Morgunblaðið - 16.02.1992, Qupperneq 21

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. FEBRÚAR 1992
MORGUNBLAÐIÐ
johom
e
21
fltofgtiiiMftfeife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jó'nsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Hvað er hér
að gerast?
áð undanfömu hafa nokkrir þeir
atburðir gerzt, sem gefa tilefni
spytja í hvaða farveg umræður
um þjóðmál eru að fara. I síðustu
viku talaði alþingismaður um það,
sem hann taldi vera „skítlegt eðli“
annars alþingismanns. Sama dag
talaði ráðherra við hóp ungmenna
og varð fyrir því, að nokkrir úr hópn-
um köstuðu á hann eggjum. Á fundi
með nemendum í æðstu mennta-
stofnun þjóðarinnar voru gerð hróp
að ræðumönnum. Á fundi nemenda,
kennara og foreldra fyrir skömmu
hafði einn ræðumanna uppi niðrandi
ummæli um það uppeldi, sem annar
ræðumaður hefði hlotið. Á bænda-
fundi í Skagafirði lýsti einn ræðu-
manna fögnuði yfir því, að erlendir
aðilar hefðu haft uppi líflátshótanir
í garð utanríkisráðherra.
Hvað er hér að gerast? Er þetta
hin menntaða, upplýsta þjóð? Er
ekki hægt að rökræða um þjóðmál
og skiptast á skoðunum með öðrum
hætti en þessum? Að vísu hafa
stjómmáladeilur oft verið mjög harð-
ar hér. Á fjórða áratug þessarar ald-
ar var mjög langt gengið í þeim efn-
um og einskis svifizt í pólitískum
ofsóknum á hendur andstæðingum.
Deilurnar um aðild okkar að Atlants-
hafsbandalaginu og um gerð varnar-
samningsins voru mjög harðar. Á
síðari árum má nefna harðar svipt-
ingar vegna stjómarmyndunar í árs-
byijun 1980. Engu að síður hljóta
menn að staldra við og spyija hvað
hér sé að gerast.
Við stöndum á erfiðum tímamót-
um. Á undanförnum áratugum hafa
stjórnmáladeilur snúist um það að
deila út peningum og hversu mikið
ætti að ganga til hvers og eins. Nú
snúast deilurnar um það, hvar eigi
að skera niður. Það er ekki verið
að deila út fjármunum heldur taka
þá með einum eða öðrum hætti frá
þeim, sem hafa haft þá til ráðstöfun-
ar. Á þessu er auðvitað grundvallar-
munur. Og út af fyrir sig eðlilegt,
að það leiði til harðra deilna. En
eitt er að takast harkalega á um
efni máls, annað að taka upp svo
lágkúrulega umræðuhætti sem við
höfum orðið vitni að undanfarið.
Þetta er umhugsunarefni fyrir
alla þá, sem þátt taka í opinberum
umræðum. Það sem snýr að einum
í dag getur snúið að öðrum á morg-
un. Hver hefur áhuga á því að vera
þátttakandi í þjóðmálaumræðum þar
sem eggjakast, niðrandi persónuleg
ummæli og jafnvel fögnuður yfir líf-
látshótunum ráða ferðinni? Áð lok-
um aðeins þeir, sem ástunda slíkar
umræðuvenjur. Eiga þeir hinir sömu
að móta þjóðfélagsumræður á Is-
landi?!
Það eru gömul sannindi og ný,
að þessu fámenna samfélagi verður
ekki stjórnað nema með málamiðlun-
um. Það gengur aldrei til lengdar
að einn hópúr kúgi annan eða of
langt sé gengið í að skerða rétt eins
umfram annan. Ríkisstjórnin, sem
stendur nú í ströngu þarf að hug-
leiða, hvort viðleitni hennar til þess
að ná tökum á gegndarlausri fjársó-
un í opinbera kerfinu hefur með ein-
hveijum hætti framkallað of
hatrömm viðbrögð. Stjórnarandstað-
an verður að horfast í augu við
sjálfa sig og kunna sér hóf. Margvís-
leg félagasamtök, sem láta nú að
sér kveða til þess að mótamæla nið-
urskurði hér og niðurskurði þar,
verða að gera sér grein fyrir því,
að til þeirra eru gerðar kröfur um
sjálfsagða mannasiði í opinberum
umræðum.
