Morgunblaðið - 14.07.1992, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚLÍ 1992
Gizurarbók
__________Bækur_______________
Gylfi Knudsen
Afmælisrit Gizurar
Bergsteinssonar.
Útg. Sleipnir h.f.
Reykjavík 1992. 284 bls.
Gizur Bergsteinsson, fyrrv. hæsta-
réttardómari, varð níræður 18. apríl
sl. Af því tilefni var gefið út afmælis-
rit tileinkað honum. Gizur hefur
fengist við margt á sviði lögfræðinn-
ar, en dómstörf í Hæstarétti urðu
ævistarf hans. Hann var óvenju ung-
ur að aldri skipaður í embætti dóm-
ara við Hæstarétt árið 1935 og sat
í réttinum óslitið til ársins 1972. Var
vel ráðið að heiðra Gizur í hárri elli
með útgáfu afmælisrits. Verður ekki
annað séð en bærilega hafi tekist til
um rit þetta bæði efni þess og frá-
gang að því undanskildu, að próf-
arkalestur hefur verið slakur. Rit-
stjóri verksins var Páll Skúlason, lög-
fræðingur, og hafði ritnefnd til til-
sjónar.
Bókin hefur að geyma þrettán rit-
gerðir auk stutts æviágrips afmælis-
bamsins og hefðbundins heillaóska-
lista. Ritgerðimar eru ekki allar lög-
fræðilegs eðlis og raunar er ekki fjall-
að um vítt lögfræðisvið. Ekki er það
neitt meginatriði. Mestu skiptir, að
ritgerðimar séu vandaðar og í þeim
sé eitthvað nýtt að finna. Jafnan er
nokkuð kvíðvænlegt að gleypa af-
mælisrit í heilu lagi og líkast því að
lesa nokkra árganga sérfræðitíma-
rits í einni lotu. Manni getur orðið
nokkuð bumbult einkum nú á tímum
miklu „sérstúderinga" og „spesíal-
ista“. Æ sjaldgæfara verður, að sér-
fræðiurtirnar séu ræktaðar í blóm-
stóði víðtækrar þekkingar. Svipar
texta því oft til leiðbeininga á vöru-
umbúðum. Kom því á óvart, að lest-
ur margra greinanna í Gizurarbók
reyndist léttur og leikandi. Má vera,
að það stafi af því, að fleiri kvíslar
falli fram í pennum sumra höfund-
anna en sérfræðisprænan ein. Rit-
gerðunum er ekki hægt að gera nein
viðhlítandi skil í stuttum pistli, enda
eru safnrit af þessu tagi ekki auð-
veld viðureignar. Helst er að „gefa
breiðsíðu“ að fomum freigátuhætti.
Ræður þá tilviljun, hvað fyrir verð-
ur, sem raunar skiptir ekki öllu máli,
því að púðrið er hvort eð er blautt
og fallstykki hrör.
Þórður Björnsson, fyrrv. ríkissak-
sóknari, ríður á vaðið og ritar um
deilurnar um Hæstarétt á þriðja og
Qórða áratugnum. Segja má, að rit-
gerð Þórðar taki þar við, er verk
föður hans um Landsyfírdóminn lýk-
ur. Löngu er tímabært að rita sögu
Hæstaréttar og ekki þýðingarminna
en húsnæðisbaukið. Áhlaupin á
Hæstarétt voru eiginlega tvenns kon-
ar. Hið fyrra var venjulegt og
ómerkilegt sparnaðaráhlaup. Síðara
áhlaupið, sem oftast er kennt við
Jónas Jónsson frá Hriflu, var annars
eðlis. Algeng einföldun er að telja
það áhlaup hafa stafað af valda-
brölti einu. Þung undiralda hug-
myndanna kemur vel fram í formála
Jónasar í ritinu sérstæða „Nokkrar
skýrslur og dómar“, sem hann lét
gefa út og raunar er vitnað til í rit-
gerð Þórðar. Er ritgerðin greinargóð
um deilur þessar og efnisþétt.
