Morgunblaðið - 10.05.1992, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. MAÍ 1992

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Bylting í samg’öngii
málum
*
Igær kom til landsins hin síð-
asta af fjórum nýjum Fokker-
flugvélum, sem Flugleiðir hafa
keypt til innanlandsflugs. Hinar
nýju vélar marka slík þáttaskil í
innanlandsflugi að jafna má við
byltingu í samgöngumálum.
Gömlu Fokker-vélarnar full-
nægðu ekki lengur kröfum sam-
tímans, þótt reynslan af þeim
hafi vissulega verið mjög góð.
Raunar má hið sama segja um
endurnýjun á flugflota Flugleiða
i millilandaflugi. Þar hefur ekki
bara orðið breyting heldur bylt-
ing. Hvort sem um er að ræða
innanlandsflug eða millilandaflug
hafa bæði þægindi og öryggi auk-
izt til mikilla muna. Stundvísi
Flugleiða er nú alþekkt. Það er
af sem áður var!
Þrátt fyrir miklar framfarir í
flugsamgöngum á undanförnum
áratugum höfum við lengi mátt
búa við gamlar flugvélar, sem
ekki hafa tryggt farþegum sömu
þægindi og lengi hafa tíðkazt hjá
erlendum flugfélögum. Á sínum
tíma byggðust lág fargjöld Loft-
leiða að hluta til á því, að notað-
ar voru gamlar vélar og flugið
yfir Atlantshafið með millilend-
ingu á íslandi tók langan tíma.
Á skömmum tíma hefur orðið
mikil breyting á þessu. Flugleiða-
menn hafa lagt út í gífurlega íjár-
festingu til þess að endurnýja
flugflota sinn. Það er auðvelt að
misstíga sig í slíkri fjárfestingu.
Og hefði það gerzt hefðu afleið-
ingarnar orðið alvarlegar, ekki
einungis fyrir starfsfólk og hlut-
hafa í Flugleiðum heldur lands-
menn alla. Nú virðist hins vegar
ljóst, að hér hafi tekizt vel til.
Flugleiðamenn hafi selt gamlar
vélar á réttum tíma og keypt
nýjar vélar á réttum tíma. Þegar
um svo mikla fjárfestingu er að
ræða skipta réttar ákvarðanir
sköpum.
Sú var tíðin, að slík fjárfesting
í nýjum flugvélum var nánast
óhugsandi án bakábyrgðar is-
lenzka ríkisins. Flugleiðamenn
standa á eigin fótum í þessari
uppbyggingu. Það skiptir líka
miklu máli fyrir fyrirtækið.
Reynslan hefur sýnt, að sá at-
vinnurekstur, sem þarf að leita
til stjórnvalda og stjómmála-
manna um stuðning er nánast
dauðadæmdur. Það er til marks
um nýja tíma í íslenzku atvinnu-
og viðskiptalífi, að íslenzkt fyrir-
tæki geti lagt út í slíka fjárfest-
ingu af eigin rammleik.
Með hinni miklu endurnýjun
flugflotans hefur fyrirtækið lagt
grundvöll að traustum rekstri í
framtíðinni. Nýjar vélar í innan-
landsflugi eiga áreiðanlega eftir
að kalla á aukinn farþegafjölda.
Innanlandsflugið hefur staðið
frammi fyrir nýrri samkeppni á
undanförnum árum vegna þess
að varanlegt slitlag á vegi hefur
áreiðanlega ýtt undir akstur á
milli staða. Nýjar og þægilegar
flugvélar munu örva ferðalög á-
milli landshluta og auka viðskipti
með margvíslegum hætti, eins og
samgöngubætur gera alltaf.
En jafnframt hafa Flugleiða-
menn með allsheijar endurnýjun
flugflotans búið sig vel undirstór-
aukna samkeppni bæði í innan-
landsflugi og millilandaflugi sem
búast má við á næstu árum vegna
aukins frjálsræðis í flugi heima
fyrir og á erlendum vettvangi.
Frá sjónarhóli þjóðarheildarinnar
skiptir það verulegu máli, að sam-
göngufyrirtækin séu í íslenzkri
eigu, þótt um leið sé gerð til
þeirra sú krafa, að þau bjóði neyt-
endum ekki verri kjör en erlendir
aðilar gera.
