Morgunblaðið - 12.12.1991, Síða 10

Morgunblaðið - 12.12.1991, Síða 10
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. DESEMBER 1991 ‘ío Draumfarir til annarra sljarna? Bókmenntir Guðmundur Heiðar Frímannsson Ritsafn dr. Helga Pjeturss, 6 bindi, Skákprent/Félag Nýals- sinna, 1991. I þessari jólávertíð kemur ritsafn dr. Helga Pjeturss út í heild í sex bindum. Þetta er önnur heildarút- gáfa á nýalsbókunum, sem fylla fjögur bindi, en nú bætast við tvö bindi með úrvali af ritgerðum dr. Helga. Þær ná yfir tímabilið 1901 til 1948 og er fyrra bindið tæpar 500 blaðsíður en það síðara ríflega hálft fjórða hundrað og er þó ekki nærri öllu til skíla haldið af ritgerð- 51500 Birkimelur - Rvík Góð 3ja herb. íb. á 2. hæð á þessum vinsæla stað, auk herb. í risi. Eign í ágætu ástandi. Ekk- ert áhv. Hafnarfjörður Hjallabraut Góð 4ra-5 herb. ca 110 fm íb. á 1. hæð. Álfaskeið Góð 3ja herb. ca 83 fm ib. á 2. hæð auk bílsk. Víðivangur Mjög gott ca 220 fm einbhús auk bílsk. Goðatún - Gbæ Gott ca 156 fm timburhús. Ekk- ert áhv. Ræktuð lóð. Sævangur Gott einbhús á mjög fallegum stað ca 280 fm m/bílskúr. Drangahraun Höfum fengið til sölu gott iðn.- og/eða versl.-/skrifsthúsn., 382,5 fm. Fokhelt. Vantar - vantar Höfum kaupendur að 2ja, 3ja og 4ra herb. íb. í Hafnarfirði. Kópavogur - Álfabrekka Gott einbhús á góðum stað á tveimur hæðum ca 270 fm þ.m.t. bílsk. [ Árni Grétar Finnsson hrl., Stefán Bj. Gunnlaugss. hdl., Linnetsstíg 3, 2. hæð, Hafn., símar 51500 og 51501. um dr. Helga. Bindin með Nýalsbók- unum eru á bilinu frá ríflega þrjú hundruð síður upp í um fimm hundr- uð. Hér er því mikið lesefni á ferð- inni og ekki von til að hægt sé að gera því nein sómasamleg skil í stuttum ritdómi. Umsjónarmaður þessarar útgáfu segir í lok seinna bindis ritgerðanna, að sleppt hafi verið jarðfræðiritgerð- um, ferðasögum, handritum, dag- bókum og bréfum, efni á erlendum málum og öðrum greinum, sem voru svipaðar að innihaldi og þær sem hér birtast. Dr. Helgi Pjeturss fæddist í Reykjavík árið 1872. Hann lauk stúdentsprófi árið 1891 og hélt þá til náms í Kaupmannahöfn. Hann lauk embættisprófi í náttúrusögu og landafræði með jarðfræði sem sér- grein árið 1897. Átta árum síðar lýkur hann doktorsprófí með riti um jarðfræði Islands. Hann sinnir jarð- fræðirannsóknum nokkur ár eftir það, en síðan virðist hann sinna ein- ungis athugunum sínum, sem hann er einkum kunnur fyrir, og birtust í nýalsritunum. Dr. Helgi lézt í jan- úar árið 1948. Nýall kom út í þremur hlutum árin 1919, 1920 og 1922. Ennýall var næstur í röðinni og kom út í árslok 1929. Því næst kom Framný- all, en hann kom þó ekki út fyrr en árið 1941. Ári síðar kom Viðnýall út og Sannnýall næsta ár. Þónýall kom síðan út árið 1947. Aðdragand- inn að útkomu Nýals var nokkuð langur. Þegar á árinu 1911 koma út greinar, sem reynast nokkurs konar forboði þess, sem síðar varð. Dr. Helgi eyddi því drýgstum hluta ævinnar til þess að orða þær hug- myndir, sem sjást í þessum nýölum. En hvernig er skynsamlegast að meta þetta verk? Það er ekki einfalt og hér verður ekki gerð nein tilraun til þess að lýsa hugmyndum dr. Helga til neinnar hlítar né heldur að leggja skipulegt mat á sanngildi þeirra og sennileik. En sjálfsagt er að geta nokkurra atriða um þessi efni. Það fyrsta, sem er ljóst um dr. Helga, er, að hann hefur haft þó nokkur áhrif á íslenzkar bókmennt- ir. Þetta þarf ekki að koma á óvart, því að fjöldamargt af því, sem ég hef skoðað í þessu ritsafni, er vel og haganlega