Dr. Lúðvík Ingvarsson hefur sett
saman mikið verk um goðorð og
goðorðsmenn. Er grein hans í afmæl-
isritinu af virðulegum vettvangi goð-
orðsfræðanna. Hann fjallar um Hlíð-
vetjagoðorð í Rangárþingi og hveijir
hafi með það farið á 11. og 12. öld.
Kemst hann að þeirri niðurstöðu að
það hafi verið áar og ættmenn Jóns
biskups Ögmundarsonar og að sjálf-
ur hafi Jón verið goðorðsmaður, áður
en hann varð biskup. Þarf raunar
Gizur Bergsteinsson
ekki mikla hugkvæmni til að komast
að þessari niðurstöðu. Varla hefur
sveinninn ótiginborinn setið með for-
eldrum sínum yfir dýrðlegum krásum
Sveins konungs Úlfssonar. List höf-
undar felst hins vegar í ættfærslum
og goðorðsmannatali.
Þeir, sem komnir eru til vits og
ára, minnast sjálfsagt gapastokksins
á heimili Knold og Tot. Það var hús-
agastokkur, sem stórbætti fagurt
heimilislífið þar. Líklega ættu lög-
fræðingar að fara gætilega í upprifj-
anir á gapastokkum nú á síðustu og
verstu tímum, þegar svo virðist sem
þjóðin vilji helst setja þá stétt alla í
slík tól. Ekki er þó hófstillingu að
fagna í þessum upprifjunum, því
miður. Ármann Kristinsson, fyrrv.
sakadómari, ritar um gapastokka í
afmælisritið og eykur við það, sem
dr. Páll Sigurðsson, prófessor, hefur
skrifað um efnið. Gapastokkar voru
fylgifískar heittrúarstefnunnar hér á
landi og innleiddir í tilskipunum frá
1746 um húsvitjanir, húsaga og laus-
læti og síðar einnig í lausamennsku-
tilskipun. Fróðlegt væri að vita, hvort
það hafi eitthvað tíðkast að setja
kjaftfor og óhlýðin vinnuhjú og börn
í gapastokka á grundvelli hrepp-
stjóravalds eins eða jafnvel aðeins
húsbóndavalds, „fyrir utan allan
process" eins og hinn hjartahreini
heittrúarfrömuður sr. Þorsteinn Pét-
ursson á Staðarbakka vildi. Ritgerð
Ármanns er í ætt við þjóðlegan fróð-
leik og mætti hann skrifa meira af
þessu tagi. Rétt hefði verið, að hann
sleppti að segja frá óhappaverki
Glæsibæjarklerks. Nóg er að hafa
þá frásögn í Bólu-Hjálmarssögu,
ófáanlegri sem betur fer.
Páll Skúlason, lögfræðingur, ritar
um landamerki og landamerkjamál.
Hann stiklar á löggörðum og lýritar-
steinum allt frá Stakksmýrardeilu,
sem Egill Skallagrímsson setti niður
með blóðugum eftirmálum til Brús-
holtsmála, sem Hæstiréttur dæmdi í
sl. haust, vonandi eftirmálalaust.
Landamerkjamál eru sérstæð einkum
varðandi sönnunargögn og gildi
dóma fyrir langa framtíð. Einkenn-
um þessara mála er lýst vel í ritgerð-
inni og rakin lagasetning um landa-
merki.
Tvær ritgerðir eru af vettvangi
eignaréttar fyrir utan greinar um
hugverkaréttindi, sem tilheyra þessu
réttarsviði. Karl Axelsson, lögfræð-
ingur, skrifar um eignarhald á Bisk-
upstungnaafrétti. Hann greinir
eignaréttarlega stöðu einstakra hluta
þessa landsvæðis af vísindalegri ná-
kvæmni. Reifar hann jafnframt al-
mennt réttarlega stöðu afrétta og
stefnumarkandi dóma svo sem í
Landmannamálum, þar sem sú mikil-
væga niðurstaða fékkst, að ríkið teld-
ist ekki eigandi þess lands, er ekki
væri háð eignarráðum annarra.