í því svartnætti, sem nú grúfir
yfir íslenzku atvinnulífi er upp-
örvandi, að sjá slíkan uppgang
hjá íslenzku fyrirtæki. Það hefur
ekki komið af sjálfu sér. Að baki
liggur mikil vinna starfsmanna
félagsins og hyggindi stjórnenda
þess. Á tímum stóraukinnar og
harðrar samkeppni kemur ekkert
af sjálfu sér. Uppbygging Flug-
leiða á undanfömum árum og
velgengni fyrirtækisins er til
marks um hæfni stjórnenda og
starfsmanna. Það er rík ástæða
til að óska Flugleiðamönnum og
raunar þjóðinni allri til hamingju
með þessi þáttaskil í sögu félags-
ins.
FERÐALAG
• um sögu
kommúnismans er
lærdómsríkt og því
hef ég horft um öxl í
þessum pistlum. En
sjónvarpstæknin
hafði lítil sem engin áhrif á þessa
þróun framyfir sjötta áratuginn og
menn fengu fréttirnir um stalínis-
mann, uppreisnina í Berlín og inn-
rásina í Búdapest úr hefðbundnum
fjölmiðlum þeirra tíma. En síðan
hefur sjónvarpið að sjálfsögðu
breytt ýmsu í heiminum og lýst
öðru á áhrifamikinn hátt, en þó
einkum þegar maður upplifir at-
burðina inní í stofu umleiðog þeir
gerast. Menn vilja hafa sitt sjón-
varp og engar refjar. Sjónvarpsefni
getur verið gott, uppbyggilegt og
menntandi og mun það sannast
rækilega þegar Háskólasjónvarp
hefst, vonandi sem fyrst.
Sjónvarpið er í senn hvítur gald-
ur og svartur. Menn telja sig fá
alla söguna en hún er aldrei nema
hálfsögð. Menn telja sig upplifa
atburðina en þeir eru aldrei upþlif-
aðir nema til hálfs. Þessi blekking
slævir tilfinningu mannsins fyrir
umhverfinu. En slík upplifun getur
komið ýmsu góðu til leiðar og af-
hjúpað sumt sem aflaga fer. Ein-
hver sagði víst að íslenzkir sjón-
varpsáhorfendur væru orðnir ósköp
þreyttir á því hvað stjómmálamenn-
imir em farnir að líkjast illa fyrir-
myndum sínum í Spaugstofunni;
lýsingarnar koma ekki alltaf heim
og saman og þá getur blásaklaus
almúginn ruglazt í ríminu!
Spaugstofan er eitt af því fáa
sem ég horfi á undantekningalítið.
Hún er skemmtileg sönnun þess við
íslendingar höfum ekki glatað
skopskyni okkar og minnir einsog
Laddi á Bláu stjörnuna sem lyfti
okkur upp í gamla daga þegar Tóm-
as Guðmundsson,
Haraldur Á. Sigurðs-
son og Alfreð Andrés-
son vora og hétu. En
slíkir þættir eru
bundnir við sinn tíma
og deyja með honum
enda ekki til annars ætlazt. Ekkert
úreldist einsog tímabundnir brand-
arar. En þegar vel er að verki stað-
ið í sjónvarpi getur sitthvað af efn-
inu lifað áfram þótt mikið af sáp-
unni hverfi með froðu tímans. En
þó era stundum svo góð samtöl í
sápum að til fyrírmyndar er og
sumt í Löðri var sérlega vel skrifað
á sínum tíma, einkum fyrstu þætt-
imir.
Ekkert verður eins þreytt og sí-
endurteknar sápur í sjónvarpi.
En nú er Benny Hill genginn á
fund feðra sinna. Hann var engum
líkur. Hann var arftaki Charlies
Chaplins og verður klassískur eins-
og hann. Fjölhæfni Benny Hills og
frábær túlkun lyfti honum í listræn-
ar hæðir. Þessi einmana Breti var
jafnvel vinsælasti skemmtikraftur
bandarískra sjónvarpsáhorfenda og
þurfti mikið til. Sagt hefur verið
að fleiri Bandaríkjamenn þekki
Benny Hill en John Major. Vegur
hans mun ekki minnka við dauða
hans heldur vaxa og margir munu
leita til haos löngu eftir að John
Major er öllum gleymdur nema
sagnfræðingum. Benni Hill var ein-
faldlega fyndinn og kunni að fara
með gáfur sínar. Hann samdi efnið
sjálfur og gat það. Það er fáum
gefið. En hann var einsog miklir
listamenn era oftast, auðmjúkur.
