Morgunblaðið - 08.12.1992, Síða 17

M0RGUNJ3LAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER -1992
—--!----r—---------I-:-----------------S---
M.
Sagan af sjónar-
hóli Hermanns
gegn því löfórði að hann fæn ekki ’Meðal fróðlegustú kafla" í bók-"" staðar héfur Gylfi Þ’ ’GfsÍáson sagt
_________Bækur_______________
Björn Bjarnason
Ættjörð mín kæra — ævisaga
Hermanns Jónassonar 1939-
1976. Höfundur: Indriði G. Þor-
steinsson. Útgefandi: Reykholt,
1992. 208 bls. með nafnaskrá og
ljósmyndum.
Fyrra bindi ævisögu Hermanns
Jónassonar, Fram fyrir skjöldu,
1896-1939, kom út árið 1990.
Meginmál þess bindis var nákvæm-
lega jafnlangt og hins síðara, eða
200 bls. Annað bindið hefur hins
vegar að geyma nafnaskrá, sem
nær yfir ævisöguna í heild.
Seinni hluti ævisögu Hermanns
Jónassonar hefst í þann mund sem
síðari heimsstyrjöldin er að brjót-
ast út. Söguhetjan var þá forsætis-
ráðherra og skipaði sér sess í ís-
landssögunni með því að neita til-
mælum þýska flugfélagsins Luft-
hansa um flugréttindi til landsins.
Atvikið hefur að sjálfsögðu verið
sett í heimssögulegt, stórpólitískt
og hemaðarlegt samhengi, þar
sem neitunin var gefin á viðsjár-
verðum tímum. Þóttu það tíðindi
til næstu landa, að ríkisstjóm hins
hlutlausa íslands skyldi ákveða að
standa uppi í hárinu á ráðamönn-
um í Þýskalandi nasismans með
þessum hætti.
í fyrra bindi ævisögunnar er því
lýst hvemig þverbrestur verður í
forystusveit Framsóknarflokksins,
þegar þeir Hermann Jónasson og
Eysteinn Jónsson fara í ríkisstjóm
með Alþýðuflokkunum 1934, en
flokksformaðurinn og pólitískur
guðfaðir þeirra, Jónas Jónsson frá
Hriflu, má sæta því að vera utan
stjómar. Hvað eftir annað endur-
tekur höfundur að þetta hafi gerst
öllum að óvörum vegna kröfu Al-
þýðuflokksins. Jónas frá Hriflu
komst aldrei í ríkisstjóm eftir
þetta, þótt Framsóknarflokkurinn
ætti stjómaraðild til 1942 og Jónas
hætti ekki sem flokksformaður
fýrr en 1944. Höfundur segir hins
vegar, að það hafi orðið „merkjan-
leg uppstytta" á samvinnu Jónasar
við Hermann og Eystein eftir
stjómarmyndun 1937, þegar Jónas
vildi inn í ríkisstjóm en hafði ekki
flokksfylgi til þess. Jónas var
burðarás Tímans, málgagns Fram-
sóknarflokksins, allt fram til 1944,
þegar upplýst var á flokksþingi
framsóknarmanna að hann væri
hættur að skrifa í blaðið, enda
hafði hann nauðugur orðið að láta
brenna upplag blaðsins með grein
eftir sig. Hóf Jónas þá að skrifa í
Dag á Akureyri og deildi Hermann
á stjóm blaðsins fyrir að birta
greinar Jónasar án athugasemda
og úrfellinga. Sú gagnrýni átti þó
ekki við rök að styðjast, því að á.
Degi vora stundum felld orð og
setningar úr greinum Jónasar, ef
þær þóttu óheppilegar fyrir Fram-
sóknarflokkinn. Sagt er frá atviki,
þar sem þeir Jónas og Hermann
sátu andspænis hvor öðrum við
langborð og lá við handalögmálum,
þegar menn óttuðust, að Jónas
ætlaði að „slæma hendi til Her-
manns. Þá hallaði Hermann sér
aftur á bak í stólnum og rétti hend-
ur út frá sér og sagði brosandi:
Komdu bara.“ (Bls. 105.) Árið
1946 bauð Framsóknarflokkurinn
síðan fram gegn Jónasi í kjördæmi
hans í Suður-Þingeyjarsýslu. Jónas
vann sætið með yfirburðum en
fram oftar í kjördæminu.
