Morgunblaðið - 20.11.1991, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. NÓVEMBER 1991
• •
Þorsteinn O. Stephen-
sen — Minning
hefur enginn íslendingur mér vitan-
lega lagt í að þýða þetta leikrit
Frys, sem er í bundnu máli. En
þetta var ágæt lexía. Hógværð
gagnvart listinni og undri lífsgát-
unnar samfara hæfilegri vitund um
eigið ágæti, hefur löngum þótt að-
alsmerki góðra listamanna. Og Þor-
steinn var einn þeirra.
Síðar áttum við mikið og gott
samstarf á ýmsum vettvangi — í
útvarpinu, þar sem ég fékk mína
þjálfun á dögum Þorsteins — og á
sviðinu í Iðnó og í Þjóðleikhúsinu í
leikhússtjóratíð minni, en þá lék
Þorsteinn nokkur hlutverk á sviði
og sætti tíðindum í hvert skipti.
Atvik höguðu því þó svo, að ég leik-
stýrði Þorsteini aldrei á sviði — oft
hinsvegar í útvarpi — og einu sinni
í kvikmynd. Það var þegar ráðist
var í að kvikmynda Brekkukotsann-
ál. Halldór Laxness hafði skipað
mig eins konar fulltrúa sinn við þær
framkvæmdir, leikstjórinn og hand-
ritshöfundur var annars þýskur,
Rolf Hádrich. En sakir þess að Ieik-
arar voru allir íslenskir og leikið
skyldi á íslensku, var ég ráðinn í
það sem á þýsku var kallað „dialog-
regie”, þ.e. stýrði samtölunum hjá
leikurunum og reyndar sumum
atriðunum alveg.
Kvikmyndaleikstjórum hættir til
að velja í hlutverk fyrst og fremst
eftir útliti, og því sem myndrænt
er, en heyra síður hvemig tilsvörin
falla eða hver hrynjandi er í sam-
tölunum. Miklar bollaleggingar
urðu um hlutverkaskipun. Þóra
Borg fékk fljótt „myndræna náð”,
en meiri efasemdir hafði vinur minn
Hádrich um þau Regínu Þórðardótt-
ur og Þorstein. Ég hélt því fram,
að texti Halldórs væri svo vanda-
samur, að ekkert dygði nema fær-
ustu atvinnumenn, ef töfrar hans
ættu að fá að njóta sín. Ég hafði
mitt fram með dyggum stuðningi
Halldórs. Og viti menn! Þegar upp
var staðið luku allir upp um það
einum rómi, að svona hlytu þau
afínn og amman í Brekkukoti að
hafa litið út, svo var mikið lífsmagn
í orðum skáldsins í munni þeirra,
svo samgróinn verður og innlifaður
góður leikari hlutverki sínu, að það
vérður hið innra sem mótar hið ytra.
Þorsteinn Ö. Stephensen var
fæddur um vetrarsólhvörf, 21. des.
1904 að Hurðarbaki í Kjós, og voru
foreldrar hans Ö'gmundur Hansson
Stephensen, bóndi þar, og kona
hans Ingibjörg Þorsteinsdóttir.
Hann gekk menntaveginn og varð
stúdent frá Menntaskólanum í
Reykjavík 1925. Á skólaárunum var
Menntaskólaleikurinn endurreistur
eftir nokkurt hlé og fyrstu sýningar
1922. Þorsteinn var í forsvari fyrir
leikunum 1924 og ’25 og lék þá
bæði Aurasálina og Könnusteypinn
pólitíska.
Þorsteinnn lagði stund á læknis-
fræði um skeið, en brátt tók leiklist-
in hug hans; hann kom í fyrsta
skipti fram með fullgildum atvinnu-
mönnum í sýningu Haralds Björns-
sonar á Fjalla-Eyvindi á alþingishá-
tíðinni 1930, Björn hreppstjóra lék
hann síðar í tvígang. Hann var
nemandi við leiklistarskóla Konung-
lega leikhússins í Kaupmannahöfn
1933—34; eftir heimkomuna lék
hann fyrst Jeppa á Fjalli hjá LR í
leikstjórn Gunnars R. Hansens
1935 og hlutverk í Straumrofi,
frumraun Halldórs Laxness fyrir
leiksvið. Síðan lék hann öðru hveiju
næsta áratug, en aðalstarf hans var
þó við Ríkisútvarpið. Þar var hann
vinsæll þulur og stýrði einnig lengi
barnatímum og kom þá í ljós, að
Þorsteinn var Iipurt skáld; vísur
hans af þessum vettvangi komu út
1951 undir heitinu Krakkar mínir
komið þið sæl. Leiklistarstjóri út-
varpsins var Þorsteinn síðan í tæp
30 ár eða frá 1946—75, en áður
hafði hann reyndar lagt þeim mál-
um lið. Hann þýddi fjölda leikrita,
stýrði mörgúm og lék mikið í út-
varp — sennilega oftar enn nokkur
fyrr og síðar, enda varla nokkur
íslenskur leikari gert hljóðnemann
eins að þjóni sínum.