Hann var einfari. Hann var aldrei
fyndinn nema þegar hann átti að
vera fyndinn. Og aldrei á kostnað
annarra. Hann þjáðist semsagt ekki
af „íslenzkri fyndni". Alvarleg
fyndni og fyndin alvara var honum
í blóð borin. Hann var mjög alvar-
HELGI
spjall
legur maður einsog allir alvöragrín-
istar; menn einsog Páll ísólfsson,
Ámi prófessor Pálsson og sr.
Bjami.
Benny Hill vildi helzt vera einn
og var lítið útávið einsog sagt er;
fór sjaldan eða aldrei í partí eða
kvöldveizlur og forðaðist glans-
myndaathygli. Hann horfði að sjálf-
sögðu stundum á sjónvarp, samt
átti hann ekki sjónvarpstæki. Hann
notaðist við leigð tæki. Hann vann
til að skemmta sér og drepa á dreif
einvera og einmanaleik. Hann átti
heima í íburðarlausu umhverfí í
Lundúnum og fáir komu í heimsókn
enda ekki hvattir til þess. Allt sem
hann gimtist, sagði hann, var þak
yfír höfuðið, þrjár máltíðir á dag,
vegabréf, flugfarseðill og auka-
skyrta. Hann forðaðist einkum og
sérílagi menntaðar gáfukonur og
kvæntist aldrei. En hann átti víst
tvær vinkonur, önnur hefur verið í
hjólastól frá æskuáram að mér
skilst.
Þannig var umhorfs í lífi eftir-
minnilegasta og fyndnasta gaman-
leikara Breta eftir daga Chaplins.
Löngu eftir að glansmyndafólkið
verður gleymt og grafíð verður
þessa manns minnzt vegna snilli-
gáfu sem skemmti heiminum vegna
þess ^jónvarpið er komið til sögunn-
ar. Guð blessi sjónvarpið fyrir það(!)
Og margt fleira sem það hefur
fært okkur úr iistinni. Það hefur
ekki bara gert okkur að afglöpum,
það hefur einnig menntað okkur.
En það er dæmigert fyrir gaman-
semi örlaganna að skemmtilegasti
maður heimsins um okkar daga
skuli helzt hafa viljað vera einn á
jólum. Einmitt þá þegar menn þola
sízt af öllu að vera einir og yfírgefn-
ir. En hann valdi það sjálfur — og
það er brandari útaf fyrir sig!
M.
(meira næsta sunnudag.)
AUNDANFORNUM
árum hefur fræði-
mönnum, stjórnmála-
mönnum og blaða-
mönnum orðið tíðrætt
um þær breytingar,
sem orðið hafa á valda-
hlutföllum þjóða í milli
á hálfri öld frá lokum heimsstyijaldarinnar
síðari. Um þetta efni var fjallað í þekktri
bók, sem út kom á árinu 1988 eftir brezk-
an prófessor, sem starfar í Bandaríkjunum,
Paul Kennedy að nafni, og nefnist „The
rise and fall of great powers“, en þar fjall-
aði höfundurinn um margra alda þróun í
þessum efnum af mikilli yfírsýn. Yfirleitt
'er meginlínan í slíkri umfjöllun hnignun
hins bandaríska heimsveldis, sem margir
höfundar líkja við hnignun brezka heims-
veldisins snemma á þessari öld auk spá-
dóma um, að Japan verði hið leiðandi efna-
hagsveldi í byijun næstu aldar og taki við
því hlutverki, Sem Bandaríkin hafa haft
meginhluta þessarar aldar. Meginskýring-
in, sem gefin er á hnignun Bandaríkjanna
er sú, að grundvöllur atvinnulífs þeirra
hafí brostið með ýmsum hætti og að þau
séu ekki lengur samkeppnisfær við aðrar
þjóðir og þá fyrst og fremst Japani og
Þjóðveija.