Mörgum virðist framandi, að til geti
verið allshetjareignir „res communis"
óháðar eignarráðum ríkisins. Sigurð-
ur Gizurarson, bæjarfógeti, skrifar
um Fossanefndina 1917-1919 og
aðdraganda að setningu vatnalag-
anna frá 1923, sem enn eru í gidli.
Er þetta lengsta ritgerð bókarinnar
og hefur að geyma mikinn fróðleik
um eignaréttarviðhorf og eignarétt
að vatni allt frá Rómarrétti til vorra
daga og um lagasetningu um vatns-
réttindi fram að því að vatnalögin
tóku gildi. Voru þau lög sett í fram-
haldi af störfum svonefndrar Fossa-
nefndar, sem klofnaði, einkum vegna
stjórnmálalegs og hugmyndafræði-
legs ágreinings. Séreignarviðhorf
minnihlutans skiluðu sér í löggjöfina
með nokkrum takmörkunum.
Lögmenn tveir, þeir Árni Vil-
hjálmsson og Ragnar Aðalsteinsson,
skrifa um efni af vettvangi hug-
verkaréttar. Það réttarsvið tékur til
höfundarréttar, vörumerkja-,
fírma- og einkaleyfisréttar og nokk-
urra málefna, er falla undir órétt-
mæta viðskiptahætti. Ragnar skrifar
um bótaregiur höfundalaga en Árni
um gæslu hugverkaréttinda almennt.
Skarast greinarnar að nokkru og
skrifast það á reikning ritstjórnar.
Árni ræðir nauðsyn þess að rýmka
réttarvemd á þessu sviði þannig að
hún taki t.d. til hönnunar fjöldafram-
leiddra iðnvara og viðist ekki sjá
neina meinbugi á þessu. Það vill
gleymast, að vernd sú, sem þetta
réttarsvið veitir, einkum merkjarétt-
urinn, heftir ævinlega samkeppni og
sé gengið langt í vemdinni getur það
stórskaðað samkeppnina og hags-
muni neytenda.
Davíð Þór Björgvinsson, dósent,
fjallar um úrskurðarvald stjórnvalda
á sviði sifjaréttar og að hvaða marki
dómstólar telji sig bæra til þess að
hlutast í það og fjalla um þessi mikil-
vægu og persónulegu málefni svo
sem framfærslueyri, forsjá barna og
umgengnisrétt. Höfundur reifar
dóma rækilega. Það er til lítils, því
að slíkur þokudmngi grúfír yfír dóm-
um á þessu sviði, að fátt verður af
þeim ráðið um það, hve langt dóm-
Sumartónleikar
Tónlist
Jón Asg
eirsson
Dagana 11. og 12. júlí hófust
sumartónleikamir í Skálholti og
var þar eingöngu flutt nútímatón-
list. Flytjendur voru Caput-hópur-
inn en stjómandi samleiksverkanna
var Guðmundur Óli Gunnarsson. Á
fyrri tónleikunum vom flutt ein-
leiksverk eftir Messianes,
Schnittke, Svein L. Bjömsson, Fuk-
ushima og Áskel Másson, tvileiks-
verk eftir Þorstein Hauksson og
Xenakis og eitt fyrir fímm flytjend-
ur, eftir Avro Párt.
Tónleikamir hófust með áhrifa-
miklum flutningi Guðna Franzson-
ar á Hyldýpi fuglanna eftir Messia-
en. Segja má að allir klarinettuleik-
arar hafí á sinni efnisskrá þennan
hugljúfa þátt úr kvartett stórverk-
inu Fyrir endalok tímans, eftir
Messiaen. Rússneska tónskáldið
Alfred Schnittke er aftur á móti
sjaldheyrður en eftir að hafa lifað
af helþögn kommúnista, hefur hon-
um verið vísað til sætis meðal bestu
nútímatónkálda heimsins. Verkið
Hymnus II, eftir Alfred Schnittke,
er fyrir selló og kontrabassa og var
það glæsilega flutt af Bryndísi
Höllu Gylfadóttur og Val Pálssyni.