t
Systir mín,
GUÐRÚN KRISTJÁNSDÓTTIR
frá Hafrafellstungu,
andaðist á Reykjalundi þann 9. þ.m.
Jarðarförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk hinnar látnu.
Sérstakar þakkir eru færðar starfsfólki á Reykjalundi fyrir góða
umönnun og hjálpfýsi á liðnum árum.
Anna Kristjánsdóttir,
Kópaskeri.
t
Faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi,
HARALDUR ÓLAFSSON
sjómaður,
Sjafnargötu 10,
Reykjavík,
lést mánudaginn 18. nóvember.
Ólafur Haraldsson Ásgerður Höskuldsdóttir,
Hörður Haraldsson,
Haraldur Haraldsson, Ragnheiður Snorradóttir,
Rafn Haraldsson, Sigurbjörg Jónsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
t
Elskuleg móðir mín, amma okkar og langamma,
SIGURLAUG GUÐMUNDSDÓTTIR,
Reynimel 52,
verður jarðsungin frá Fossvogskirkju fimmtudaginn 21. nóvember
kl. 13.30.
Esther Jónsdóttir,
Sigurlaug Halldórsdóttir, Bjarni Friðriksson,
Jón Miller, Ragnhildur Miller,
Rangkene Miller,
Márus Brynjar Bjarnason, María Birta Bjarnadóttir.
Endasprettur, 1965.
Árið 1945 fór Þorsteinn með
hlutverk Brynjólfs biskups í ís-
lensku frumuppfærslunni í Skál-
holti Kambans og vann mikinn sig-
ur. Eftir það blandaðist víst engum
hugur um, hversu mikilhæfur leik-
ari þar var á ferð. Á næstu árum
styrktist sú mynd listamannsins
með hveiju nýju hlutverki í Upp-
stigningu, Volpone, Eftirlitsmann-
inum o.s.frv., og ekki síst eftir opn-
un Þjóðleikhússins og blóðtökuna
miklu í Leikfélaginu; Þorsteinn og
Brynjólfur urðu þá burðarásar í
þeim leikhóp, sem eftir varð eða
myndaðist í Iðnó. Báðir léku þeir
reyndar í opnunarsýningu Þjóðleik-
hússins aðalhlutverk, Arnas Arn-
æus og Jón Hreggviðsson í frum-
úppfærslu íslandsklukkunnar. En
síðan báru þeir hita og þunga dags-
ins í Iðnó, fyrst var Þorsteinn for-
maður, enda mun hann hafa verið
einn helsti hvatamaður þess að
halda starfinu áfram í Iðnó, síðar
var Einar Pálsson formaður og loks
Brynjólfur.
Þorsteinn lék Robert Belford í
fyrstu uppfærslu á Marmara Kamb-
ans á jólum 1950 en sú sýning var
eiginlega yfirlýsing um að Leikfé-
lagið væri áfram fært um að takast
á við hin viðamestu og erfiðustu
viðfangsefni og leiða þau fram til
sigurs. Áður um haustið hafði hann
Ieikið stórt hlutverk í léttum gam-
anleik, Elsku Rut, og á útmánuðum
kom Absalon Pedersön Beyer bisk-
up í hinu mikla norska drama frá
galdraöld, Önnu Pétursdóttur.
Næstu árin rak hvert stórhlutverkið
annað. Prinsinn í Pi-pa-ki, kamm-
erráð Kranz í Ævintýri á gönguför,
Jean Valjean í leikgerð Gunnars
Hansens á Vesalingum Hugos, fað-
irinn í Efíngjanum, þingmaðurinn í
t
Eiginmaður minn,
MARTEINN STEFÁNSSON,
Rauðarárstíg 26,
er látinn. Jarðarförin auglýst síðar.