Á síðasta ári kom út í Bretlandi og
Bandaríkjunum bók, sem vakið hefur
nokkurt umtal, eftir fyrrverandi ritstjóra
brezka dagblaðsins The Times, William
Rees-Mogg, og samstarfsmann hans,
James Davidson, þar sem sú skoðun er
sett fram, að heimsstyijöldinni síðari hafi
ekki lokið 1945 heldur á siðasta ári með
falli Sovétríkjanna. Vopnaviðskiptum hafí
að vísu lokið 1945 en efnahagsleg áhrif
og afleiðingar kalda stríðsins hafi ‘verið
hin sömu og ef styijöldin hefði staðið í
hálfa öld. Sovétríkin hafi hrunið vegna
þess að efnahagur þeirra hafí ekki þolað
kostnaðinn við kalda stríðið og sá stríðs-
rekstur í hálfa öld hafi reynt svo mjög á
efnahagslegt bolmagn Bandaríkjanna, að
þau séu komin að fótum fram og að þar
sé m.a. að fínna skýringuna á því, að at-
vinnulíf þeirra sé ekki lengur samkeppnis-
fært við atvinnulíf annarra þjóða og þá
fyrst og fremst Japana og að einhveiju
leyti Þjóðveija, en þessar tvær þjóðir muni
keppa um heimsyfírráðin í upphafi nýrrar
aldar.
Við íslendingar blöndum okkur ekki í
þá samkeppni! Hins vegar getur þróun
atvinnulífs í þessum ríkjum, hvort sem hún
stefnir til hnignunar eða stöðugt aukinnar
uppbyggingar, hugsanlega orðið okkur til
leiðbeiningar í umhugsun okkar um það,
hvemig við getum brotizt út úr sjálfheldu
stöðnunar, deyfðar og hnignunar í atvinnu-
lífi okkar sjálfra og versnandi lífskjörum,
sem því fylgir.
I fyrrnefndri bók William Rees-Mogg
lávarðar og James Davidson - sem raunar
spá alvarlegri kreppu á þessum áratug -
er þróun bandarísks atvinnulífs og sam-
skiptum Bandaríkjamanna við Japani m.a.
lýst á þann veg, að á síðasta áratug hafí
Bandaríkjamenn búið við einhver beztu
lífskjör í heimi en jafnframt við mesta við-
skiptahalla sögu sinnar. Hann hafi verið
fjármagnaður með gífurlegum erlendum
lántökum, sem á örfáum árum hafi gjör-
breytt fjárhagsstöðu Bandaríkjanna á
þann veg, að þau hafí orðið stærsti skuld-
ari á jörðinni í stað þess að hafa áður
verið helzti lánardrottinn þjóða heims.
Höfundarnir segja síðan, að útflutningur
Bandaríkjamanna hafi tekið á sig mynd
útflutnings vanþróaðra ríkja. Þegar tíu
helztu útflutningsvörur Bandaríkjanna séu
skoðaðar komi í ljósi, að þar sé einungis
að fínna eina framleidda vöra, þ.e. flugvél-
ar, annað hafí verið hráefni og landbúnað-
arvörur. Sex helztu útflutningsvörur
Bandaríkjanna til Japans hafí verið korn,
sojabaunir, kol, timbur, bómull og hveiti.
Sex helztu útflutningsvörur Japans til
Bandaríkjanna hafí verið bílar, mynd-
bands- og segulbandstæki, flutningabflar,
skrifstofuvélar, hlutir í skrifstofuvélar og
tölvukubbar.
Niðurstaða bókarhöfunda er þessi:
21
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. MAÍ 1992

)
Er ísland
hráefnaný-
lenda?
Bandaríkin era í raun og veru orðin eins
konar hráefnisnýlenda Japana. Þegar
bandarískir samningamenn þrýstu á Jap-
ani að opna japanska markaðinn fyrir
bandarískum framleiðsluvörum fjölluðu
viðræðurnar um möguleika á að opna jap-
anska markaðinn fyrir innflutningi á
nautakjöti og hrísgijónum frá Bandaríkj-'
unum.
