Morgunblaðið - 30.12.1992, Blaðsíða 10

MORGUNBLÁÐIÐ MIÐVIKUDAGÚR 30. DESEMBER 1992
Maj Darling
Bókmenntir
Anna G. Ólafsdóttir
Mats Wahl, Hilmar Hilmarsson
þýddi, Maj Darling, Mál og menn-
ing (Ung), 1992; 251 bls.
„Sumir tólf ára strákar grípa með
annarri hendinni í hárið á stelpunum
en fálma með hinni niður í hyldýpið.
Svona eru margir strákar. Þessir
strákar myndu aldrei viðurkenna —
ekki einu sinni fyrir sjálfum sér —
að þeir sæktust eftir einu eða neinu.
Þeir lifa í goðsögnini um að lífþeirra
sé fullkomið. En þeir skynja þó lang-
anir sínar og þeir finna á sér feigð
bernskunnar við sérhveija dögun.
Stundum vega þeir salt á barmi
hyldýpisins. En þeir hrapa einkenni-
lega sjaldan.“ (Bls. 6).
Þannig lýsir Harry sögumaður
Mats Wahl í Maj Darling umbrota-
skeiði unglingsáranna og því skeiði
sem á einn eða annan hátt er fjallað
um í langflestum unglingasögum.
Um leið er hann að segja frá því
tímabili ævi sinnar fyrir 30 árum
þegar vináttu hans og besta vinar
hans var ógnað af nýrri tilfinningu
í bijóstum þeirra beggja, ást þeirra
til sömu stúlkunnar, Maj. Á sama
tíma og þeir gera tilraun til að verð-
veita helgasta leyndardóm vináttu
sinnar gera þeir sér grein fyrir því
að þegar Maj hefur valið annan
þeirra er leiknum lokið. Og honum
lýkur, bara ekki á þann hátt sem
þeir hefðu viljað.
Ekki verður nánar farið út í sögu-
þráðinn að svo stöddu en eitt er víst
að höfundurinn hlúir vel að persón-
um sínum og vakir yfir þeim af alúð
og nærgætni. Sjaldnast sést til hans
en af og til verður nærvera hans
ljós, beint eins og áður hefur verið
getið, og óbeint eins og þegar hann
ræðst gegn hroka og yfirdrepsskap
í gegnum kennslukonuna Kejne. Og
nær ádeilan hápunkti þegar að hún
kemst að því að aumkunarverðasti
strákurinn í bekknum að hennar
dómi er skotinn í Maj eins og allir
hinir. Hún segir einfaldlega: „ —
Falleg stúlka getur vakið hrifningu
strákanna, en maður á bara að
teygja sig eftir þeim eplum sem
maður getur náð til.“ (Bls. 83.)
Söguhöfundurinn hlífir ekki sjálf-
um sér fremur en öðrum í sögunni.
„Misskiljið mig ekki! Það eru til góð-
ir strákar, fullir samúðar, þeir
standa með þeim sem minna mega
sín og finna til með þeim sem eiga
bágt. Svona strákar eru til í raun-
veruleikanum. Þeir eru líka til í bók-
um. Því miður var ég aldrei svona
strákur. Því miður var ég líka upp-
tekinn af sjálfum mér, þröngsýnn
og dónalegur eins og svo íjöldamarg-
ir strákar." (Bls. 18.)
Harry og Hasse eru hvorki komn-
ir af merkum né ríkum fjölskyldum
en þeir eru fijálsir og kekkir strákar
sem fara óáreittir sínar eigin leiðir
og uppgötva ekki aðeins ástina þetta
sumar. Harry kemst að raun um að
pabbi hans var ekki sjómaður heldur
ungur maður úr nágrenninu. Hann
laérir að sætta sig við örlög hans og
að mamma hans á sitt sjálfstæða líf
alveg eins og hann. Þeir Hasse
ákveða líka að hjálpa Nowak, pólsk-
um flóttamanni að komast undan,
uppgötva Elvis og margt fleira.