íslendingar hafa alla möguleika á
að vera ein bezt upplýsta þjóð í
heimi. Þjóðmálaáhugi er gífurlega
mikill. Fólk fylgist grannt með þess-
um umræðum öllum. Einmitt þess
vegna eiga þær að geta farið fram
á skynsamlegum og málefnalegum
nótum, en ekki með upphrópunum,
persónulegum svívirðingum og
eggjakasti.
29.
’.NYJUM
stefnum fylgir misk-
unnarleysi og óum-
burðarlyndi - ofbeldi,
ef því er að skipta.
Baráttan fyrir sann-
leikanum, hver sem
hann er, hefur kallað á mikil og
blóðug átök. Kristindómurinn ekki
undanskilinn.
Borgaramir sem gerðu bylting-
una gegn lénsaðlinum í Frakklandi
og víðar á 18. og 19. öld töldu all-
an réttinn sín megin. En þó fór svo
þeir úthelltu hver annars blóði í
þeim hildarleik. Maðurinn er nú
einu sinni svo af guði gerður að
það er vafamál, hvort frelsið er
honum jafneiginlegt og inngróið og
hann vill vera láta, enda er hann
ekki fijáls að sjálfum sér, hvað þá
öðrum eða umhverfi sínu. Hitt er
svo athyglisvert að orðin sjálf, fijáls
og frelsi, eru rótskyld orðinu friður
og sýnir það ekkisízt þær vonir sem
bundnar eru við frelsið. Það á að
tryggja frið; vináttu; þræll og amb-
átt eru afturámóti rótskyld orðum
í fornum málum sem merkja þjón-
ustu í neikvæðum skilningi. Tungan
býr yfir miklum leyndardómi og
segir meiri sögu en við gemm okk-
ur alltaf grein fyrir.
HELGI
spjall
30.
-.UNGUR FULLYRTI EG
Pastenak yrði reistur minnisvarði í
föðurlandi sínu áðuren öldin yrði
úti. Sé ekki betur en sá spádómur
geti orðið að veruleika. Minnist
þess þá að Zivago á sér fornslavne-
skan ættingja, zivu sem merkir lif-
andi, kvikur, og er samstofna þessu
íslenzka orði sem merkir það helzt
sem er í mestri andstöðu við dauð-
ann. Einsog Pasternak. Og verk
hans.
31
• EN FRELSI ER EKKI
allt og afstaða manna til frelsis er
harla misjöfn. Aristóteles hélt því
tilaðmynda fram að sumir væm
fæddir til að vera þrælar alla ævi.
Þeir höfnuðu frelsinu, þótt þeir
ættu þess kost. Rousseau sagði
stundum þyrfti að
neyða menn til að
vera fijálsir. Þegar við
lítum í kringum okkur
nú um stundir hvarfl-
ar að okkur þetta sé
ekki alveg útí hött.
Sumir geta aldrei hugsað ærlega
hugsun sjálfstætt. Almenningsálitið
í lýðræðisríkjum er jafnvel klafi.
Það er aðminnstakosti harður hús-
bóndi. Og mörg óhæfuverk hafa
verið unnin í krafti þess, eða skjóli.
Stundum afsölum við frelsi okkar
sjálfviljug; sækjumst beinlínis eftir
því að afhenda það öðrum; vera
öðrum bundin; eða háð; tilaðmynda
þegar við erum ástfangin.
Aðrir, einsog brezki stjórnmála-
heimspekingurinn Tómas Hobbes,
hafa fullyrt að maðurinn sem sé
eigingjarn í eðli sínu sækist ekki
eftir hamingju, frelsi eða réttlæti
framar öðru, heldur öryggi. Þegar
við svipumst um í heiminum sækir
sú hugsun á okkur að slík fullyrðing
þurfi ekki endilega að vera útí hött.
Og eitt er víst að Kastró trúir henni,
þótt hans líkar geti aldrei veitt fólki
nema falskt öryggi. Ástæðan er sú
að alræði er einsog dauðinn; enginn
veit hvenær það ber að dyrum.
Þótt hitt sé líka rétt að ekkert er
eins lýðræðislegt og dauðinn. Fyrir
honum eru allir jafnir.
32 • TOCQUEVILLE FÓR TIL
Bandaríkjanna til að kynnast því
lýðræði sem hann hélt yrði fyrir-
mynd borgaralegs þjóðfélags í
framtíðinni. Margt kom honum
skemmtilega á óvart, annað ekki.