Það er sérkennileg dimma yfír
þessu fallega verki, hugleiðingu um
djúpstæða og bælda trúarþörf
fólks, sem bar á baki sínu helklöpp
stjómskipaðs trúleysis. Það er þessi
dökkbrýnda alvara, sem svipti
burtu heilu heimsveldiskerfi og tón-
mál Schnittke túlkar þessa hljóðl-
átu bið og djúpkveðnu þrá eftir
frelsinu.
í næstu þremur verkum var
byggingin og samröðun tónhug-
mynda megininntak verkanna. Óll
tónverk byggjast á slíkum atriðum
en hið byggingarfræðilega mark-
mið (concept) nægir ekki eitt til
skáldskapar, því listin er flóknari
en svo að lærð verði. Guðmundur
Kristmundsson flutti mjög vel nýtt
verk sem nefnist „Tveir“, eftir
Svein L. Björnsson og sömuleiðis
var leikur Kolbeins Bjarnasonar
áhrifamikill í Requiem eftir Fukus-
hima. Hrím, eftir Áskel Másson er
vel unnið verk og var það vel leik-
ið af Bryndísi Höllu Gylfadóttur.
Psychomachia heitir fjögurra
þátta verk eftir Þorstein Hauksson
og er það samið fyrir sópran og
selló. Flytjendur voru Marta Hall-
dórsdóttir og Sigurður Halldórsson
og gerðu þau þessu fallega verki
Þorsteins góð skil og fluttu það af
öryggi. í þessu verki og sérstaklega
í fyrsta og síðasta þættinum, má
merkja það afturhvarf í tónskipan
Tónlistarfólkið fyrir utan Skálholtskirkju.
sem nú einkennir mikið af nýrri
tónlist. Tilraunin, sem fékk á sig
nafn eins og frumleiki eða nýjung,
hefur um sinn náð hámarki og nú
er hafínn tími úrvinnslu og könnun-
ar og leit að tilfinningunni sem
týndist. Ligeti var einna fyrstur
nútímatónskálda til að fínna hið
glataða musteri tilfínninganna og
hafna tækninni sem listrænu
markmiði, enda er gengin í garð
öld leitarinnar eftir hinum upp-
runalega græna lit náttúrunnar,
sem maðurinn óttast nú að ekki
verði bjargað frá tortímingu.
Einn af síðustu leitarmönnum
nýjunganna er Iannis Xenakis og
birtist þessi leit hans að nýju tón-
máli m.a. í verki sem nefnist Char-
isma frá 1871. Hljóðverk þetta var
ágætlega flutt af Guðna Franzsyni
og Bryndísi Höllu Gylfadóttur.
Lokaverk fyrri tónleikanna er eftir
fínnska tónskáldið Arvo Part og
er samið við 121. sálm Davíðs og
nefnist Ein Wallfahrtslied. Flytj-
endur voru Bergþór Pálsson,
Zbigniew Dubik, Hildigunnur Hall-
dórsdóttir, Guðmundur Krist-
mundsson og Sigurður Halldórs-
son. Frekar er þetta daufleg tón-
smíð og t.d. var söngröddin oftlega
í tilbreytingalausum tónlesstíl.
Flutningurinn var hins vegar mjög
góður, eins og segja má reyndar
um tónleikana í heild.
Verð til
aó taka eftir:
Bússur frá kr. 3.390.-
Vöðlur frá kr. 4.490.-
Mikid úrval nf regnfatnaði
OPW1AUGARDAGA FRÁ KL 10-14
Sími 31290
SPORT[
MARKAÐUFINN
í Skeifunni 7 HÚSI J.P. INNRÉTTINGA.
BTSALA - UTSALA
Góður afsláttur af vörum úr
vorlistunum, sérstaklega af
herrapeysum og bolum.
Einnig vörur úr eldri listum
á frábæru verði.
ðtsalan stendur út júlí.
Lokað vegna sumarleyfa frá 1.-10. ágúst.
Haust- og vetrarlistarnir eru
væntanlegir síðast í ágúst og verða
þá sendir áskrifendum.
PÓSTVERSLUNIN
dOHSlSOd
Eol
i=3
m

MJ
STANGARHYL 5,
110 REYKJAVÍK,
SÍMI 67 37 18.
(SS)