Morgunblaðið - 30.12.1992, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. DESEMBER 1992
FRAMSÝN(I)
eftir Reyni Hugason
Árið er 1995. Árið 1994 raunar
nýliðið. Nýtt hallalaust fjárlagafrum-
varp hefur séð dagsins ljós. Mikil
svartsýni er ríkjandi í þjóðfélaginu
og vantrú á framtíðina. Átvinnuleysi
er orðið milli 25-30%. Enginn veit
raunar nákvæma tölu, þar sem stór
hluti atvinnulausra er enn ekki
skráður og nýtur engra réttinda.
Mikil almenn fátækt er í landinu og
selt hefur verið ofan af þúsundum
fjölskyldna vegna greiðsluerfiðleika.
Sjávarútvegur er í kaldakoli þar
sem veiðiheimildir fara fremur
minnkandi en hitt. Skipum fjölgar
þó enn. Árið 1994 voru byggð ný
skip fyrir 4 milljarða króna, allt
frystitogarar. Það er þó lán í óláni
að ofveiði innan ramma EB, einkum
í Norðursjó, hefur haft það í för með
sér að fiskverð hefur hækkað tölu-
vert.
Landbúnaðurinn er að sliga þjóð-
ina þar sem langtímasamningur við
bændur er enn í gildi sem ekki er
hægt að rifta þrátt fyrir gerbreyttar
aðstæður í efnahagslífi þjóðarinnar.
Iðnaður og fískiðnaður hafa beðið
mikinn hnekki á undanfömum 2
árum og þessar greinar hafa dregist
mikið saman þar sem fjármagn til
þess að nýta tækifærin sem áttu að
hafa boðist við inngönguna í EES
var aldrei til reiðu.
Atvinnuleysisbætur, sem alltaf
hafa verið litlar, hafa nú enn verið
stórlega skertar vegna erfíðs efna-
hagsástands.' Ljóst er líka að enginn
getur nú lifað af bótum einum saman
lengur. Atvinnuleysistryggingasjóð-
ur er gjaldþrota og allt fjármagn til
bótagreiðslna kemur nú beint úr rík-
iskassanum. Bótagreiðslur nema á
árinu 1994 rúmlega helmingi af halla
fjárlaganna, sem hefur tvöfaldast frá
1992.
íslendingum hafa nú verið settar
fjárhagslegar skorður. Þeir eru
neðstir á lista yfír lönd innan OECD
raðað eftir lánstrausti og fyrirséð að
engin erlend lán verði tekin á árinu
1995. Við það að missa lánstraustið
þyngist greiðslubyrðin gífurlega, þar
sem ekki er lengur völ á því að vísa
vandanum til framtíðarinnar með því
að taka ný lán til að jafna fjárlaga-
hallann. Fjárlög fyrir 1995 eru því
af illri nauðsyn hallalaus og skattar
orðnir hærri hér en í flestum vest-
rænum ríkjum.
Helstu bankar ramba á barmi
gjaldþrots vegna gífurlegra greiðslu-
„Árið er 1995. Árið
1994 raunar nýliðið.
Nýtt hallalaust fjár-
lagafrumvarp hefur
séð dagsins ljós. Mikil
svartsýni er ríkjandi í
þjóðfélaginu og vantrú
á framtíðina. Atvinnu-
leysi er orðið milli
25-30%.“
erfíðleika og gjaldþrot atvinnufyrir-
tækja einkum í sjávarútvegi svo og
vegna íjárfestinga í verðlausu íbúð-
ar- og atvinnuhúsnæði sem þeir hafa
leyst til sín á undanfömum árum.
Húsbréfakerfínu hefur verið
breytt þannig að það er nú á vegum
bankanna alfarið og markaðsvextir
eru á öllum húsnæðislánum. Útlána-
reglur hafa verið hertar og mat á
greiðslugetu marina er mun lægra
en áður eða 12% af tekjum í stað
20 áður og bankar eru einnig mun
strangari í mati sínu á veðhæfni.