Maj Darling er saga þrungin til-
finningu og spennan er aldrei langt
undan. Kapphlaupið um Maj vekur
forvitni lesandans en eftir því sem
lengra er lesið gefa fyrirboðar til
kynna að eitthvað miklu meira er í
aðsigi. Spennan nær hámarki undir
lokin og á eftir verður spennufall
og ótrúlegt magnleysi. Stíll sögunn-
ar er leikandi og af og til verður
höfundurinn nánast heimspekilegur
þannig að lesandinn freistast til að
lesa línurnar aftur og velta þeim
betur fyrir sér. Þýðing og frágangur
bókarinnar er til stakrar prýði.
Þessi má geta að Maj Darling er
vel þekkt unglingasaga á hinum
Norðurlöndunum og hlaut höfund-
urinn Mats Wahl norrænu Skóla-
safnsverðlaunin 1990 fyrir söguna.
Af henni verða íslenskir lesendur
ekki sviknir fremur en norrænir
frændur þeirra. Og eitt, að lokum.
Það hefur vakið furðu mína að þýdd-
ar unglingabækur í bókaflokknum
Ung hafa ekki verið auglýstar eins
og aðrar unglingabækur eftir ís-
lenska höfunda fyrir jólin. Þykir mér
það furðu sæta þar sem þær standa
mörgum ef ekki flestum íslenskum
unglingasögum framar.
Dan Flavin
Myndlist
Bragi Ásgeirsson
í sýningarsalnum milli 14 og
18, er nú kynntur ameríski
myndlistarmaðurinn Dan Flavin.
Hann er fæddur í New York
árið 1933, er af þýskum og írsk-
um ættum, og hefur verið búsett-
ur í borginni eða nágrenni henn-
ar allt sítt líf, að þeim árum
undanskildnum er hann gegndi
herþjónustu. Hann er þannig
stórborgarbarn út í fingurgóma
og lifanir hans markast af þeirri
staðreynd. Flavin telst sjálf-
menntaður í myndlist og hóf upp
á eigin spýtur ýmsar tilraunir
með Ijósverk árið 1959 og þá
aðallega flúrljós, sem hann að
vissu marki tengdi við liti.
Margur hefur heillast af feg-
urð flúrljóssins frá því að það
kom fyrst fram, en engum dottið
áður í hug, að vinna úr áhrifum
þess í hreinum listrænum til-
gangi.
Leikur Flavins með flúrsljós-
pípur er orðinn að þekktum
gjörningi á flestum stórsýning-
um núlista í heiminum auk þess
sem ýmis listasöfn hafa fórnað
sérstöku herbergi fyrir hann.
Pípurnar eru annað tveggja
skorðaðar hnitmiðað í tilfallandi
rými eða festar á veggi án ákveð-
innar myndbyggingar og fram-
kalla mismunandi sjón- og lita-
áhrif.
Öll myndlist er meira og
minna leikur með ljós í rými, en
hér er ljósið sjálft áþreifanleg
staðreynd og virkjað sem burða-
rás útfærslunnar. Þetta kemur
sýninga- og safnagestum eðli-
lega í opna skjöldu og margur
afgreiðir gjörninginn sem létt-
vægan leik, enda stendur fólk
yfirleitt ekki lengi við fyrir fram-
an verkin, undrast frekar en að
láta hrífast. Flúrljós eru nefni-
lega svo algeng í umhverfi
mannsins, og leikurinn með þau
svo fjölþættur allt um kring, að
hann á erfitt með að meðtaka
það sem sértækt listaverk á
.myndlistarsýningu. En vissulega
má ná mikilli fegurð og sterkum
viðbrögðum með slíku samspili
gervibirtugjafans.
Þessi tegund myndverka
flokkast undir naumhyggju, og
Flavin telst einn af frumkvöðlum
hennar ásamt þeim Robert Ry-
man, Donald Judd, Sol Le Witt
og Carl Andre.