FYRIR NOKKRUM
misserum sagði í
Helgispjalli, sem
birtist hér við hlið
Reykjavíkurbréfs í
hverri viku: „Þó
væri líklega ákjósanlegast til að halda öllu
landinu í byggð, svo þverstæðukennt, sem
það er, ef tollar hækkuðu á óunnum fiski,
en lækkuðu á unnum fiski. Þá flyttum við
ekki út atvinnu eins og nú og fískvinnslu-
stöðvar þyrftu ekki að starfa í erfiðri sam-
keppni við sjálfa okkur um hráefni eins
og óunninn gámafisk. Erlendir fískverk-
endur eiga ekki að geta haft áhrif á stjórn-
un fískveiða okkar eða ráða henni, nóg
er nú samt.
Þannig gæti „réttur" tollur aukið stop-
ula atvinnu um land allt - og drýgt útflutn-
ingstekjur okkar. Tollfrelsi gæti, eins og
margvísleg lífsgæði önnur, orðið okkur
skeinuhættara en viðnámið."
Þetta var sagt áður en samningar tók-
ust ,um Evrópska efnahagssvæðið, sem
væntanlega munu hafa þau áhrif að jafna
þennan mun að mestu en hugsunin er sú
sama og fram kemur í ofangreindum
ummælum Rees-Mogg og félaga hans.
Með því að flytja út hráefni erum við að
flytja út atvinnu til annarra og eins og
staðan hefur verið fram að þessu hefur
Evrópubandalagið með tollapólitík sinni
raunverulega ákveðið, að við skyldum vera
hráefnaútflytjendur.
Um þetta hafa menn talað í allmÖrg
ár fyrir daufum, eyrum. Einn þeirra sem
það hefur gert er Friðrik Pálsson, for-
stjóri Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna,
sem hvað eftir annað hefur varað við þess-
ari þróun án þess að fá nokkrar undirtekt-
ir við þann málflutning. Og kannski var
ekki við því að búast á árum mikillar vel-
gengni, að eftir því væri tekið, að við
værum fyrst og fremst að flytja út hrá-
efni til þess að aðrir gætu hagnast á að
auka verðmæti þess. En nú þegar við
stöndum frammi fyrir stöðnun í atvinnu-
lífi og versnandi lífskjörum er ástæða til
að staldra við og hugleiða hvert við stefn-
um.
Hér í Reykjavíkurbréfi var fyrir viku
vitnað til bókar eftir bándarískan prófess-
or, Robert B. Reich að nafni, „The work
of nations" eða Vinna þjóða, þar sem m.a.
er leitað skýringa á hnignun bandarísks
atvinnulífs. I bók þessari segir höfundur-
inn, að bandarísku stórfyrirtækin hafí
staðið frammi fyrir því, að þau gætu ekki
lengur skilað miklum hagnaði með fjölda-
framleiðslu á almennum neyzluvörum.
Þeim hafí líka mistekizt að ná þessum
hagnaði með því að knýja fram tollvernd
fyrir bandarískar framleiðsiuvörur, lækka
vöruverð eða gera aðrar slíkar breytingar
á starfsháttum sínum. Smátt og smátt
hafí þau byijað að þreifa sig áfram, oft
án þess að vita hvað þau voru að gera, í
átt til þess að þjóna betur þörfum sér-
hæfðra viðskiptavina. Fyrirtækin sem lifi
þetta breytingatímabil af séu fyrirtæki,
sem hafi tekizt að breyta starfsemi sinni
frá fjöldaframleiðslu í að framleiða aukin
verðmæti. Og bókarhöfundur bætir því
við, að sams konar breyting sé að verða
á efnahagslífi þjóða, sem fram að þessu
hafí lagt áherzlu á fjöldaframleiðslu.
Fjöldaframleiðsla á bílum er yfírleitt
kennd við Henry Ford. Með því að fram-
leiða sama bílinn í miklu magni tókst hon-
um að stórlækka verð hverrar bifreiðar.