orðað og Ijöldamörg nýyrði hans eru óvenjuleg og frum- leg. Það er af ýmsu að taka en nægir að nefna orð eins og „ofauð- ungur“ í ritgerðinni Amerískir auð- menn. Þetta veldur því, að lesturinn á þessum bókum verður stundum verulegur skemmtilestur. En dr. Helgi taldi sig ekki vera að semja skáldverk og það er því ekki sá mælikvarði, sem endanlega ber að nota á verkin, hvort þau eru vel skrifuð eða ekki. Það þarf að skoða, hvort hægt er að greina einhver sannindi í því, sem hann segir, til að gera sér einhveija heildarmynd af þessu kenningakerfi. Það vandast nokkuð málið, þegar að þessu kemur. Ástæðan er ósköp einföld. Kenningar dr. Helga kveða á um hluti, sem ekki virðist með nokkru móti hægt að ganga úr skugga um. Hann heldur því til dæmis fram, að í draumum ferð- umst við til annarra hnatta og íbúar annarra hnatta, séu að tala til okkar í gegnum miðla. Það er rétt að geta þess, að þetta á að vera vísindaleg kenning og dr. Helgi ítrekar oftar en einu sinni, að hann sé andvígur því að líta svo á, að miðlar komist í samband við einhvern andaheim. I bland við þetta er svo eindregin til- gangshyggja, sem kemur fram í framfaratrú og því, að íslenzku þjóð- inni sé ætlaður einhver sérstakur tilgangur og mannkyni öllu. Vísindum fylgir efnishyggja og sú skoðun, að reynslurök og skyn- semi nægi til að skera úr um vísinda- legar kenningar. Hvað á að segja um þessa kenningu dr. Helga? Hvernig er hægt að ganga úr skugga um, að menn séu að ferðast til ann- arra hnatta í draumum? Fyrsta hug- myndin held ég væri, að athuga hvort menn, sem telja sig standa í slíkum ferðalögum, séu í rúmum sín- um um nætur. Ég hygg, að niður- staðan úr slíkum rannsóknum yrði sú, að þeir færu hvergi. En í hvaða skilningi eru þeir þá að ferðast? Þegar þeirri spurningu : er svarað koma þessi sérkennilegu svör um endurholdgun, líkamningu eða hvað það nú heitir allt saman. En öll þau svör eru því marki brennd, að um þau verður ekkert sagt með venjulegum reynslurökum. Af þeirri ástæðu einni saman er tortryggilegt að kalla allt þetta heimskerfí dr. Helga vísindalegt. Þar að auki virð- ist mér erfitt að koma við skynsam- legri hugsun, í hversdagslegum skilningi þeirra orða, innan þessa kerfis. Það er oft erfítt að átta sig, hvernig á að skilja lykilhugtök og þegar einhver slíkur skilningur ligg- ur fyrir er iðulega erfítt að átta sig á, hvaða rök hníga til hans. Það ber að taka fram, að auðvitað gætu kenningar dr. Helga verið sannar, þrátt fyrir það að engin reynslurök taki af tvímæli um það. En það eru tvær ástæður til viðbót- ar, sem valda því að erfítt er að taka þessa hugsunartilraun alvar- lega. I fyrsta lagi þá skín út úr orð- um hans hvað eftir annað alger full- vissa um, að hann hafí rétt fyrir sér. Fullvissa af þessu tæi tengist fremur trúarbrögðum en vísindaiðk- un. í öðru lagi þá er tilgangshyggjan Dr. Helgi Pjeturss og framfaratrúin svo barnalega ein- föld, að það er vart hægt að taka hana alvarlega. Um það er ástæðu- laust að taka dæmi. En við þetta bætist að í tilgangshyggju dr. Helga felst rökvilla. í Nýal segir: „Nýall kennir, að öll vera stefnir til að verða hin æðsta vera.