Samskipti Jónasar frá Hriflu og
Hermanns era meðal þeirra þráða
sem setja sterkan svip á ævisög-
una. Höfundur fer þó ekki ofan í
nein smáatriði til að lýsa ágrein-
ingi þeirra og hann gerir í raun
ekki heldur tilraun til að bijóta
deilur þeirra til mergjar. Er það í
samræmi við þann stíl, sem Indriði
G. Þorsteinsson hefur valið sér við
ritun ævisögunnar, að stikla frem-
ur á stóra en fara í saumana á
viðfangsefninu. Stafar það meðal
annars vafalítið af því að höfundur-
inn hafði við lítil ef nokkur einka-
skjöl frá Hermanni að styðjast við
ritun sögu hans. Bókin er lipurlega
skrifuð og frásögnin rennur
snurðulaust áfram.
Ekki er unnt að segja um ævi-
sögu Hermanns Jónassonar að þar
sé í sjálfu sér bragðið nýju ljósi á
stjómmálasöguna um miðbik ald-
arinnar, þegar Hermann var í
fremstu röð íslenskra stjórnmála-
manna. Indriði G. vitnar gjaman
í rit annarra manna sem hafa fjall-
að um þetta tímabil, svo sem ævi-
sögu Olafs Thors eftir Matthías
Johannessen og ritverk dr. Þórs
Whiteheads um ísland í síðari
heimsstyijöldinni. Sagan er rituð
frá sjónarhóli Hermanns og þess
gætt að hans hlutur sé hvergi fyr-
ir borð borinn.
Frásögnin af deilum Hermanns
og Jónasar frá Hriflu minnir okkur
á að fyrr á áram var oft heitar í
kolunum í stjómmálabaráttunni en
nú á tímum. Af sögu Hermanns
er ljóst að persónulegur ágreining-
ur hans við einstaklinga setti svip
á samskipti hans við fleiri en Jón-
as. Þannig slitnaði upp úr sam-
vinnu hans og Ólafs Thors, for-
manns Sjálfstæðisflokksins, 1942
með þeim afleiðingum að þeir gátu
tæplega setið oftar saman í ríkis-
stjórn, þótt þeir væra forystumenn
flokka sinna í tvo áratugi eftir
það, en Hermann lét af for-
mennsku í Framsóknarflokknum
1962.
inni er stutt frásögn dr. Gylfa Þ.
Gíslasonar af nánum kynnum hans
af Hermanni Jónassyni í lok
fimmta áratugarins og upphafí
þess sjötta. Átti samstarf þeirra
ríkan þátt í kosningabandalagi
Framsóknarflokks og Alþýðu-
flokks, Hræðslubandalaginu, 1956
og stjómarmyndun Hermanns þá
um sumarið. Eftir að ríkisstjóm
Hermanns baðst lausnar 1958 og
Alþýðuflokkúrinn gekk til sam-
starfs við Sjálfstæðisflokkinn kóln-
aði samband þeirra Gylfa og Her-
manns eða eins og segir í bókinni
á bls. 190: „Eftir myndun viðreisn-
arstjómarinnar sagðist Gylfi ætla
að segja honum í fyllstu hrein-
skilni, hversu miður honum þætti,
að allt samband þeirra skyldi hafa
rofnað. Hermann sagðist skyldi
segja honum af jafnmikilli hrein-
skilni, að hann gæti ekki haft náið
samband við menn, sem hann teldi
hafa bragðist réttum málstað.“
Samhliða því sem höfuðþættir
stjómmálasögunnar era raktir
dregur Indriði G. Þorsteinsson
svipmyndir af Hermanni sem skóg-
ræktar- og veiðimanni, heimilisföð-
ur, einörðum baráttumanni fyrir
kjördæmi sitt á Ströndum og ein-
dregnum ættjarðarvini. Þá er síð-
ustu veikindaáram Hermanns lýst
af nærfæmi.
í umsögn sem þessari era ekki
tök á því að nota sagnfræðilega
mælistiku. Þó verða nefnd þijú
atriði, er snerta utanríkismál, þar
sem efsasemdir vakna um sögu-
granninn.
