Morgunblaðið - 16.02.1992, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. FEBRÚAR 1992
ir til kennslu faga, sem ekki eru
í viðmiðunarstundarskrá, og má í
því sambandi nefna skyndihjálp,
kynfræðslu, umferðarmál, almenn
mannréttindi, fíknivarnir og um-
hverfismál.
Engar formlegar ákvarðanir
liggja fyrir um að þessar sparnað-
arleiðir verði farnar og ráðherra
hefur lýst því yfir að hann vilji
ekki taka þá ákvörðun núna. „Við
töldum þörf á að hafa þessar heim-
ildir til að grípa til. Ef við náum
niðurskurðinum með einhveijum
öðrum hætti, þá erum við engir
sérstakir áhugamenn um það að
minnka kennslu í grunnskólum.
Ef hægt er að nýta betur, en menn
virðast telja, þá leið að fjölga í
bekkjum, þá getur svo farið að
fækkun kennslustunda þurfí að
vera óveruleg. Þetta sjáum við
ekki fýrr en nær dregur skipulagn-
ingu næsta skólaárs. Auðvitað er
blóðugt að þurfa að standa í slíkum
niðurskurði, en úr því að hjá því
verður ekki komist, verður reynt
að taka af þar sem að skaðinn
verður hvað minnstur, ef svo má
að orði komast. Á okkur hvílir sú
skylda að tryggja jafnrétti til
náms, óháð búsetu. Við munum
því reyna að samræma aðgerðirnar
á landinu öllu í samvinnu við
fræðslustjórana í umdæmunum,"
segir Ólafur G. Einarsson.
Hvert skal stefna?
Menntamálaráðherra sagði á
fundi í iiðinni viku að hann vildi
losna úr þessari leiðinlegu umræðu
um peningamál, en þess í stað at-
huga hvemig breyta megi starf-
semi grunnskólans í framfaraátt.
í því sambandi hefði hann ákveðið
að skipa nefnd sem m.a. ætti að
svara því hvert við ætluðum að
stefna í skólamálum. Þeirri nefnd
er ætlað að endurskoða bæði
grunnskóla- og framhaldsskólalög
því óhjákvæmilega snerti það hvað
annað. „Ég vil láta athuga sérstak-
lega hvemig auka megi sjálfstæði
skóla og forræði þeirra í eigin
málum, t.d. með því að fræðslu-
skrifstofur taki við auknum stjórn-
unar- og eftirlitsverkefnum af
ráðuneytinu. Þetta tel ég vera mik-
ið atriði. Mér fínnst ástæða til að
athuga hvemig haga skuli máti á
árangri nemenda og skóla. Ég vil
láta kanna það hvort það sé nauð-
synlegt að samræmd próf taki til
fleiri þátta, og kannski til sem
flestra þátta námsins og gefí raun-
hæfa mynd af árangri nemenda
og skóla. Ég vil fá svar við því
hvort menn vilja snúa á þessa
braut. Hana gengum við einu sinni,
en höfum ekki gengið nú nokkuð
lengi. Ég vil láta athuga hvernig
efla megi unglingadeildir grunn-
skólans. Það er veigamikið atriði
og í þeim tilgangi fyrst og fremst
að gera þá hæfari til að undirbúa
unglinga undir frekara nám í fram-
haldsskóla, hvort sem viðkomandi
stefnir að bóknámi eða verknámi.
Hvernig tryggja megi meiri áhrif
foreldra og samtaka þeirra í mál-
um grunnskólans og á störf ein-
stakra skóla. Mér fínnst rétt að
kannaðir verði kostir þess að færa
rekstur grunnskólans alfarið undir
stjóm sveitarfélaga. Það gæti þýtt
að kennarar yrðu starfsmenn sveit-
arfélaga, en ekki ríkisins. Við slíka
athugun þarf að sjálfsögðu að hafa
í huga nauðsynlegar breytingar á
verkaskiptum milli ríkis og sveitar-
félaga og flutning tekjustofna
þeirra í milli. Þá þarf að athuga
hvort skynsamlegt eða mögulegt
er að stytta grunnskólann um eitt
ár. Nú er þetta 10 ára skóli og
skólaárið 9 mánuðir. í því sam-
hengi hlýtur að verða athugað
hvort lengja eigi skólaárið, að
sjálfu leiðir að slíkt yrði gert. Þetta
fínnst mér sérstök ástæða til þess
að athuga þegar haft er í huga að
í nágrannalöndum okkar er stúd-
entsprófsaldurinn 18 ára, en ekki
20 eins og hér,“ sagði Ólafur og
bætti við að ekki síður væri ástæða
til að athuga hvort skynsamlegt
væri að stytta framhaldsskólann
um eitt ár þannig að hann yrði
KALLflR SPARNADUR EKKIÁ
AUKNA SÉRKENNSLU OG KOSTNAO?