“ (Bls. 395, 1. bindi.) Hvort skyldi þetta merkja, að öll vera stefndi að einhverri æðstu veru eða öll vera stefndi að hinni æðstu veru? Mér virðist hægt að rökstyðja skoðun af fyrra tagi og kannski gera hana sennilega, en skoðun af síðara tagi virðist mér vera augljós- lega röng. Dr. Helgi þarf á skoðun af síðara tagi að halda. Auðvitað eru í þessum bókum staðir, sem valda því, að varla er nokkur von til, að hægt sé að taka skoðanir höfundarins alvarlega. Á einum stað segir: „Fróðlegari fréttir af menningu á Mars, en nokkrar sem ég hef á bókum séð, hefír þó sagt mér maður, sem sjálfur kvaðst hafa átt þar heima um eitt skeið ævinn- ar. Ég talaði við þennan mann fyrir tilstuðlan góðs miðils ... Það er vissulega _mjög undarlegt, að eiga | svo stórkostlega fjarlægt firðtal, og það við mann, sem dáið hafði tvi- svar.“ (Bls. 214-219.) Mér vitanlega fara þessi orð um Mars ekki sanian við neina kunna staðreynd um plán- etuna Mars. Ein skýring á einkennilegum i kenningum, sem dr. Helgi setti sam- * an, gæti verið sálannein. Það er að minnsta kosti nærtækari skýring en i að hann hafí verið holdgerving I mannlegrar skynsemi. En ég er ekki viss um, að það sé kannski skársta , leiðin til að fá vit í fjöldamargt á I þessum bókum. Swedenborg var mikið átrúnaðargoð dr. Helga. Swedenborg var dulspekingur og ritaði um dulræna reynslu sína auk þess að rita margvíslegar biblíuskýr- ingar. Hann hefur haft mikil áhrif á ýmsa rithöfunda. Ein leiðin til að skýra rit Swedenborgs er, að hann hafi verið haldinn einhvers konar sálarmeini, sem hafí valdið þessum einkennilegu sálförum eða hvað á að kalla þá reynslu, sem hann lýsir. En sennilega er rétt að reyna að líta á rit hans sem dulspeki, sem lúti tilteknum lögmálum. Að líkindum er það skársti kosturinn við að skilja rit dr. Helga Pjeturss einnig. Það I yrði síðan þjálfun dr. Helga og út- ' breidd vísindatrú samtíma hans, sem skýrði, hvers vegna hann leggur svo mikið upp úr því, að kenningar hans • séu vísindalegar. Þessi útgáfa hefur tekizt nokkuð vel. Bækurnar eru í þægilegu broti, vel prentaðar. En bandið er ekki nógu gott, því að á tveimur bindum í safninu, sem ég hef undir höndum, hefur kápan byijað að rifna frá. Sjálfsagt fá áhugamenn um dul- fræði vart betri lesningu en dr. Helga Pjeturss', en fyrir áhugamenn um mannlega skynsemi, þótt fáir séu, eru verk hans erfiður biti að kingja. Ferðaskrifstofan Atlantik: 1500-2000 tilEdin- borgar i haust 1500-2000 manns hafa farið til Edinborgar með ferðaskrifstofunni Atlantik í haust. Ferðaskrifstofan tagi í þijú ár. Engilbert Gíslastjóri, markg.ðs- stjóri hjá Atlantik, sagði að ferð- skrifstofan hefði farið hægt í sakirn- ar í upphafí. Ferðamönnunum hefði verið ekið frá Glasgow til Edinborg- ar til að byija með en nú væri flog- ið beint til Edinborgar. Hann sagði að mikill áhugi hefði verið fyrir ferðunum í haust. Fólkið hefði farið með ferðaskrifstofunni til Edinborgar í október og 11-12 hefur boðið uppá ferðir af þessu fullar flugvélar hefðu farið þangað í nóvember. Ferðafólkið verslaði að sögn Engilberts í Edinborg, færi í skoðunarferði og 90% aðsókn væri á svokölluð Skosk kvöld sem ferða- skrifstofan skipulegði. Engilbert sagðist vera mjög án- ægður með nýtinguna í ferðunum. Ferðaskrifstofan hefði fengið afar góð viðbrögð og farþegarnar væri ánægðir. SIEMENS Litlu raftœkin frá SIEMENS gleðja augað og eru afbragðs jólagjafir! Ikaffivélar hrærivélar P brauðristar vöfflujárn ' strokjárn handþeytarar eggjaseyðar djúpsteikingarpottar hraðsuðukönnur dósahnífar áleggshnífar kornkvamir ,jaclette“-tæki veggklukkur vekjararklukkur rakatæki bílryksugur handryksugur blástursofnar hitapúðar hitateppi o.m.fl. Lítiö inn til okkar og skoöiö vönduö tœki. Muniö umboðsmenn okkar víös vegar um landið!
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.