Þeir taka t.d. ekki lengur veð í físk-
vinnsluhúsum úti á landi.
eftir ÓlafKarvel
Pálsson
í íslenskum fískum eftir Gunnar
Jónsson, þessu viðamikla verki um
íslenska físka, sem er 2. og aukin
útgáfa samnefndrar bókar sem út
kom árið 1983, eru tilgreindar 293
tegundir físka eða 61 fleiri en í fyrri
útgáfunni.
I upphafí bókarinnar er gerð nokk-
ur grein fyrir líffærafræði og útlit-
seinkennum fiska. í kjölfar þess kem-
ur flokkunarfræðileg skrá yfír allar
fisktegundir ásamt einfaldri og
skýrri útlitsteikningu hverrar ættar.
Með þetta tvennt að leiðarljósi á að
vera tiltölulega auðvelt, fyrir hvem
sem til þess hefur áhuga, að greina
til ættar flestra ef ekki allra físka á
íslandsmiðum. í meginmáli bókar-
innar eru síðan hefðbundnir grein-
ingarlyklar við upphaf hvers ætt-
bálks eða ættar eftir því sem við á,
sem ætlaðir eru til að Ijúka greiningu
Rannsókna- og þróunarstarf hefur
dregist mjög saman vegna efnahags-
örðugleikanna. Rannsóknastofnanir
hafa verið sameinaðar í hagræðing-
arskyni og nú er til dæmis bara ein
rannsóknastofnun, Rannsóknastofn-
un atvinnuveganna, sem kemur í stað
þriggja áður, þ.e. Iðntæknistofnunar,
Rannsóknastofnunar fískiðnaðarins
og Rannsóknastofnunar byggingar-
iðnaðarins. Af stofnunum atvinnu-
veganna er þó Rannsóknastofnun
landbúnaðarins enn starfandi.
Svartamarkaðsbrask með heima-
slátrað kjöt var mikið á síðastliðnu
hausti. Bæði bændur og a'.menningur
hafa áhuga á að drýgja tekjur sínar
með þessu móti. Nú þykir enginn
maður með mönnum nema hann eigi
a.m.k. 'h naut spaðsaltað í kjallaran-
um hjá sér og helst frystikistuna líka
fulla af heimaslátruðu lambakjöti.
Það er að segja þeir sem enn eiga
nokkra fyrstikistu eða nokkurn kjall-
ara.
Miklir fólksflutningar hafa átt sér
stað. Atvinnuleysi og beinlínis ör-
byrgð í sjávarplássum úti á landi
hafa gert það að verkum að fólk
hefur flúið til Stór-Reykjavíkursvæð-
isins. Margir hafa einnig freistast til
að flytja úr landi, þótt lítið betra sé
þar að hafa. Þjóðhagsstofnun segir
nú um 20% færri fermetra vera á
hvem íbúa af íbúðarhúsnæði í
Reykjavík en var fyrir tveimur árum
og íbúðarhúsnæði í sjávarplássum
er nú nær*óseljanlegt.
til tegundar. Lyklar þessir eru mjög
skýrir og einfaldir og þjóna því hlut-
verki sínu mjög vel. Bókin er því í
raun greiningarlykill fyrir íslenska
físka.
í meginmáli bókarinnar er hverri
ætt og tegund gerð skil með hefð-
bundnum hætti með tilliti til útlits-
einkenna, heimkynna, lífshátta og
nytsemi. Texti þessi er hnitmiðaður
og skýr en kannski engin skemmti-
lesning til lengdar, enda fremur
hugsaður”sem aðgengilegar upplýs-
ingar í uppsláttarstíl. Eðli málsins
samkvæmt er hér stiklað á stóru
varðandi fræðilegan jafnt sem hag-
nýtan fróðleik, enda er vísað til ítar-
legra efnis í heimildarskrá aftast í
bókinni. Þessum hluta bókarinnar
má tvímælalaust lýsa sem grundvall-
arefni varðandi fræðilega og hagnýta
þekkingu um íslenska físka.