Kynþáttamisrétti var hvarvetna og
þótt það hafi verið afnumið og mik-
ið áunnizt í þeim efnum blasir það
enn við. Meðan fólk býr í sérhverf-
um vegna kynþáttar er lýðræðið
ekki fullmótað, síðuren svo. Kyn-
þáttavandi og fátækt hafa hvar-
vetna þótt erfið þjóðfélagsleg úr-
lausnarefni. En Tocqueville sá líka
að í Bandaríkjunum var sterk mið-
stéttarmergð að taka stjórnartaum-
ana. Allir urðu að vera eins. Hann
gerði sér grein fyrir harðstjórn
meirihlutans væri í deiglunni. Nú
er hún allsráðandi í Bandaríkjunum;
stundum í skjóli peninga sem Cart-
er fyrrverandi forseti segir ráði allt-
of miklu þar vestra; eins og hér.
En velferðaröflum vex þó fiskur um
hrygg og hjálpsemi er einkennandi
fyrir þetta sundurleita þjóðfélag
vestra þráttfyrir misrétti ýmisskon-
ar. í því felst mikil von. Harðstjórn
meirihlutans og miðstéttarmergð
sem þolir.illa fjölbreytni er varhuga-
vert fyrirbrigði þráttfyrir harðar
kröfur um einstaklingsfrelsi og
mannréttindi.
Á hitt ber einnig að líta að borg-
araleg miilistétt er hveiju þjóðfélagi
lífsnauðsynlegur aflvaki einsog við
höfum víða séð, en þó hefur það
einkum vakið athygli hvað þau þjóð-
félög hafa verið illa stödd þarsem
miðstéttin er fámenn eða engin.
Þannig var ástandið á Islandi á síð-
ustu öld og fengum við að súpa
seyðið af því. Enn vantar millistétt
í mörg þjóðfélög fátækra þróunar-
landa; eða þá hún á í vök að veij-
ast. Hún var einnig afar veikburða
í landi einsog Portúgal þarsem ein-
ræði var einsog lamandi martröð á
athafnaþörf fólksins. Afleiðingin
var áberandi fátækt. Millistéttar-
laust þjóðfélag fátækra eða ríkra
er víti til varnaðar.
Hitt er svo annað mál að borgara-
legt lýðræði er misjafnlega vel virkt.
Víða er það maðksmogið og spillt;
mölétið einsog gamalt hirðulaust
fat. Einnig hjá okkur. Og fátæktin
ber enn að dyrum. Og við erum
farin að kynnast verulegri opinberri
spillingu. Fjölmiðlar og opinberir
aðilar sem eiga að vera aðhald gera
kröfur til þess að vera e.k. dóms-
vald. Það er líka spilling að kunna
sér ekki hóf. Og nú eru ýmsir þeir
í embættum sem hafa ekki einu
sinni hirt um eigin garð, en eru
farnir að stjórna þjóðgarðinum.
M.
(meira næsta sunnudag.)
UM ÞESSAR MUNDIR
eru að verða þáttaskil
í starfí Verðbréfa-
þings íslands. Nýjar
reglur um starfsemi
þingsins hafa verið
settar, sem aðilar á
hlutabréfamarkaðn-
um hafa orðið sammála um, sem gjör-
breyta öllum viðskiptaháttum með hluta-
bréf og önnur verðbréf. Hér er á ferðinni
bylting en ekki breyting, miðað við þá
starfshætti, sem hér hafa tíðkazt. Með
hinum nýju reglum um Verðbréfaþing er-
um við íslendingar að taka upp viðskipta-
hætti siðaðra þjóða í þessum efnum.
Þessi tímamót á verðbréfamarkaðnum
eru Morgunblaðinu sérstakt fagnaðarefni.