- spyr Ingibjörg Helgadóttir foreldri
„SEM foreldri barna í grunnskóla hlýt ég að leiða hugann að því
hvað geti gerst í kjölfar niðurskurðar í skólakerfinu. Hvort kenn-
ari, hversu góður sem hann er, geti sinnt 30 börnum i bekk þannig
að vel fari, þannig að þörfum hvers einstaklings sé sinnt. Hvernig
reiðir barni af í 30 nemenda bekk ef það á til dæmis við lestrarörð-
ugleika að stríða? Mun kennarinn geta tekið þann tima, sem þarf
til að aðstoða það, eða þarf það á sérkennslu að halda? Mun ekki
fjölgun nemenda í bekk leiða til þess að þörf fyrir sérkennslu
muni aukast og mun það ekki hafa í för með sér aukinn kostnað,
spyr Ingjbjörg Helgadóttir, móðir 11 og 13 ára barna.
Foreldrar eru margir hveijir allir
af vilja gerðir til að aðstoða
börn sín. En þjóðfélag okkar
er þannig uppbyggt að oft er það
að báðir foreldrar vinna utan heim-
ilis til þess að halda því gangandi,
og þar sem aðeins eitt foreldri er
á heimilinu þarf viðkomandi oft
að vinna langan vinnudag til að
sjá sér og sínum farborða. Þetta
ásamt þeim mikla hraða og þeim
kröfum sem gerðar eru til bættra
lífskjara veikir stöðu foreldra.
Samstarf heimila og skóla er mikil-
vægt og mætti vissulega efla enn
frekar en nú er, en faglega hliðin,
sem að kennslu lýtur, er hjá skó-
lanum í krafti þeirrar menntunar
sem starfsfólk hefur,“ segir Ingi-
björg ennfremur.
„Eg get ekki hugsað það til
enda hvað muni gerast ef nemend-
ur verða færðir á milli skóla til að
ná sem bestri hagræðingu og nem-
endafjöldi í bekk verður sem næst
30, eins og fram hefur komið í
umræðunni um þessi mál. Fækkun
ráðstöfunarkennslustunda um
tvær er annað atriði sem mikið er
rætt til að ná fram spamaði. Sam-
kvæmt viðmiðunarstundarskrá
fyrir skólaárið 1991-92, segir m.a.
að ráðstöfunarstundir skuli eink-
um ætlaðar til kennslu almennra
mannréttinda, fíkniefnavama,
kynfræðslu, umhverfísmennt og
skyndihjálp, svo og stærðfræði og
íslensku. Verða þessir námsþættir
skornir niður? Fækkun ráðstöfun-
arstunda mun þýða minni kennslu
í þessum sem og öðram mikilvæg-
um námsþáttum.
Skólamáltíðir era eitthvað sem
lítt hefur þekkst í íslenskum skól-
um og nú er búið að fella úr grunn-
skólalögum. Á vinnustöðum full-
orðinna era mötuneyti svo starfs-
menn geti notið hollrar fæðu, en
á vinnustað bama okkar, sem era
að vaxa og þroskast, er ekki
mötuneyti," segir Ingibjörg Helga-
dóttir.
atíðni og færri snúningar foreldra
með börn sín. Afkastageta foreldra
á vinnustað mun aukast þegar
þeir geta verið rólegir barna sinna
vegna og skólamáltíðir munu
draga úr sleni nemenda og auka
afköst þeirra. Við matið var ekki
tekið tillit til samfélagslegs gildis
skólavistar miðað við aðra kosti.