Þegjandi og hljóðalaust og án þess að
mikið væri eftir því tekið lögðu japönsku
bílasmiðjurnar í raun og veru niður fjölda-
framleiðslu á bílum. Hver einasti bíll, sem
nú kemur út úr verksmiðjum þeirra er í
raun sérsmíðaður og samkvæmt sérstakri
pöntun. •
REYKJAYÍKURBRÉF
Laugardagur 9. maí
Morgunblaðið/Þorkell
Sama þróun er að verða í öðrum at-
vinnugreinum um allan heim. Stálfram-
leiðsla byggist ekki lengur á fjöldafram-
leiðslu á ákveðnum framleiðslueiningum,
sem aðrir vinna síðan úr heldur á sér-
hæfðri framleiðslu, sem er miðuð við sér-
þarfir viðskiptavina. Þjónusta flutninga-
fyrirtækja, hvort sem er á sjó eða landi, er
í vaxandi mæli miðuð við að fullnægja
slíkum sérþörfum viðskiptavina. En um
leið aukast verðmæti þeirrar þjónustu sem
veitt er og þar liggur hagnaðurinn.
Af hveiju ekki líka í físki? Er það óum-
breytanlegt lögmál, að við íslendingar
veiðum fisk og flytjum hann út ýmist lítið
unninn eða óunninn? Er það óumbreytan-
legt lögmál, að við séum eins konar hrá-
efnanýlenda fyrir aðrar þjóðir og þá fyrst
og fremst fyrir Evrópubandalagsríkin nú
orðið? Er það rétt stefna frá sjónarmiði
heildarhagsmuna þjóðarbúsins að fjölga
frystitogurum, sem veiða fiskinn, frysta
hann úti á sjó og selja til erlendra kaup-'
enda, sem auka síðan stórlega við verð-
mæti hans áður en þeir selja hann áfram
til neytenda? Það er svo mál út af fyrir
sig, að við höfum afhent fámennum hópi
manna, kvótahöfunum, valdið til þess að
ákveða þetta að langmestu leyti. Um það
v.erður ekki íjallað sérstaklega nú.
Ef niðurstaða annarra þjóða er sú, að
leiðin til bættra lífskjara felist í því að
hverfa frá magnframleiðslu til sérhæfðrar
framleiðslu, sem stóreykur verðmæti þess
hráefnis sem unnið er úr, hlýtur það ekki
síður að eiga við um okkur lslendinga en
aðrar þjóðir. Að þessu leyti er enginn
munur á bílaframleiðslu, stálframleiðslu
eða fískveiðum og vinnslu.
Fiskurinn er sá grundvöllur, sem við
byggjum á. Við höfurn veitt hann í miklu
magni og selt hann í miklu magni að veru-
legu leyti án þess að vinna hann frekar
eða auka við verðmæti hans að ráði. Hann
hefur annaðhvort verið fluttur út ferskur
í miklu magni, flakaður og frystur í miklu
magni eða saltaður. Að vísu ber að geta
þess, að í Bandaríkjunum fyrst og fremst
hefur verið aukið við verðmæti hans með
verksmiðjuframleiðslu á fiskréttum.
Á undanförnum árum hafa umræðurnar
snúizt um það að ná auknum hagnaði út
úr sjávarútveginum með því að fækka
skipum og vinnslustöðvum og draga með
þeim hætti úr kostnaði. Er nú ekki tíma-
bært að heija umræður um það, ekki sízt
í ljósi breyttra markaðsaðstæðna við til-
komu Evróp'ska efnahagssvæðisins, hvern-
ig við getum aukið verðmæti þessa hráefn-
is áður en það er flutt úr landi?
í RÆÐU á aðal-
Dreifingin
fundi Sölumið-
stöðvar hraðfrysti-
húsanna í fyrradag
ræddi Friðrik Pálsson, forstjóri samtak-
anna, um nauðsyn þess, að íslenzkt æsku-
fólk hlyti þá menntun, sem gerði því kleift
að starfa hvar sem er í heiminum. Þetta
er athyglisverð ábending, sem fjalla má
um frá ýmsum sjónarhornum. Hingað til
höfum við lítið gert af því að auka umsvif
okkar í atvinnulífi á erlendri grund. Tvennt
stendur þó upp úr: Annars vegar framtak
Loftleiða á sínum tíma að byggja upp far-
þegaflutninga milli Bandaríkjanna og Evr-
ópu, sem Flugleiðir byggja að verulegu
leyti á í dag og uppbygging fisksölufyrir-
tækjanna í Bandaríkjunum, sem hófst fyr-
ir hálfri öld af mikilli framsýni, dugnaði
og ótrúlegri djörfung.