Naumhyggjan eða „minimal-
isrninn" eins og alþjóðlega heitið
er, hefur fest nokkrar rætur hér
á landi og er þetta einn liður
þess að kynna hana, enda for-
svarsmenn sýningarsalarins
miklir unnendur liststefnunnar.
Má bera mikið lof á þá fyrir að
kynna hið viðurkenndasta sem
gert hefur verið í heiminum á
þessu sviði, og er upplagt fyrir
listunnendur að fylgjast hér vel
með.
Um efni miðalda
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Yfir íslandsála. (177 bls.) Um-
sjónarmenn útgáfu: Gunnar
Karlsson og Helgi Þorláksson.
Sögufræðslusjóður 1991.
Þessi bók er kveðja til Magnúsar
Björgvinssonar, kennara í sagn-
fræði við Björgvinjarháskóla, í til-
efni af sextugsafmæli hans. Um
er að ræða tíu ritgerðir eftir jafn-
marga höfunda um efni tengt mið-
öldum, aðallega á sviði sagnfræði
og bókmennta.
Þijár greinanna íjalla með ein-
hveiju móti um konur og stöðu
þeirra í íslensku miðaldasamfélagi.
Ein þeirra er eftir Helgu Kress og
heitir „Gægur er þér í augum.
Konur í sjónmáli íslendingasagna".
Helga tilgreinir orð Luce nokkurr-
ar Irigaray fyrir því að nauðugar
verði konur „að gangast inn á sjón-
málið“ vilji þær vera hluti af sam-
félaginu. Mestur hluti greinar
Helgu fer síðan í að tilgreina dæmi
um slíkar augngotur í Islendinga-
sögunum. Um er að ræða marga
frægustu og eftirminnilegustu
hluta sagnanna. Ekki er nauðsyn-
legt að fallast á fullyrðingu ofan-
greindrar Irigaray til þess að hafa
gaman af fróðlegum dæmum um
augnagot í Islendingasögunum
sem Helga tiltekur hér.
í ritgerð sinni „Eyðibýli" greinir
Björn Teitsson frá kenningum sem
settar hafa verið fram um
mannfækkun í Evrópu á síðmiðöld-
um. Hann lýsir hér samnorrænum
rannsóknum á þessum efnum sem
fóru fram allan áttunda áratuginn
o g voru mjög yfirgripsmiklar.
Tímabilið 1300-1500 einkenndist
af samdrætti byggðar á Norður-
löndum. Sérstaklega átti Jietta við
um Noreg en einnig um Island og
stóra hluta Danmerkur og Svíþjóð-
ar. Rannsóknirnar styrkja kenn-
ingar um að drepsóttir hafa komið
eyðingunni af stað en kuldi og
staðbundinn hernaður hefur líka
haft sitt að segja. Yfirlitsverk um
rannsóknirnar kom út á ensku í
Uppsölum 1981 og er Björn Teits-
son einn fimm höfunda ritsins.
Þetta hljóta að teljast merkar rann-
sóknir, sérstaklega ef satt reynist
að hér sé um að ræða fyrstu sam-
ræmdu, íjölþjóðlegu rannsóknirnar
sem tekist hefur að leiða til lykta
á vegum sagnfræðinga í Evrópu.
Böðvar Guðmundsson ritar hér
skemmtilega, rökfasta og útúrd-
úralausa ritgerð sem hann nefnir
„En norsk klerk fast for 400 aar
forleden," þar sem hann ýjar pent
að tvískinnungi fræðimanna þegar
kemur að þjóðernisgreiningu höf-
unda í íslenskum fornfræðum.