Margt bendir hins vegar til þess,
að í þessu atriði felist mjög veruleg
þjóðhagsleg hagkvæmni, segir
m.a. í niðurstöðum Hagfræðistofn-
unar.
Skýrsluhöfundar segja að helsta
ástæðan fyrir því, að lenging skóla-
dags reynist svo hagkvæm sé að
það sé einfaldlega mjög ódýrt að
annast böm í skólum. „Samkvæmt
gögnum okkar er kostnaður á
hveija klukkustund barns í grunn-
skóla til viðbótar við núverandi
skólatíma vel innan við 200 krón-
ur. Þessi kostnaður mælist nánar
tiltekið frá 121 krónu á klukku-
stund til 185 krónur á klukkustund
eftir því, hvort miðað er við lágt
eða hátt mat á kostnaði við leng-
ingu skóladags. Þetta þýðir m.ö.o.,
að innan vébanda skólakerfísins
er unnt að veita börnum félagslega
og fræðilega menntun fyrir eining-
arkostnað, sem er langt undir
venjulegum bamagæslukostnaði,
hvað þá markaðslaunum foreldra.“
„Kennarasambandið er mjög á
Hámarksfjöldi nemenda
í bekkjum grunnskólans
35-....................-.
Stundafjöldi einstakra
bekkja grunnskólans á viku
Meðalkennslustundafjöldi
1937-1992
TEKJUSTOFNAR VERBA AB
FYL6JA GRUNNSKÓLUNUM
- segir framkvæmdastjóri Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga
,-,VIÐ höfum vissulega verið tilbúnir að horfa á það að fleiri verk-
efni yrðu færð frá ríki yfir til sveitarfélaga, en það þarf að standa
að því með öðrum hætti en hugmyndir hafa verið uppi um að und-
anfömu, eins og t.d. þegar færa átti hluta af málefnum fatlaðra
undir sveitarfélögin í desember sl., samkvæmt fyrstu hugmyndum
um „bandorminn" án þess að tekjustofnar kæmu á móti. Allri verk-
efnatilfærslu þurfa að fylgja fjármunir," sagði Þórður Skúlason,
framkvæmdastjóri Sambands íslí
myndir menntamálaráðherra að
sveitarfélögin.
órður segir ennfremur að sam-
eining sveitarféiaga væri for-
senda fyrir því að þau tækju
til sín aukin verkefni frá ríki. Og
auðvitað gætu hugmyndir um
aukna verkefnatilfærslu verið hvati
til sameiningar sveitarfélaga. „En
maður óttast ónéitanlega, að þegar
verið er að slengja svona hugmynd-
um fram sé orsökin erfíð staða rík-
issjóðs um þessar mundir og að það
eigi aðeins að færa okkur aukin
verkefni og kostnað til þess að létta
byrðinni af ríkissjóði."
Þórður segir að „bandormurinn"
hafí leitt til 800-900 milljóna króna
útgjaldaauka fyrir sveitarfélögin í
landinu þrátt fyrir að ný verka-
skiptalög hafí tekið gildi í ársbyijun
1990. Stærsti hluti útgjaldaaukans
væri í formi svokallaðs lögreglu-
skatts; nefskatts á hvert manns-
bam í landinu, sem sveitarfélögun-
um væri gert að reiða af hendi til
ríkisins þó að sveitarfélögin hafi
ekkert með framkvæmd löggæslu
sveitarfélaga, um þær hug-
færa grunnskólann alfarið yfir á
að gera. Þar að auki mætti nefna
aukna þátttöku sveitarfélaganna i
byggingu félagslegra íbúða.
„Þetta var ekkert rætt við okkur
nema í formi ákveðinna tilkynn-
inga. Við verðum auðvitað að
beygja okkur undir þau lög, sem
samþykkt hafa verið, en við teljum
að gróflega hafi verið gengið á
svig við ákvæði laga um samráð
sveitarfélaga og ríkis.
Hér hefur engin afstaða verið
mótuð vegna hugsanlegrar til-
færslu grannskólans yfir á sveitar-
félögin. Manni fínnst auðvitað rétt
að skoða það gaumgæfílega, ekki
bara þetta verkefni heldur fleiri,
hvort ekki sé rétt að færa aukin
verkefni frá ríki yfir til sveitarfé-
laga vegna þess að manni sýnist
að ríkisvaldinu gangi ekkert of vel
með sín mál, en auðvitað eru menn
mun meira á varðbergi nú eftir það
sem á undan er gengið í þessum
„samskiptum" ríkis og sveitarfé-
laga,“ sagði Þórður.