Fyrir hönd aðstandenda,
Birna Jónsdóttir.
t
Elskuleg móðir mín,
ÁSA SIGURÐARDÓTTIR,
Öldrunarstofnun Flateyrar,
sem andaðist 15. nóvember sl., verður jarðsungin frá Flateyrar-
kirkju föstudaginn 22. nóvember kl. 14.00.
Fyrir hönd aðstandenda,
Gunnlaugur P. Kristjánsson,
Flateyri.
t
Ástkær eiginmaður minn,
KARLÁGÚSTTORFASON,
Tunguvegi 70,
lést í Landspítalanum föstudaginn 15. nóvember sl.
Fyrir hönd annarra aðstandenda,
Guðbjörg Ásthildur Guðmundsdóttir.
t
Innilegar þakkir fyrir hlýhug og samúð vegna andláts og útfarar
HJÁLMARS VILHJÁLMSSONAR
fyrrverandi ráðuneytisstjóra,
Bólstaðarhlíð 41.
Sigrún Helgadóttir og fjölskylda.
.
Kjamorku og kvenhylli, Lenni í
Músum og mönnum og Crocker-
Harris, kennarinn litilsvirti í Brown-
ing-þýðingunni. Hið síðastnefnda,
sem er hið eina, sem ég sá ekki illu
heilli, aflaði Þorsteini Silfurlamp-
ans, verðlauna leikrýna. Sami heið-
ur féll honum í skaut aftur 1966,
er hann lék Pressarann í Dúfna-
veislu Laxness, í fyrstu uppfærslu
þess ágæta leiks. Um líkt leyti lék
hann aðalhlutverkið í Sumarið ’37
eftir Jökul Jakobsson, en það var í
síðari formannstíð Þorsteins 1960,
sem fyrsta leikrit Jökuls, Pókók,
komst á svið. Frá þeim árum má
einnig minnast leiks Þorsteins í
Stólunum eftir Ionesco, og seinna
brá hann sér í gervi annars jóðsins
í Jóðlífi Odds Björnssonar í Þjóðleik-
húsinu.
I Þjóðléikhúsinu lék Þorsteinn
allnokkur hlutverk, eftir Arneus og
Björn hreppstjóra, fyrst í gaman-
leiknum Hve gott og fagurt, síðar
í leikriti Ustinovs Endasprettur,
Sandi Agnars Þórðarsonar, Góðu
konunni frá Sezúan, Ödipús kon-
ungi, Pólitíska könnusteypinum,
Villihunangi og síðast en ekki síst
hlutverk afans í Stundarfriði, sem
hann lék m.a. í leikför Þjóðleikhúss-
ins á Bitef-hátíðina í Júgóslavíu, á
hátíð í Wiesbaden og Lúbeck og á
Norðurlöndunum. Hann lék síðast
á sviðinu í Iðnó í sýningu Eyvindar
Erlendssonar á Kirsubeijagarðinum
og síðasta hlutverk hans í Þjóðleik-
húsinu var í Uppreisninni á ísafirði
eftir Ragnar Árnalds 1986.
Þetta er glæsileg þula, sem senni-
lega segir þó ekki mikið nema þeim
sem muna og þekkja, hversu hér
er um feikilega margvísleg hlutverk
að ræða, sem spanna flestar mann-
legar geðshræringar. í Marmara
var Þorsteinn t.d. gáfaður hug-
sjónamaður með samræðulistina á
valdi sínu, í Ævintýrinu vitgrannur
og skoplegur birkidómari, sem ekki
var fær um að leysa neinn vanda
á eigin spýtur. í Músum og mönnum
var hann umkomulaus farandverka-
maður, sem er andlega fatlaður og
algjörlega öðrum háður, í Vesaling-
unum stórhugi, sem býður örlögun-
um byrginn. Við þessa upptalningu
bættist svo mikill mannsöfnuður úr
útvarpsleikritunum, svo fjölbreyttar
mannlýsingar að undrum sætir,
stórar í broti og lítilsgildar, aðdáun-
arverðar eða skoplegar, stórborgar-
ar og smáborgarar, andans menn
og aular. Sum þessara hlutverka
voru sem könnunarleiðangur í fín-
legustu blæbrigðum mannlegra
skipta, en allt borið uppi af þeirri
mannlífssýn, sem var aflvaki listar
Þorsteins og gerði til dæmis press-
arann hans að tákni mannúðar-
stefnu.
í einkalífi sínu var Þorsteinn Ö.
Stephensen1 gæfuinaður. Ég sendi
-H’ttsu' iikonu-' Wans'i'ogli: tómunum