Blaðið hefur misserum saman barizt fyrir
þessum umbótum og verður að segja þá
sögu eins og hún er, að þeirri baráttu var
um skeið illa tekið af ýmsum aðilum innan
viðskiptalífsins og lögð út á hinn versta
veg. Þáttaskil urðu hins vegar í almennum
viðhorfum innan viðskiptalífsins vorið
1991 — rúmu ári eftir að Morgunblaðið
birti harða gagnrýni á ástand þessara
mála — þegar Enskilda Securities, brezkt-
sænskt ráðgjafarfyrirtæki, sem hafði lagt
fram tillögur um skipulag hlutabréfamark-
aðarins hér, birti viðbótarskýrslu, þar sem
réttmæti gagnrýni Morgunblaðsins var
staðfest nánast í einu og öllu. Eftir að sú
viðbótarskýrsla lá fyrir lýstu forráðamenn
allra verðbréfafyrirtækjanna því yfir í sam-
tölum hér í blaðinu, að þeir vildu vinna
að því, að tillögur hins erlenda ráðgjafar-
fyrirtækis yrðu framkvæmdar. Þau fyrir-
tæki, sem skráð hafa verið á hlutabréfa-
markaði hér hreyfðu ekki andmælum við
því.
Nú hafa nýjar starfsreglur fyrir Verð-
bréfaþing íslands verið kynntar og eru þær
mikið framfaraspor, þótt athugasemdir
megi gera við einstök atriði. Kjarninn í
hinum nýju reglum snýst um upplýsinga-
gjöf. Hlutafélögum, sem skráð eru á Verð-
bréfaþingi, er skylt að gefa margvíslegar
upplýsingar um rekstur sinn. Út af fyrir
sig hafa reglur gilt um ítarlega upplýs-
ingagjöf þeirra fyrirtækja, sem skráð hafa
verið á Verðbréfaþingi en til skamms tíma
voru þau aðeins tvö! Og í þeirra hópi hafa
ekki verið stærstu almenningshlutafélög
iandsins. Hinar nýju reglur eru hins vegar
ítarlegri og um þær hefur tekizt samstaða
og það er aðalatriði málsins.
Úpplýsingaskyldan á að tryggja, að all-
ir hluthafar í fyrirtæki sitji við sama borð,
hvort sem þeir eru stórir hluthafar eða
litlir, hvort sem þeir sitja í stjórn fyrirtæk-
is eða utan þess, hvort sem þeir eru starfs-
menn fyrirtækis eða ekki. Það er grund-
vallaratriði, að hluthafar sitji við sama
borð svo og þeir, sem hyggjast festa fé í
hlutabréfum í viðkomandi fyrirtæki, ailir
jiessir aðilar hafi aðgang að sömu upplýs-
mgum til þess að byggja ákvarðanir sínar
á.
Afleiðingar þess, að sumir hafi betri
aðgang að upplýsingum en aðrir, eru til
vansæmdar fyrir viðskiptalífið allt. Nú eru
að koma út í Bandaríkjunum bækur, sem
fjalla um viðskiptahætti á Wall Street á
síðasta áratug og sýna ljóslega hvaða áhrif
og afleiðingar það hefur, að lögmál frum-
skógarins ríki á hlutabréfamarkaðnum.
Að vísu gilda mjög strangar reglur í
Bandaríkjunum um þessi viðskipti en þær
hafa verið sniðgengnar með svo ótrúlegum
hætti, að engin orð eru til um þau ósköp,
enda sitja helztu þátttakendur í þeim leik
bak við lás og slá. Einn af blaðamönnum
Wall Street Journal hefur m.a. skrifað bók
um þessi viðskipti, The Den of Thieves,
(Þjófabæli) sem nú er metsölubók í Banda-
ríkjunum, þar sem því er lýst af mikilli
nákvæmni, hvernig leikreglur viðskipta-
lífsins hafa verið afskræmdar þar vestra.
Bókin er ekki að ástæðulausu kennd við
þjófa, því að auðvitað er það þjófnaður
að hlunnfara aðra hluthafa í sama fyrir-
tæki eins og gert var í Bandaríkjunum á
síðasta áratug í ótrúlegum mæli.
Hitt höfuðatripið í nýjum starfsreglum
Verðbréfaþings íslands er nýtt viðskipta-
kerfi, sem væntanlega mun tryggja, að
verðlagning á hlutabréfum hér verði í sam-
ræmi við veruleikann en byggist ekki á
óskilgreindu mati fámenns hóps einstakl-
inga. Þetta er gert með því, að öll tilboð
í hlutabréf eru skráð og sömuleiðis raun-
vei-uleg viðskipti, sem fylgja í kjölfarið.