Orkneyinga saga hefur hingað til
verið talin rituð á íslandi og höf-
undurinn íslenskur. Böðvar bendir
á að glámskyggni fræðimanna
(dulin eða Ijós) hafi komið í veg
fyrir að öðrum og sennilegri mögu-
leika væri velt upp. Fremst í einu
handrita Orkneyinga sögu stendur
nefnilega að norskur klerkur hafi
„samanskrifað" þetta verk. Ritari
sögunnar hefur verið einn af vel
Richard Scobie/ X-Rated
Góður efniviður en
úrvinnslan misjöfn
Magnús Stefánsson
menntuðum 16. aldar norskum
húmanistum, úr þeim hópi sem
vissi að Snorri Sturluson var höf-
undur Heimskringlu, meðan sam-
tíma-Islendingar flíkuðu ekki þeirri
vitneskju í rituðu máli. Þá vaknar
spurningin: Er ekki eitthvað bogið
við það að taka orð þessara manna
trúanleg um að Snorri sé höfundur
Heimskringlu en líta fram hjá því
þegar þeir eigna norskum klerki
ritun Orkneyingasögu?
í heild má segja að í þessari bók
séu á ferðinni athyglisverðar rit-
gerðir, a.m.k. eru þær vitnisburður
um blómlega rannsóknarstarfsemi
í íslenskum miðaldafræðum. •
Frágangur bókarinnar er ein-
faldur, íburðarlaus og vandaður.
Hljómplötur
Hákon Sveinsson
Óhætt er að segja að Richard
Scobie fari troðnar slóðir á sóló-
diski sínum „X-Rated“. Hresst
rokk, ef til vill eilítið í þyngri
kantinum, er það sem Scobie býð-
ur upp á, nú sem fyrr. Honum til
fulltingis er breiður hópur inn-
lendra sem erlendra tónlistar-
manna og tekst þeim, ásamt upp-
tökustjóranum Nick Cathcart Jo-
nes, að skila sínu hlutverki af-
bragðs vel og allur umbúnaður er
eins og best gerist. Sjálfur stendur
Scobie vel fyrir sínu í flutningi
laganna enda góður söngvari.
Lögin sjálf og textar eru allir
eftir Scobie og sýnir hann á því
sviði nokkra mjög góða spretti.
Best tekst honum upp í lögunum
Sweet Mary Jane og Hate to see
you cry. Þessi tvö lög standa lítt
sem ekkert að baki þeim lögum
sem best gerðust á seinni hluta
sjöunda áratugarins, á gullaldar-
skeiði bresku poppbylgjunnar, og
eru þar af leiðandi í hópi þess
besta sem samið er á okkar dögum
að mínu mati.
Hins vegar er miður hversu
mörg lög á X-Rated byija vel en
virðast síðan þynnast út í ein-
hverja meðalmennsku. Lögin Cap-
ital crime, Naked, Mother Earth
og Hurting For You eru dæmi um
slíkt. Ég er sannfærður um að ef
betur hefði verið unnið úr þeim
góða stofni sem í lögunum eru,
hefði X Rated-diskurinn staðið
sem ein besta dægurtónlistarafurð
þessa árs hérlendis. En það er eins
og vanti herslumiininn. Ef ekki
væri fyrir skemmtilegan sítar-leik
gamla brýnsins Björgvins Gísla-
sonar er fátt á disknum sem kem-
ur á óvart eða sker sig úr því sem
þúsundir tónlistarmanna eru að
gera úti í hinum stóra heimi. Ensk-
ir textar Seobies, sem margir eru
ágætir, eru heldur ekki til að
skerpa á sérstöðu hans sem tón-
listarmanns á alþjóðlegri mæli-
stiku.
Að mínu mati þarf Scobie að
skapa sér meiri sérstöðu til að ná
þeirri athygli sem hann að mörgu
leyti verðskuldar. Jafnframt þarf
hann vinna betur úr sínum ágæta
efnivið, því að á þeim plægða akri
sem hann sáir í dugir meðal-
mennskan skammt. Scobie hefur
vissulega sýnt að hann býr yfir
ágætum hæfileikum, bæði sem
lagahöfundur og flytjandi, en
kannski þarf hann bara að temja
sér örlítið meiri þolinmæði til að
fullvinna hugmyndir sínar.