í fyrsta lagi hefði að minnsta
kosti mátt skýra betur hvað olli
sinnaskiptum Hermanns frá því
að hann sat hjá við atkvæða-
greiðslu um aðild íslands að Ati-
antshafsbandalaginu 1949 þar til
hann greiddi atkvæði með lögfest-
ingu vamarsamningsins 1951. Það
er mikill misskilningur að unnt sé
að vitna til Súezdeilunnar á árinu
1956, eins og gert er á bls. 176,
þegar leitast er við að rökstyðja
afstöðu Hermanns 1951. Einhvers
að sinnaskipti hans frá 1949 til
1951 í afstöðunni til vamarmála
megi rekja til þess að þingmenn
gátu fylgst mun betur með undir-
búningi vamarsamningsins en
gerð Atlantshafssáttmálans. Átti
hið sama við um Hermann eða réð
afstaða til innanlandsmála meira
en til utanríkismála?
í öðra lagi ber það vott um tölu-
verða fljótaskrift að afgreiða
stefnubreytingu vinstri stjómar-
innar í vamarmálum haustið 1956
með þessum hætti: „í októbermán-
uði 1956 urðu atburðir í Ungveija-
landi til þess að horfið var frá fyrir-
ætlunum um brottför vamarliðs-
ins.“ (Bls. 179.) Þarna hefði mátt
nefna Súezdeiluna. Síðast en ekki
síst hefði átt að víkja að því hvem-
ig ríkisstjómin barðist fyrir að fá
lán hjá bandamönnum okkar í Atl-
antshafsbandalaginu, bæði í
Bandaríkjunum og Evrópu, og
hvaða áhrif sú barátta hafði á
stefnuna í vamarmálum.
í þriðja lagi er skýrt frá því á
bls. 183 að Hermann Jónasson
hafi verið fulltrúi Framsóknar-
flokksins á fyrstu hafréttarráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna, sem
haldin var í Genf 24. febrúar til
27. apríl 1958. Hafi Hermanni tek-
ist með „lagni og festu að fá full-
trúa íslands til að sitja hjá við at-
kvæðagreiðsluna", þar sem fellt
hafi verið aðeins z/a úr atkvæði að
gera 12 mílumar að alþjóðalögum
og hafi atkvæði íslands ráðið úr-
slitum um þetta. Hafi þessi afstaða
íslands verið Hermanni að þakka
og opnað leiðina' til útfærslu í 50'
og síðan 200 sjómflur! Á þessum
tíma var Hermann forsætisráð-
herra og sé ég þess hvergi annars
staðar getið í frásögnum af þess-
ari ráðstefnu að hann hafi setið
hana, hvorki í um tvo mánuði né
nokkra daga. Þá er í þeim frásögn-
um ekki heldur getið um að nokk-
ur tillaga hafi staðið svo tæpt að
aðeins brot úr atkvæði réði úrslit-
um.
.BÆTA TM TRYGGINGAR TJÓNIÐ!
Tryggingamiðstöðin hefur starfað
á íslenskum vátryggingamarkaði í
áratugi og er nú þriðja stærsta vá-
tryggingafelag landsins. Félagið er
leiðandi í fiskiskipatryggingum
landsmanna, en býður einnig allar
almennar vátryggingar fyrir
einstaklinga svo sem bifreiða-,
fasteigna- og fjölskyldutryggingar.
í nýlegri könnun kom fram sterk
staða Tryggingamiðstöðvarinnar í
allri þjónustu við viðskiptavini
sína, t.d. símaþjónustu, upplýsinga-
gjöf og persónulegri þjónustu.
Við erum sveigjanleg í samningum,
bjóðum góð greiðslukjör og sann-
gjarna verðlagningu.
Hafðu samband við sölumenn
Tryggingamiðstöðvarinnar í nýjum
húsakynnum í Aðalstræti 8,
sírhi 91 -26466 eða næsta umboðs-
mann og kynntu þér góð kjör á
TM tryggingum.
TRYGGINGA
MIÐSTÖÐIN HF.
■■■
■■
Aðalstræti 6-8, sími 91-26466