Segja má, að hið gamla verðlagningar-
kerfi, sem hér hefur verið við lýði í all-
mörg ár, hafi hrunið sl. haust, a.m.k. hef-
ur ekki verið tekið mikið mark á þeirri
verðlagningu. Hins vegar ber að geta þess,
að eitt verðbréfafyrirtækjanna, Kaupþing
hf., hafði frumkvæði um að taka upp
skráningu tilboða og þeirra viðskipta, sem
fylgdu í kjölfarið og gekk því á undan
með góðu fordæmi að taka upp nýja við-
skiptahætti í þessum efnum.
Viðskipti með hlutabréf hafa verið dauf
undanfarna mánuði, þótt þau hafi tekið
einhvern kipp í árslok vegna skattafslátt-
ar. Þessi deyfð stafar áreiðanlega að hluta
til af því, að traust manna til hlutabréfa-
markaðarins hefur brostið vegna við-
skiptahátta, sem þar hafa ríkt. Jafnframt
hefur orðið ljóst, að verðlagning á hluta-
bréfum í sumurn fyrirtækjum, sem skráð
hafa verið á markaðnum hér, hefur byggzt
á viðskiptum, sem fram fóru vegna valda-
baráttu, sem geisaði um skeið á markaðn-
um en ekki vegna eðlilegra fjárfestingar-
sjónarmiða. Eins og vænta mátti hafa þau
vinnubrögð orðið til að draga úr trausti á
markaðnum.
Út af fýrir sig geta verið viðskiptaleg
rök fyrir því, að eitt fyrirtæki geri opið
tilboð í annað fyrirtæki og bjóði þá hærra
verð en ella í hlutabréf þess. En þá skipt-
ir máli, að slík tilboð séu gerð fyrir opnum
tjöldum og í samræmi við ákveðnar leik-
reglur, sem settar hafa verið, en fari ekki
fram í undirheimum og skúmaskotum við-
skiptalífsins.
Með nýjum starfsreglum Verðbréfa-
þings verður að ætla, að viðskipti með
hlutabréf komist á eðlilegan grundvöll á
ný og að þau verði sú vítamínssprauta,
sem atvinnulífið þarf svo sannarlega á að
halda. í þeim efnum munu menn ekki sízt
horfa til lífeyrissjóðanna. Þar eru miklir
fjármunir saman komnir, sem geta orðið
atvinnulífinu til framdráttar, ef rétt er á
haldið. Skiljanlegter, að stjórnendur lífeyr-
issjóða fari sér hægt í hlutabréfakaupum,
þegar slíkt ófremdarástand í viðskiptahátt-
um hefur ríkt á markaðnum, sem raun
ber vitni. Nú er hins vegar að verða breyt-
ing á því og þá er þess að vænta, að
bæði lífeyrissjóðir og aðrir fjárfestar taki
við sér. En auðvitað koma aðrir þættir
efnahagslífsins þar við sögu og þá ekki
sízt vaxtastigið. Raunvaxtastigið er nú
annars vegar að sliga atvinnulífið og hins
vegar kemur það í veg fyrir íjárfestingu
í hlutabréfum vegna þess, að meðan raun-
vextir eru svo háir sem nú, leggja menn
fé fremur í spariskírteini ríkissjóðs og
önnur örugg verðbréf en hlutabréf. Það
eru því margvísleg rök, sem valda því að
raunvaxtalækkun getur haft úrslitaþýð-
ingu fyrir atvinnulífið.
Þýðing upp-
lýsinga
I HINUM NYJU
reglum Verðbréfa-
þings Islands um
upplýsingagjöf
vegna skráningar
hlutabréfa á þinginu segir m.a.: „Markmið
með upplýsingagjöf félagsins er, að geng-
isskráning hlutabréfa þess á þinginu end-
urspegli sem bezt upplýsingar, sem máli
skipta um hag þess. Forsvarsmenn við-
komandi félags skulu því ávallt kappkosta
að opinbera allar upplýsingar, sem kunna
að hafa þýðingu fyrir rétta gengisskrán-
ingu eins og nánar er gerð grein fyrir í
þessum kafla.“ .
