsemi Skipaútgerð-
ar ríkisins, prentsmiðju á vegum ríkisins,
eignaraðild að ferðaskrifstofu, Sements-
verksmiðju ríkisins og sjálfsagt fleiri fyrir-
tæki, sem ríkið á að öllu leyti eða hluta til.
Þá er það yfirlýst stefna ríkisstjórnar-
innar að gera Búnaðarbanka íslands að
hlutafélagi og selja síðan. Áður en hluta-
bréf ríkisins í væntanlegu hlutafélagi um
Búnaðarbankann verða seld er hins vegar
nauðsynlegt að setja sérstök lög um
eignaraðild að bönkum. Jóhannes Nordal,
Seðlabankastjóri, vék m.a. að þessu atriði
í ræðu á fundi með bankamönnuni sl. vor.
Það er nauðsynlegt að tryggja með lögg-
jöf að þeir fáu bankar, sem eftir eru í land-
inu lendi ekki í höndunum á örfáum og
jafnvel sömu aðilum. Þróunin á hinum
unga hlutabréfamarkaði okkar bendir ótví-
rætt til þess, að mikil hætta sé á sanrþjöpp-
un valds í atvinnulífinu og þess vegna er
nauðsynlegt að koma í veg fyrir, að sú
þróun gangi of langt, með því að setja
löggjöf um hámarkseignaraðild að bönk-
um. Það má t.d. færa rök fyrir því, að
stærstu hluthafar í íslandsbanka eigi of
stóran hlut í bankanum. En væntanlega á
ríkisstjórnin við þetta, þegar hún segir í
hvítu bókinni: „Stefnt er að því að við
sölu fyrirtækja verði sett skýr markmið
um dreifingu eignarhalds t.d. þannig að
hlutabréfaeign verði sem almennust.”
í umfjöllun hvítu bókarinnar um einka-
væðingu er m.a. vikið að Pósti og Síma,
Landsvirkjun og Rafmagnsveitum ríkisins.
í þessu samband er ástæða til að minna
á viðlal, sem birtist hér í Morgunblaðinu
fyrir tæpri viku, við einn af trúnaðarmönn-
um brezka Ihaldsflokksins, sem á langa
sögu að baki í þeim flokki, Douglas Smith
að nafni, þar sem hann sagði frá reynsl-
unni af einkavæðingu í Bretlandi og sér-
staklega þar sem um væri að ræða fyrir-
tæki, sem í raun búi við einokun. Að þeim
vandamálum, sem komið hafa upp í Bret-
landi, þarf að hyggja. En það er líka
ástæða til að benda á, að um allan heim
eru málefni fyrirtækja á borð við Póst og
síma í mikilli geijun og töluverð viðleitni
á ferðinni til þess að koma upp samkeppni
á sviði fjarskipta.
Það er fagnaðarefni að einkavæðing er
að komast á dagskrá með skipulögðum
hætti. Töluverðar umræður urðu um hana
í tíð þeirrar ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks
og Framsóknarflokks, sem sat á áranum
1983 til 1987. Albert Guðmundsson, þá-
verandi fjármálaráðherra, vakti snemma á
ferli þeirrar ríkisstjórnar máls á nauðsyn
þess að selja ríkisfyrirtæki og eignarhlut
ríkisins í fyrirtækjum. Bæði Albert Guð-
mundsson og ekki síður Sverrir Hermanns-
son, sem var iðnaðarráðheiTa á fyrri hluta
kjörtímabils þeirrar ríkisstjórnar, fylgdu
þeim umræðum eftir með aðgerðum. Síðan
hefur einkavæðing ekki verið mikið á dag-
skrá fyrr en nú.
Að tala við
þjóðina
A STUTTUM
valdaferli hefur nú-
verandi ríkisstjórn
bryddað upp á ýms-
um-hugmyndum og
nýjungum. I sumum tilvikum hafa þær
valdið miklu fjaðrafoki og sett ríkisstjórn-
ina í varnarstöðu. í flestum tilvikum hafa
þessar hugmyndir stefnt í framfaraátt og
þess vegna alveg óþarfi fyrir ráðherrana
að láta setja sig í varnarstöðu af þeim
sökum. Það sem á hefur skort, það sem
af er valdatíma þessarar stjórnar er hins
vegar það, að ráðherrarnir tali við þjóðina.
Nú hefur ríkisstjórnin lagt fram að-
gengilega verkefnaáætlun og Davíð Odds-
son, forsætisráðherra, hefur fylgt henni
úr hlaði með stefnuræðu sinni á Alþingi.
í kjölfarið er nauðsynlegt að helztu for-
ystumenn ríkisstjórnarinnar, forsætisráð-
herra, utanríkisráðherra og nánustu sam-
starfsmenn þeirra í ríkisstjórninni, kynni
þessa verkefnaáætlun og þessar hugmynd-
ir fyrir almenningi í landinu.
Utkoma hvítu bókarinnar gefur þeim
tækifæri til þess að fylgja stefnumálum
sínum eftir. Hún kallar raunar á að slíkt
verði gert.
„Nú hefur ríkis-
stjórnin lagt fram
aðgeng'ileg’a.verk-
efnaáætlun og
Davíð Oddsson,
forsætisráðherra,
hefur fylgt henni
úr hlaði með
stefnuræðu sinni
á Alþingi. í kjöl-
farið er nauðsyn-
legt að helztu for-
ystumenn ríkis-
stjórnarinnar,
forsætisráðherra,
utanríkisráð-
herra og nánustu
samstarf smenn
þeirra í ríkis-
stjórninni, kynni
þessa verkefna-
áætlun og þessar
hugmyndir fyrir
almenningi í land-
inu.
Útkoma hvítu
bókarinnar gefur
þeim tækifæri til
þess að fylgja
stefnumálum sín-
um eftir. Hún
kallar raunar á að
slíkt verði gert.”
—...