þijú ár í stað fjögurra nú til sam-
ræmis við það sem tíðkaðist í okk-
ar nágrannalöndum.
Ennfremur hvemig laga mætti
framhaldsskólann að þörfum
þeirra nemenda sem ekki hygðu á
langskólanám, t.d. með styttri
námsbrautum, verk- og tæknin-
ámi. „Þá er ekki síður áhugavert
að kanna hvemig áfangakerfið
hefur reynst í framhaldsskólunum,
hver reynslan af fjölbrautaskólun-
um hefur verið og það metið hvort
slíkt fyrirkomulag hafi náð þeim
tilgangi sem stefnt var að eða
hvort sérskólar kunni að henta
betur á sumum sviðum. Og alveg
eins og með grunnskólann, hvemig
hægt er að gera framhaldsskólann
sjálfstæðari fjárlagslega og ekki
síður hvernig vald og ábyrgð skóla-
stjómenda skuli skilgreint, og það
nákvæmar en nú er,“ sagði ráð-
herra.
Lenging grunnskólans
hagkvæm
Hagfræðistofnun Háskóla ís-
lands hefur nýlega skilað skýrslu
um þjóðhagslega hagkvæmni þess
að lengja skóladag í grunnskóla í
35 kennslustundir fyrir alla nem-
endur. Skýrslu þessa hefur ráð-
herra fengið í hendur, en hún hef-
ur ekki verið kynnt opinberlega.
Niðurstaða stofnunarinnar er að
afar hagkvæmt sé að lengja skóla-
dag í grunnskólanum og benda
mælingar til að lenging skóladags-
ins í 35 stundir kunni að auka þjóð-
artekjur um 0,4% sem samsvarar
einum til tveimur og hálfum millj-
arði króna. Spamaðurinn felst m.a.
í því að hlýlegra og manneskju-
legra úmhverfi nemenda muni
draga úr auðnuleysi og agabrotum.
Af þessu mun leiða minni slys-
móti þeim hugmyndum, sem koma
til með að skerða verulega þjón-
ustu við grunnskóla- og framhalds-
skólanemendur. Skólastarfið má
ekki við niðurskurði. Út af fyrir
sig er það rétt, sem nú er notað
sem réttlæting, að áður hefur ver-
ið tekið af tíma grunnskólanna því
að árið 1974 þegar grunnskólalög-
in voru sett, var kennslutími auk-
inn mjög verulega en síðan hefur
sífellt dregið að. Það er auðvitað
engin réttlæting fyrir því að draga
úr tímamagni nú, nema síður sé.
Niðurskurðurinn kemur til með að
hafa áhrif á starfið í skólunum, til
skemmri og lengri tíma litið. Yfír-
völd sem ákveða svo viðamiklar
aðgerðir verða líka að axla ábyrgð
framkvæmdanna. Yfirvöld verða
að ákveða hvaða kennslugreinar á
að skera niður. Því hafnar ráð-
herra og bendir á fræðslustjóra og
skólastjórnendur. Verið er að varpa
ábyrgðinni yfír á skólana, sem
þegar eru mjög illa í stakk búnir
til að sinna hlutverki sínu og það
verður þá skólunum sem kennt
verður um afleiðingar niðurskurð-
arins,“ segir Svanhildur Kaaber,
formaður Kennarasambands ís-
lands.
„Það er ótrúlega mótsagnakennt
að ætla að bjarga - hvort heldur
er ímynduðum eða raunverulegum
efnahagsvanda - með því að ráð-
ast að menntakerfí þjóðarinnar,
einkum óg sér í lagi í ljósi þeirrar
markaðs- og peningahyggju sem
nú virðist ráða ríkjum. Samkvæmt
skýrslu Hagfræðistofnunar HI
bendir allt til þess að ienging skóla-
dagsins í 35 kennslustundir á viku
kunni að auka þjóðartekjur um
0,4% og að þjóðhagslegur ábati
gæti árlega verið á bilinu einn til
tveir og hálfur milljarður, eða