1 annarri grein í þeim reglum, sem varða
skráningu hlutabréfa á Verðbréfaþingi,
segir: „Ef birting upplýsinga frá félaginu,
t.d. úr reikningsskilum, getur talizt skað-
leg fyrir það, getur félagið komizt hjá birt-
ingu þeirra með fyrirfram samþykki stjórn-
ar þingsins.“
Nýlegt dæmi um upplýsingagjöf sem
þessi ákvæði sýnast varða er fyrirspurn,
sem Morgunblaðið beindi fyrir skömmu til
forráðamanna Flugleiða um tap félagsins
REYK.JAVIKURBREF
Laugardagur 15. febrúar
á rekstri ferðaskrifstofu eða ferðaskrif-
stofa. í fvrstu gekk treglega að fá umbeðn-
ar upplýsingar, eins og fram kom í frétt
hér í blaðinu. Að vísu má færa fyrir því
rök, að hægt hefði verið að finna þessar
upplýsingar í reikningum félagsins en til
þess þurfti a.m.k. að einhveiju leyti sér-
fræðikunnáttu. Þessi afstaða Flugleiða
breyttist hins vegar og forstjóri félagsins
veitti umbeðnar upplýsingar í viðtali við
viðskiptablað Morgunblaðsins sl. fimmtu-
dag. Þar kom í ljós, að fyrirtækið hefur
tapað 191 milljón króna á núvirði á
ferðaskrifstofurekstri. Samtals nemur
uppsafnað skattalegt tap fyrirtækisins um
355 milljónum króna vegna ferðaskrif-
stofureksturs en þá hefur verið tekið inn
í dæmið tap á ferðaskrifstofum, sem fyrir-
tækið hefur keypt.
Augljóst má vera, að það skiptir bæði
núverandi hluthafa og þá sem hugsanlega
stefna að því að kaupa hlutabréf í Flugleið-
um máli, að hafa undir höndum upplýs-
ingar sem þessar með aðgengilegum
hætti. Hin upphaflega neitun fyrirtækisins
á að veita umbeðnar upplýsingar virðist
því ganga gegn tilvitnaðri grein í reglum
um Verðbréfaþing íslands nema fyrirtækið
hefði fengið samþykki stjórnar þingsins
fyrir því að skýra ekki frá þessum stað-
reyndum. Nú skal tekið fram, að sú
ákvörðun Flugleiða að segja frá þessu
umrædda tapi var ekki tekin vegna þess,
að vísað væri til þessara ákvæða heldur
töldu stjórnendur fyrirtækisins við nánari
athugun eðlilegt að veita Morgunblaðinu
umbeðnar upplýsingar. Hér er þó dæmi
um það, að hinar nýju reglur gætu verið
nauðsynlegt aðhald.
Annað atriði, sem hefur mikla þýðingu
fyrir hluthafa í almenningshlutafélögum,
og þá, sem kunnu að stefna að því að
kaupa hlutabréf, er vitneskja um það hvaða
önnur viðskipti hafa farið fram eða eru
að fara fram með þau bréf. Eftir að hluta-
bréf í Flugleiðum höfðu fallið í verði sl.
haust skýrði Morgunblaðið frá því í frétt,
að einn aðili hefði keypt töluvert magn
af hlutabréfum í fyrirtækinu. Ekki kom
fram þá, hver sá aðili var. Hins vegar gat
það augljóslega haft þýðingu fyrir aðra
hluthafa eða þá, sem kynnu að stefna að
hlutabréfakaupum í fyrirtækinu að hafa
slíkar upplýsingar undir höndum. Var hér
á ferðinni aðili, sem hugsanlega gat breytt
valdahlutföllum í fyrirtækinu? Var hugsan-
legt, að þessi kaup tengdust einhveijum
sviptingum innan félagsins fyrir næsta
aðalfund? Er hugsanlegt, að nýir aðilar fái
sterkari aðild að næstu stjórn fyrirtækisins
vegna þessara kaupa? Njóta þessir nýju
aðilar trausts? Spurningar af þessu tagi
hljóta að vakna hjá öðrum hluthöfum eða
væntanlegum hluthöfum og þess vegna
skiptir máli, að upplýsingar liggi fyrir um
hveijir það eru, sem kaupa bréf í almenn-
ingshlutafélögum.
