Morgunblaðið - 21.06.1992, Blaðsíða 16

16 C________________________MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 1992 ___
AF SPJÖLDUM GLÆPASÖGUNNAR/Mannkynssagan er frá upphafi full af morð-
um eða morðtilraunum á stjómmálamönnum og valdsmönnum.
Fyrir rúmri öld var reynt að drepa danskan forsætisráðherra. Kúlan reif sig inn úr
frakka og jakka en stansaði á gildum vestishnappi.
VESTISHN APP URINN
BARG LÍFIRÁÐHERRANS
ÞEIR, sem í stjórnmálum standa, mega alltaf búast við því, að and-
staða við skoðanir þeirra og gerðir birtist í óhugnanlegum myndum.
Sama gildir um þá, sem standa utan við eða ofan við venjuleg stjórn-
mál, geti þeir á einhvern hátt talizt fulltrúar eða tákn um valdið í
þjóðfélaginu, eins og erfðakonungar og valdalitlir forsetar. Mann-
kynssagan er frá upphafi full af morðum eða morðtilraunum á stjórn-
málamönnum og valdsmönnum. Ekkert land hefur sloppið við slíkt
frá upphafi vega. Engan mann er hægt að verja fullkomlega fyrir
árásum. Oft vekur það undrun eftir á, hvemig geðsjúkir einstakling-
ar hafa einir á báti og hjálparlaust komizt svo nálægt „háttsettum
persónum", að þeir hafi getað ráðið þeim bana. Stundum er um vel
undirbúin samsæri að ræða. Þá eiga í hlut ofstækisfullir ofbeldis-
menn, mglaðir af blindri trú á eigin stjórnmálaskoðanir, sem telja
sér trú um það, að það sé heilög skylda þeirra að reyna að breyta
gangi sögunnar með því að útrýma andstæðingum sínum. Á Norður-
löndum hafa einnig konungar verið drepnir og reýnt að drepa aðra.
Meira að segja var einu sinni reynt að drepa danskan forsætisráð-
herra. Það var fyrir rúmum 106 áram. Sagt verður frá því hér.
tt fœlfcet
otiet ^írtSmttéfcn
og l&ber paa M 3ía?3 SQiQttjuðftraf.
Jakob Bronnum Scavenius
Estrup er af flestum talinn
hafa verið áhrifamesti stjóm-
málamaður í Danmörku á síðari
hluta nítjándu aldar, og völd hans
urðu meiri en mörgum þótti gott.
Hann fæddist árið 1825 og varð
fyrst ráðherra fertugur að aldri
1865, þegar hann varð innanríkis-
ráðherra. Þá þegar þóttu áhrif hans
orðin svo mikil, að landstjómarmenn
gerðu fátt án vitundar hans og vilja.
Þessi þurrlegi hæglætismaður ávann
sér traust jafnt meðhaldsmanna sem
mótstöðumanna, þótt hinum síðar-
nefndu þætti smám saman nóg um
það, sem þeir kölluðu einræðistil-
hneigingar hans. Kjörfylgi hans var
alltaf mikið og öruggt, þó að hann
gerði sér ekkert far um að dekra
við kjósendur; héldi þeim fremur í
hæfilegri fjarlægð. Traustustu
stuðningsmenn hans voru jafnan
józkir bændur, en annars naut hann
oftast fylgis bæði smábænda og
stórbænda í allri Danmörku. Hann
var ráðherra fram til ársins 1869,
en bæði 1870 og 1874 færðist hann
undan þvf að mynda ríkisstjóm und-
ir forsæti sínu, þótt fast væri lagt
að honum. Það var ekki fyrr en á
miðju ári 1875, að hann tók að sér
að mynda stjóm og gerðist þá bæði
forsætis- og fjármálaráðherra.
í október 1885 var hann hálfnað-
ur með sextugasta og fyrsta aldurs-
ár sitt og hafði þá verið forsætisráð-
herra í samfellt tíu ár. Þó að hann
væri í miklu áliti fyrir heiðarleika
og að gera aldrei neitt nema það,
sem hann var innilega sannfærður
um að vera Danmörku fyrir beztu,
fór auðvitað ekki hjá því, að stjóm-
arhættir hans yrðu umdeildir, og
margs konar löggjöf, sem hann beitti
sér fyrir af harðfylgi, var óvinsæl
hjá mörgum, þótt aðrir væru hrifnir.