í jafn viðamikilli ritsmíð er vænt-
anlega alltaf hægt að tína til eitt-
hvað sem betur mætti fara. Ekki
Islenskir fiskar
Reynir Hugason
Verklegar framkvæmdir og bygg-
ingaframkvæmdir á vegum hins op-
inbera eru í lágmarki og allt of al-
gengt er að útlensk gengi hreppi
verkin í gegnum útboð. Oftar en
ekki koma þeir með mönnum og
vélum og öllu sem til þarf og kaupa
lítið annað af íslendingum en hráefni
í mat handa sér. Meira að segja það
er oftar en ekki innflutt.
Hagsmunaflækjur eru nú orðnar
það miklar milli Islendinga og fyrir-
tækja innan EES, að segja má að
útlendingum hafí nú tekist endanlega
að ijárfesta í íslenskum sjávarútvegi
í gegnum þessar hagsmunaflækjur.
Þetta hefur meðal annars gerst með
því að útlendingar hafa eignast hlut
í stórum íslenskum hlutafélögum sem
aftur eiga hlut í útgerð og físk-
vinnslu. Öll umræða um það hvort
fyrirtæki sé íslenskt eða erlent er
orðin út í hött.
Verðlag hefur lækkað mikið að
undanfömu. Bæði er samkeppnin
harðari vegna þess að nú eru einnig
erlendir aðilar á markaðnum og svo
er minni verslun í heild vegna minnk-
andi íjárráða almennings. Lífskjör á
íslandi eru orðin með því lakasta sem
gerist í Vestur-Evrópu.
Snjallir menn hafa nú fundið það
út okkur til bjargar, að þar sem lífs-
kjör eru hér svo bág sem raun ber
vitni og efnahagur þjóðarinnar svo
slakur, þá eigi íslendingar rétt á
þróunarstyrkjum frá EB ef þeir að-
eins sæki um aðild á árinu 1995.
Ætlunin er að þróunarstyrkimir
verði notaðir til þess að rétta við
atvinnulífíð með því að efla vöruþró-
un og rannsóknir og koma á fót
smáfyrirtækjum í dreifðum byggðum
landsins. Ef meðferð umsóknarinnar
verður hraðað eins og ádráttur hefur
fengist um getur Island verið orðinn
fullgildur aðili að EB árið 2000.
Höfundur er formaður
Landssamtaka atvinnulausra.
Gunnar Jónsson
verða hér þó eltar ólar við smáat-
riði. Það sem helst má telja ábóta-
vant er myndefni og teikningar.
Gæði teikninga eru mjög misjöfn og
virðast ekki hafa batnað frá fyrri
útgáfu. Svart-hvítar myndir eru að
meginstofni þær sömu og fyrr og
nokkuð misjafnar að gæðum. Auk
þess hefur uppsetning allmargra
mynda farið úrskeiðis þar sem þær
ná út á ystu brún spássíu og jafnvel
hefur klippst af öðrum hvorum enda
viðkomandi fisks. Til nýjunga telst
að nokkrar litmyndir eru í bókinni
og eru þær til mikillar prýði einkum
tvær myndir teknar neðansjávar af
stóra mjóna og skarkolá. Bækur um
fiska og önnur dýr náttúrunnar, sem
prýddar eru litmyndum teknum við
náttúrulegar aðstæður eru mikið
augnayndi. Vonandi verður framhald
á þessari þróun i 3. útgáfu bókarinn-
ar. Eins og þegar er getið er texti
bókarinnar skýr og hnitmiðaður og
kemur efninu til skila með ágætum.