í hinum nýju reglum um Verðbréfaþing
segir: „Innan 30 daga frá lokum hvers
ársfjórðungs skal félagið skila þinginu
skýrslu um eigendaskipti hlutabréfa á
undangengnum ársfjórðungi. Skal þar
greint frá hve oft á tímabilinu urðu eig-
endaskipti með hlutabréf félagsins svo og
hve mikil þau voru að nafnvirði. Fulltrúi
stjómar þingsins skal hafa aðgang að hlut-
hafaskrá félagsins og er heimilt að fá af-
rit af henni sé þess óskað.“
Spurning er, hvort þetta ákvæði er full-
nægjandi til þess að uppfylla þá upplýs-
ingaþörf, sem að ofan greinir. Þessi grein
þýðir, að það geta liðið fjórir mánuðir frá
því að viðskipti fara fram og þangað til
upplýsingar berast til Verðbréfaþings. Það
getur margt gerzt á svo löngum tíma.
Annað ákvæði sömu greinar er hins
vegar mikilsvert en þar segir: „Stjórn
þingsins skal tilkynnt strax og félaginu
er kunnugt um, að eignaraðild einhvers
hluthafa, einstaklings eða lögaðila hafi
breytzt þannig, að atkvæðisréttur hans
hækki upp fyrir eða lækki niður fyrir eftir-
talin þrep: 10%, 20%, 33,3%, 50% og
66,7%.“ Spyija má, hvort ekki sé eðlilegt
að miða við 5%, sem lægsta þrep. Slík
eignaraðild getur skipt miklu um fram-
vindu mála í stórum hlutafélögum.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
' í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins hinn
11. marz 1990 sagði m.a.: „Nú þegar
hlutabréfaviðskipti eru hafin á opnum
markaði er útilokað að stunda viðskipti
af þessu tagi með hlutabréf. (Hér var vís-
að til þess, að fyrr á árum gátu stjórnend-
ur fyrirtækja sjálfír keypt bréf, sem fyrir-
tæki innleystu að ósk hluthafa. Innskot
Mbl.) Á hinn bóginn er sú staðreynd, að
slík viðskipti tíðkuðust á árum áður, vís-
bending um nauðsyn þess, að sett verði í
lög hér, eins og í flestum öðrum löndum,
ákvæði, sem banni slík viðskipti og raunar
ákvæði, sem banni stjórnendum fyrirtækj-
anna, sem jafnframt eru hluthafar, að
notfæra sér vitneskju um innri málefni
fyrirtækjanna til þess að hagnast á við-
skiptum með hlutabréf í sömu fyrirtækj-
um.“
í Reykjavíkurbréfi 13. maí 1990 var
leiðréttur sá misskilningur, sem fram kom
í ofangreindri tilvitnun, að slík löggjöf
væri ekki til hér og síðan sagði: „Hins
vegar er ljóst, að framkvæmd þessara
lagaákvæða er afar erfið, svo ekki sé
meira sagt, nema hlutafélög séu skráð á
Verðbréfaþingi vegna þeirrar upplýsinga-
skyldu, sem fylgir slíkri skráningu. í henni
felst m.a. að gera verður ítarlega grein
fyrir öllum viðskiptum stjórnenda viðkom-
andi fyrirtækis með hlutabréf í því sama
fyrirtæki en þær upplýsingar eru að sjálf-
sögðu forsenda fyrir því að hægt sé að
framfýlgja lögum um innheijaviðskipti.“
í hinum nýju reglum Verðbréfaþings
íslands segir um þetta efni: „Skráð félag
skal skrá í bækur sínar og tilkynna þing-
inu eins fljótt og unnt er viðskipti eftirtal-
inna aðila með hlutabréf félagsins: stjórn-
armanna og annarra stjórnenda félagsins
svo sem forstjóra, framkvæmdastjóra,
deildarstjóra og faglegra ráðgjafa þeirra
innan félagsins eða utan, svo og náinna
venzlamanna framantalinna. Stjórn þings-
ins er heimilt að óska eftir nafnaskrá frá
félaginu um þá, sem koma til álita sem
innheijar skv. framansögðu.“
Þetta ákvæði er mikilsvert og samstaða
aðila verðbréfamarkaðar um nauðsyn þess
staðfesting á réttmæti ábendingar Morg-
unblaðsins frá árinu 1990. Hins vegar er
tímasetning þessarar upplýsingagjafar allt
of teygjanleg. Hvað felst í orðunum: „..eins
fljótt og unnt er...“? Það er bæði sjálfsagt
og eðlilegt að setja mjög þröng tímamörk
í þessu sambandi. Sums staðar ber að til
kynna slík viðskipti þessara aðila umsvifa
laust eða innan sólarhrings frá því að þau
fara fram. Hvers vegna er þetta ákvæði
svona opið?