Hann hafði greinilega ekki mikið
álit á hreinræktuðu lýðræði. Álit
hans var það, að því yrði að stýra
af sterkum mönnum, og hann var
sannfærður um það, að hann væri
bezt fallinn til þess allra manna. Það
fór því svo, að þótt andstæðingum
hans og lýðræðisunnendum reyndist
erfitt að hata hann persónulega
tókst þeim að gera hann að ábyrgum
samnefnara fyrir ólýðræðislegt
stjómarfar. Um þverbak keyrði, þeg-
ar hann taldi sér heimilt að snið-
ganga þingið við fjárlagagerð, og
að samþykki þingmanna við fjárlög-
um ríkisstjómar væri óþarft. Hann
eignaðist marga fjandmenn af
stjómmálaástæðum, en einnig
marga vini af sömu ástæðum.
Sffleb
á$Í0í>cKfmÞn.
©UttttbSítjtS foelitg.
SStnjjíWttjtraþt 3it. 18, etutn,
Boru}. JJttmtttjfw.
Mynd tilræðismannsins framan á hefti með
skildingavísum.
Þegar Estrup gekk út af stjómar-
skrifstofu sinni síðdegis 21. október
1885, var töluvert tekið að skyggja.
Hann kom að heimili sínu í Told-
bodgade nr. 25, þegar klukkan var
nákvæmlega fimm. Þegar hann kom
að hliðinu tók hann eftir ungum
manni, sem hafði staðið óséður til
hliðar í skugga. Maðurinn steig nú
fram úr myrkrinu og spurði: „Eruð
þér Estmp ráðherra?" „Já“, svaraði
Estmp. Ungi maðurinn fór þá inn á
sig, dró fram skammbyssu og mið-
aði henni á Estrup. Andartak
horfðust þeir í augu, en
um leið og Estrup
hugðist slá byss-
una úr hendi
tilræðis-
mannsins
skaut pilt-
urinn úr
henni af
örstuttu
færi.
Kúlan
reif sig
inn úr
frakka
og
jakka
en
stanzaði
á gildum
vestis-
hnappi.
Estmp
sló frá sér í
átt til mannsins
með vinstri hendi,
en hægri hönd með
krepptum hnefa reiddi
hann til höggs. í sama bili
skaut ungi maðurinn aftur úr byssu
sinni. Hann virtist hræddur og rin-
glaður, og höndin skalf, enda náði
hann ekki betra miði en svo, að
kúlan fór yfir vinstri öxlina á Estrup
án þess að snerta hana, í stað þess
að fara inn úr andlitinu, eins og pilt-
urinn mun hafa búizt við.
„Hinn myrti“ stóð
áfram teinréttur
Þegar tilræðismaðurinn sá, að
Estmp stóð enn uppréttur, þótt hann
ætti að hafa fyrri kúluna í hjarta-
stað en hina síðari milli höfuðbeina
í miðjum heila, brá honum svo, að
hann gat sig hvergi hrært. Hann
mun hafa talið þetta eitthvað yfirn-
áttúmlegt. Estmp fór nú að ganga
hægt og rólega aftur á bak, því að
Jacob
Bronn-
um Sca-
venius
Estrap,
hinn elsk-
aði og hat-
aði ríkisráðs-
forseti (forsæt-
isráðherra) og
herragarðseigandi á
Jótlandi og Sjálandi.
hann sá; að illvirkinn var ráðalaus
og lamaður með byssuna lafandi
niður úr hægri handar greip. Ráð-
herrann hugðist komast í skjól við
vegg. Allt gerðist þetta á örfáum
andartökum. Nokkrir vegfarendur
höfðu heyrt skothvellina og séð,
hvað var að gerast. Þeir áttuðu sig
nú og stukku af skyndingu á piltinn,
felldu hann til jarðar, þrifu byssuna
af honum, lögðust ofan á hann og
héldu honum föstum. Sendisveinn á
hjólhesti hafði bmnað til tveggja
hverfislögregluþjóna úr götulögregl-
unni, sem stóðu á götuhorni skammt
frá, og sagt þeim frá tíðindum. Þeir
hlupu þegar á staðinn, létu ráðherr-
ann segja sér frá atburðum, handt-
óku tilræðismanninn og gengu með
hann á milli sín að lögreglustöðinni
í Store Kongensgade. Ekki gekk sú
ganga þrautalaust, því að nú hafði
æstur manngrúi safnazt saman.
Margir vom á leið heim úr vinnu
um þetta leyti, svo að talsvert fjöl-
menni var þama á ferli, og einnig
komu húsfreyjur hlaupandi út úr
húsum ásamt vinnukonum sínum.
„Drepum hann!“ æptu þær og eggj-
uðu karlmennina til framgöngu.