Ljóst er að bókin íslenskir fískar
hlýtur að teljast undirstöðurit á sviði
náttúrufræða, annarsvegar sem
greiningarlykill og hinsvegar varð-
andi fræðilegt og hagnýtt grundvall-
arefni um íslenska físka. Með verki
sínu hefur höfundur lokið enn einu
stórvirki fyrir alla þá sem eitthvað
koma nærri náttúrufræði og sjávar-
útvegi, ekki síst náttúrufræðinga og
sjómenn.
Höfundur er fiskifræðingvr.
MEÐAL ANNARRA ORÐA
Án tilfinninga
eftir Njörð P.
Njarðvík
Maður sem ekki ber mannlegar
tilfínningar, hvað er hann? Þetta
má kannski heita einkennileg
spuming, því ætla mætti að allir
menn bæru mannlegar tilfinningar.
Hins vegar berast svo oft fréttir
af hegðun manna, sem bendir til
slíks hrottaskapar, að það er í raun
ógerningur að tengja hana við
nokkrar tilfínningar. Og nú síðast
á nýliðinni jólaföstu er einkum
þrennt til marks um þvílíka breytni:
útlendingahatur í Þýskalandi,
brottrekstur palestínumanna úr
eigin landi og ásakanir á hendur
serbum fyrir að nauðga konum í
Bosníu með skipulögðum hætti í
ákveðnum tilgangi. Þótt þessir
óhugnanlegu atburðir virðist engan
veginn tengdir innbyrðis, þá eiga
þeir þó eitt sameiginlegt. Þeir eru
allir framkvæmdir af vandlega yfír-
veguðu ráði. Og það er einmitt það
sem gerir þá svo geigvænlega og
vekur upp þá spumingu, sem varp-
að er fram í upphafi þessa máls.
Sú ljóta hönd
Útlendingahatur í Þýskalandi
kemur mönnum kannski ekki svo
mjög á óvart, að minnsta kosti
ekki þeim sem hafa aldur til að
muna skelfingartíma nasismans.
En það má samt heita einkenni-
legt, að slíkt skuli umsvifalaust
fylgja í kjölfar sameiningar þjóð-
arinnar og hruns kommúnismans í
austurhluta landsins. Að vísu mun
rithöfundurinn góðkunni, Giinter
Grass, hafa varað við óðagoti í
sameiningarmálum. Og víst er að
sameiningin gerðist alltof hratt.
En atburðarásin var slík, að varla
var við nokkuð ráðið. Fólk í Austur-
Evrópu var búið að fá nóg, og það
gat ekki beðið. Því var undirbún-
ingur enginn fyrir umskiptin. Þess
vegna veit nú enginn um framvindu
mála í fyrrverandi vígjum kom-
múnismans.
Hitt er orðið ljóst, að það er
ekki nóg að mölva niður múr til
að sameina Þýskaland. Örbirgð og
atvinnuleysi geta kallað fram
stjómlausa örvæntingu, sem brýst
út í ofbeldi. Það er í raun skiljan-
legt. Hitt er blátt áfram skelfilegt,
að hin myrku öfl mannhatursins
skuli geta notfært sér hálfgert
upplausnarástand til að æsa vil-
luráfandi ungmenni til óhæfu-
verka.
Við sem eigum hlýjar minningar
eftir langdvöl í þessu landi, hljótum
að fyllast ótta vegna þess berg-
máls frá fortíðinni, sem kveður við
í hugum okkar. Sumir halda því
fram, að Þýskaland sé í eðli sínu
tvískipt, en sú skipting fari að vísu
ekki eftir ytri landamerkjum. Ann-
ars vegar sé Þýskaland Goethes
og Beethovens, land tignarlegs
mannvits og yfírburða í listrænni
tjáningu, en hins vegar Þýskaland
Hitlers, land drottnunargimi og
mannfyrirlitningar. Hið þýska lýð-
veldi nútímans er að vísu miklu
sterkara en Weimar-Iýðveldið forð-
um, en sú Ijóta hönd, sem nú reið-
ir til höggs, má ekki undir nokkrum
kringumstæðum öðlast þann mátt,
er nær að ógna yfirvegaðri skyn-
semi og mannúð.