Það er hins vegar eftirtektarvert, að á
sama tíma og deyfð og drungi hvílir yfír
íslenzku atvinnulífi, beina burðarmeiri fyr-
irtæki athygli sinni að erlendum mörkuð-
um. Islenzku skipafélögin sækjast nú eftir
flutningum á milli Grænlands og Dan-
merkur, sem geta skipt verulegu máli.
Forráðamenn Eimskipafélagsins lýstu því
beinlínis yfir í ársbyrjun, að fyrirtækið
stefndi að auknum umsvifum á erlendri
grund á næstu árum. Flugleiðamenn
stefna að því að ná fótfestu í flugi á megin-
landi Evrópu milli borga þar, eins og fram
kemur í viðtali við Sigurð Helgason, for-
stjóra félagsins í viðtali við Morgunblaðið
í dag, laugardag. Framtak af þessu tagi
byggist auðvitað á því að eiga menntað
fólk, sem hefur þekkingu og hæfni til þess
að starfa í allt öðru umhverfi en við eigum
að venjast hér heima fyrir, En jafnframt
getur það orðið þáttur í því að auka þrótt
íslenzks atvinnulífs. Um þetta var raunar
fjallað á umhugsunarverðan hátt á lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins fyrir tæpum
áratug af Ragnari Kjartanssyni, þáverandi
stjómarformanni Hafskips hf., en það fyr-
irtæki gerði tilraun til að hasla sér völl í
alþjóðlegum siglingum.
Nú er spurningin sú, hvort við getum
aukið verðmæti fískútflutnings okkar með
margvíslegum öðrum hætti en þeim að
auka verðmæti vörunnar sjálfrar. Hingað
til hefur fískútflutningur okkar a.m.k. í
Evrópu byggzt að mestu leyti á dreifingar-
kerfum í erlendri eigu. Við höfum byggt
upp sölu- og framleiðslufyrirtæki í Banda-
ríkjunum. Slík uppbygging er einnig hafin
í Bretlandi, Frakklandi og sjálfsagt annars
staðar einnig. Fróðir menn telja hins veg-
ar að mikið átak - sem væri þá sambæri-
legt við það, þegar frumkvöðlar á borð við
Jón Gunnarsson hófust handa í Bandaríkj-
unum fyrir hálfri öld - til þess að ná dreif-
ingu á íslenzkum fiskafurðum í okkar eig-
in hendur, þannig að hagnaðurinn, sem
myndast frá veiðum til neytenda, renni
að langmestu leyti til okkar sjálfra, gæti
gjörbreytt ekki aðeins íslenzkum sjávarút-
vegi, heldur allri fjárhagsstöðu þjóðarinn-
ar.
Til þess að leggja út í slíkt stórvirki
þarf ungt og menntað fólk, sem hefur
sambærilega þekkingu og jafnaldrar þess
í öðrum löndum og þetta fólk eigum við.
En til þess þarf líka dirfsku og umfram
allt þá framtíðarsýn, sem hvað eftir annað
hefur skipt sköpum í sögu þessarar þjóð-
ar, þegar syrt hefur í álinn. Við höfum
ekki í langan tíma þurft jafn mikið á slíkri
dirfsku og framtíðarsýn að halda og ein-
mitt nú.
„ Af hveiju ekki
líka í fiski? Er það
óumbreytanlegl
lögmál, að við Is-
lendingar veiðum
fisk og flytjum
hann út ýmist lítið
unninn eða óunn-
inn? Er það óum-
breytanlegt lög-
mál, að við séum
eins konar hrá-
efnanýlenda fyrir
aðrar þjóðir og þá
fyrst og fremst
fyrir Evrópu-
bandalagsríkin nú
orðið? Er það rétt
stefna frá sjónar-
miði heildarhags-
muna þjóðarbús-
ins að fjölga
frystitogurum,
sem veiða fiskinn,
frysta hann úti á
sjó og selja til er-
lendra kaupenda,
sem auka síðan
stórlega við verð-
mæti hans áður
en þeir selja hann
áfram til neyt-
enda?“
+