Eðlilegar
leikreglur
ÞÓTT HÉR HAFI
verið gerðar at
hugasemdir við
ákveðna þætti í hin
um nýju reglum um
Verðbréfaþing íslands fer ekkert á milli
mála, að sú samstaða, sem tekizt hefur
um þær, skiptir gífurlegu máli fyrir at-
vinnulífið. Næsta skref hlýtur að vera að
taka upp þær reglur, sem koma til með
að gilda innan Evrópubandalagsins um
það, að eigi fyrirtæki 33 ‘A hlutafjár í öðru
fyrirtæki beri þessum hlutafjáreiganda að
gera tilboð í fyrirtækið allt. Slíkar tillögur
hafa tveir af þingmönnum Sjálfstæðis-
flokksins, þeir Matthías Bjarnason og
Eyjólfur Konráð Jónsson, lagt fram á Al-
þingi og ekki ástæða til annars en að lög-
festa þær. Væntanlega verður ekki síður
samstaða um þær en aðrar þær leikregl-
ur, sem nú hafa verið settar á hlutabréfa-
markaðnum.
í urflræðum um þessi málefni á undan-
förnum misserum hefur sá misskilningur
komið fram innan viðskiptalífsins, að
gagnrýni Morgunblaðsins á það kerfi eða
skort á kerfí, sem ríkt hefur á þessum
markaði, væri til marks um, að blaðið
væri andvígt stórum fyrirtækjum eða sam-
einingu fyrirtækja. Þetta er mikill mis-
skilningur. Hið rétta er, að nokkuð
snemma á síðasta áratug birtust hvað eft-
ir annað forystugreinar í Morgunblaðinu,
þar sem hvatt var til sameiningar fyrir-
tækja í stærri einingar. Rök blaðsins voru
þau, að búast mætti við því, að atvinnulíf-
ið hér opnaðist á næstu árum fyrir auk-
inni erlendri þátttöku og þá væri nauðsyn-
legt, að hér væru til öflug fyrirtæki, sem
gætu keppt við stór erlend fyrirtæki. Þessi
afstaða Morgunblaðsins hefur ekki
breytzt, þvert á móti. Seinni árin hefur
blaðið eindregið hvatt til sameiningar fyrir:
tækja í sjávarútvegi í stærri einingar. í
samræmi við þetta hefur Morgunblaðið
fagnað nánast öllum skrefum, sem stigin
hafa verið í þessa átt. Það á við urn sam-
einingu tryggingafélaga, banka og útgerð-
arfyrirtækja. í hvert sinn, sem slíkur samr-
uni hefur orðið hefur Morgunblaðið fjallað
um það með einum eða öðrum hætti í for-
ystugreinum sínum.
Hitt er svo annað mál, að þegar slík
sameining er orðin, eins og t.d. hjá trygg-
ingafélögum, bönkum og útgerðarfyrir-
tækjum, koma upp ný vandamál, sem
bregðast þarf við. Þá þarf að tryggja, að
sameiningin leiði ekki til minnkandi sam-
keppni eða engrar samkeppni þannig að
neytandinn beri skarðan hlut frá borði.
Þá þarf að tryggja, að sameining leiði
ekki til einokunar. Þess vegna hljóta að
fylgja í kjölfar slíkrar endurskipulagningar
í atvinnulífinu nýjar leikreglur til þess að
hinum nýju og stærri fyrirtækjum sé veitt
eðlilegt aðhald. í þessu felst engin and-
staða við stórar einingar í atvinnulífínu
heldur einfaldlega það, að slíkar einingar
verða að sætta sig við almennar leikreglur
ekki síður en aðrir.
„Um þessar
mundir eru að
verða þáttaskil í
starfi Verðbréfa-
þings íslands.
Nýjar reglur um
starfsemi þings-
ins hafa verið
settar, sem aðilar
á hlutabréfa-
markaðnum hafa
orðið sammála
um, sem gjör-
breyta öllum við-
skiptaháttum með
hlutabréf og önn-
ur verðbréf. Hér
er á ferðinni bylt-
ing en ekki breyt-
ing, miðað við þá
starfshætti, sem
hér hafa tíðkazt.
Með hinum nýju
reglum um Verð-
bréfaþing erum
við Islendingar að
taka upp við-
skiptahætti sið-
aðra þjóða í þess-
um efnum.“