Kaldrifjuð tilraun
Það er dapurlegt að hafa fyrir
augum myndir af mörg hundruð
palestínumönnum eigrandi á ein-
hvers konar landræmu, se_m er í
raun hluti af Líbanon en ísraels-
menn kaila öiyggissvæði sitt. Þær
myndir kalla einnig fram atburði
úr fortíð, þótt með öfugum for-
merkjum sé. Sú var tíð að þannig
var farið með gyðinga, og þarf
ekki að fara frekari orðum um
það. Þjóðir heimsins stóðu of lengi
þegjandi álengdar, þegar reynt var
að útrýma gyðingum í Evrópu.
Þess vegma er auðvelt að fínna
samúð í garð þeirra og skilja þá
nauðsyn þeirra að eiga sér land.
En þeir eru sjálfír orðnir kappsam-
ir að eyða þeirri samúð með fram-
ferði sínu gagnvart palestínumönn-
um. Þeir eru nefnilega líka þjóð
með rétt til lands og hafa byggt
austurströnd Miðjarðarhafs ærið
lengi. Ef einhvers staðar er þörf
fyrir skilning á nauðsyn þess að
deila landi saman, þá er það á þessu
svæði.
Margir urðu til þess að fagna
kosningasigri Rabins, af því að
þeir vonuðust til þess, að leiðarljós
hans yrði hófsemd og sáttarvilji.
Nú sýnist það Ijós hafa dofnað
ískyggilega. Það getur ekki kallast
annað en ofstopi að reka mörg
hundruð manna úr eigin landi. Enn
alvarlegri eru samt þær ásakanir,
að þessir menn séu valdir af kost-
gæfni til þess beinlínis að lama
baráttuþrek palestínumanna, þar
sem þetta séu allt menntamenn til
forystu fallnir. Það er óhugnanleg
kaldhæðni, ef gyðingar gerast nú
sekir um kaldriíjaða tilraun til þjóð-
armorðs.
Úthugsuð ofurgrimmd
Við sjáum hvernig skuggar for-
tíðarinnar teygjast yfir atburði
nútímans í Þýskalandi og ísrael.
Sams konar fyrirbæri lítur nú dags-
ins ljós í þjóðarrembu serba í kjöl-
far upplausnar sambandsríkisins
Júgóslavíu. Það hefur löngum fylgt
styrjöldum að svívirða konur. Það
vekur þess vegna enga sérstaka
undrun að heyra, að serbar nauðgi
konum í Bosníu, svo fyrirlitlegt sem
það athæfí er. En nú eru hafðar
uppi þær ásakanir að auki, að serb-
ar stundi þessar nauðganir beinlín-
is í því skyni að gera konumar
barnshafandi. Og það verður ekki
skýrt með neinu tryllingsæði sem
geti gripið menn í skelfíngum
stríðs. Það er úthugsuð ofur-
grimmd. Við vitum hvaða augum
slíkar konur yrðu litnar í samfélagi
múslima. Við getum líka gert okk-
ur í hugarlund sálarangist þeirra
kvenna, sem fyrir þessu verða.
Þetta er ekkert annað en svívirðing
við helgustu athöfn lífsins.
Því hefur verið haldið fram, að
hægt sé að fá flesta menn til að
vinna óhæfuverk. Að þeir verði
samdauna óhugnaði og afklæðist
um leið siðferði sínu. Að þeir hætti
þar með að bera mannlegar tilfínn-
ingar. En hvað eru þeir þá? Hund-
ingjar geta þeir ekki kallast, því
að það er vanvirða við dýrategund,
sem gefur ekkert tilefni til slíks
samjafnaðar. En hvað eru þeir þá?
Hvað er það í fari okkar manna,
sem leyfir slíka afbökun á mann-
legu lífi?
Höfundur er rithöfundur og
dósent í íslenskum bókmenntum
við Háskóla íslands.