Margar atlögur vom gerðar að lög-
regluþjónunum og reynt að rífa pilt-
inn úr höndum þeirra. Kaupmanna-
hafnarblöðin segja, að það hafi að-
eins verið vasklegri vörn lögreglu-
þjónanna að þakka, að tilræðismað-
urinn var ekki drepinn. Hann var
náfölur og nötrandi, greinilega búinn
að fá taugaáfall, en lögregluþjónun-
um tókst að drösla honum með sér
inn fyrir dyr á lögreglustöðinni.
Ráðherrann spilar „whist“ við
etatsráðið um kvöldið
Þegar pilturinn hafði verið hresst-
ur við og látinn jafna sig nokkuð
hófst fyrsta yfirheyrsla yfir honum.
Hann kvaðst heita Julius Rasmussen
og vera prentari, nítján ára gamall.
Tilræðismaðurinn þéraði
ráðherrann
Hann játaði vafningalaust, að hann
hefði ætlað sér að ráða Estmp bana
með byssukúlum. Ástæðuna sagði
hann vera þá sannfæringu sína, að
morð á ráðherranum væri dönsku
þjóðinni og frelsi hennar fyrir beztu.
Meira vildi hann ekki segja og hann
endurtók þetta við næstu yfirheyrslu
í höfuðstöðvum iögreglunnar.
Þótt tilræðismanninum yrði mikið
um morðtilraunina, virtist þetta eng-
in áhrif hafa á forsætisráðherrann.
Hann var fullkomlega rólegur, og
eftir að hafa kvatt lögregluþjónana
við húsdymar og óskað þeim góðrar
ferðar í lögreglustöðina gekk hann
upp stigana í íbúð sína, heilsaði konu
sinni og börnum, bað þau síðan að
hafa sig afsakaðan, því að hann
þyrfti að skipta um föt. Hann fór
síðan inn í svefnherbergið og hafði
fataskipti. Klukkutíma síðar fór
hann út í Christianshavn á Amager
í heimboð til Holmblads etatsráðs,
en þangað hafði hann verið boðinn
í kvöldmat og til þess að spila whist
á eftir. Auk margs annars fram-
leiddi etatsráðið hin frægu Holm-
blad-spil.
Etatsráðið, heimilisfólkið og spila-
félagarnir höfðu ekkert frétt af til-
ræðinu. Það var ekki fyrr en við lok
kaffídrykkjunnar eftir matinn, þegar
verið var að spenna spilaborðið upp
í næstu stofu, að forsætisráðherrann
sagði etatsráðinu frá því, sem gerzt
hafði. Allir komust skiljanlega í upp-
nám, en Estrup vildi ekki gera of
mikið úr þessu, heldur fara að spila.
Um klukkan hálfellefu um kvöldið
hélt Estrup heimleiðis. Fréttin hafði
borizt í ritstjórnarskrifstofur allra
Kaupmannahafnarblaða og um
kvöldið höfðu blaðburðarbörn og
blaðsöludrengir farið um alla borg-
ina með nýprentuð aukanúmer,
hlaupaseðla og flugrit, sem í þá
daga fluttu nýjustu fréttir í stað
útvarps og sjónvarps nú. Mikill
mannfjöldi hafði safnazt saman við
heimili Estrups í Toldbodgade og
fyllti strætið. Honum var nú fagnað
með margföldum húrrahrópum.
Hann tróðst í gegnum þvöguna,
svipbrigðalaus, og þegar hann komst
upp á tröppurnar sneri hann sér við
og horfði yfir þyrpinguna. Fólkið
þagnaði. Hann sagði þá með skýrri
og hárri röddu, en þurrlegur sem
jafnan:
„Líf vort er ætíð í hendi Guðs“.
Síðan snerist hann skjótt á hæli og
gekk inn í húsið.
Konungur sendir
skrýtið skeyti
Kristján konungur IX. var meðal
hinna fyrstu, sem fréttu um morðtil-
raunina. Hann sendi forsætisráð-
herranum símskeyti um kvöldið. Það
var svona:
„Með reiði og djúpri sorg fréttum
vér nú, að danskur þegn hafí getað
hugsað sér að stofna dýrmætu lífí
yðar í hættu STOP Guði sé lof, að
ódæðisverkið skuli hafa misheppnazt
og að þér hafið þegar á eftir getað
tekið þátt í kvöldverðarboði STOP
Christian IX. Rex.“
Mörgum hefur þótt niðurlagið ein-
kennilegt og broslegt. Var konungur
að hæðast að forsætisráðherranum?
Enn hefur ekkert fundizt, sem geti
skýrt þetta orðalag. E.t.v. kom þetta
svona óvart og óyfirlesið frá kon-
ungi, eða hann fékk hér útrás fyrir