Morgunblaðið - 05.02.1993, Blaðsíða 20

20 B
MORGUNBLAÐIÐ FASTEIGNIR ■ EÖSTUDAUUR 5. FEBRÚAR 1993
Smiðjan
Iknn byggðu hús
HVAÐ vilt þú verða þegar þú
verður stór? Þannig var oft spurt
er rætt var við börn og unglinga
fyrir 20 til 30 árum. Mig grunar
að spurningin hafi breytt um
áherslu og að hin gamla spurning
sé orðin gamaldags og hæfi ekki
skólakerfinu og nútíma þjóðar
okkar.
Ungt fólk sem kom til bæjanna
úr sveitunum fyrrum hafði
nokkuð ákveðin markmið til þess
að keppa að. Fyrir nokkru átti ég
viðræður við mann sem býr nú á
Droplaugarstöð-
um. Hann er nú
blindur orðinn og
verður 89 ára á
þessu ári. 19 ára
gamall kom hann
til Reykjavíkur til
eftir Bjarno Ólafsson Þess að *æra tre‘
smiði. Hann lang-
aði til að verða
húsasmiður. Sá háttur var á námi
iðnsveina að fyrstu þrír mánuðir
námstímans voru reynslutími og
gátu meistari eða lærlingur slitið
samning á því tímabili án þess að
geta um ástæðu þess. Ungi maður-
inn sem kom langa leið vestan frá
ísafirði var ekki sáttur við kjörin
sem hann fékk hjá meistara er hann
hugðist læra húsasmíðina hjá og
varð námstími hans þar aðeins þrír
mánuðir.
Nám í fjögur ár
Þessi maður heitir Ingibjartur
Amórsson. Hann var svo lánsamur
að komast í nám hjá öðram meist-
ara er hét Geir Pálsson. Hjá honum
stundaði hann nám í fjögur ár og
tók sveinspróf í apríl 1929, tuttugu
og fímm ára gamall. Að námi loknu
mátti hinn ungi smiður leita sér að
vinnu annars staðar. Hann var ein-
arður og hugmaður við störf og
munu þeir eiginleikar hafa greitt
götu hans til að fá störf hjá Komel-
íusi Sigmundssyni múrarameistara.
Kornelíus var þá og á næstu áram
einn af stærstu byggingaverktökum
í Reykjavík. Hafði hann með hönd-
um byggingu margra stórhýsa svo
sem fyrir Vélsmiðjuna Héðin, Sjó-
klæðagerðina og MR svo eitthvað
sé nefnt.
Komelíus hefur fljótt fundið að
töggur var í þessum unga smið og
réð hann Ingibjart til þess að vera
yfirsmiður hjá sér við ýmsar fram-
kvæmdir. Það tíðkaðist almennt að
verktakar gerðu tilboð í bygginga-
framkvæmdir á þessum tíma. Enda
þótt slíkt fyrirkomulag hafi ýmsa
annmarka þá hefur það einnig
marga kosti og enginn vafí leikur
á að það reynir á kjark og útsjónar-
semi, samfara stærðfræðiþekkingu.
Sj ómannaskólinn
Árið 1940 var auglýst eftir til-
boðum í byggingu Sjómannaskól-
ans. Um var að ræða óvenju um-
fangsmikið verkefni. Hús Sjó-
mannaskólans er eitt þeirra húsa
er setja áberandi svip á Reykjavík,
bæði fyrir það hve stórt húsið er
og einnig fyrir það hve hátt það
gnæfír. Komelíus Sigmundsson
bauð í þetta stóra verk og var sam-
ið við hann um bygginguna. Tré-
smíðaverktaki og meistari með hon-
um var Ingibjartur sem ég sagði
frá hér á undan.
Það er sjálfsagt umdeilanlegt
hversu fagur byggingarstíll Sjó-
mannaskólahússins er en hitt verð-
ur ekki deilt um að þetta hús setur
svip á bæinn og að stærri turnspír-
an gnæfír hátt og sést víða að.
Þegar ég ræddi við Ingibjart spurði
ég hann hvort það hafí ekki verið
erfítt verk að byggja hærri turninn
og að koma spírunni fyrir á sínum
stað. Jú, að vísu voru aðrar aðstæð-
ur við að byggja slíkar byggingar
í þá daga. Byggingakranar era nú
mikið notaðir við háar sem lágar
byggingar.
Við byggingu Sjómannaskólans
var unnið á vinnupöllum, bæði
steypuvinna, járnalögn og tréverk
sem og aðrir þættir verksins.
Turnspíran á stærri tuminum er
um 15 m há, áttstrend. Þak hennar
er eirklætt. Að neðan er þvermál
hennar 2,5-2,8 m.
Hvernig voru vinnuaðferðir
Það er skemmtilegt að takast á
við nýtt verkefni, að hefja byggingu
nýs húss.
Það væri vissulega skemmtilegt
að eiga þess kost að sjá kvikmynd
er sýnir vinnubrögð bygginga-
manna eins og þau vora á áram
áður. Ingibjartur sagði mér t.d. að
á námsáram sínum hafí gluggar í
húsin verið smíðaðir þannig að efni
í gluggana var handheflað úr óhefl-
uðum plönkum og fölsin vora einn-
ig handhefluð. Þetta var mikil vinna
og afar erfíð. Þegar búið var að
smíða gluggana á þennan hátt voru
þeir oftast settir í húsveggina eftir
að lokið var við að steypa veggina
upp undir gluggana. Þegar hafíst
var handa við að smíða mót nýrrar
hæðar voru reistar tvöfaldar uppi-
stöður á gólfplötunni, þ.e. ytri og
innri uppistöður reistar saman.
Klætt var á ytri uppistöðurnar rúm-
lega upp fyrir efri brún glugga, en
á innri uppistöðurnar var klætt upp
að gluggunum og steypu hellt í
mótin upp að neðri brún glugga-
nna. Að þessu loknu var gluggunum
komið fyrir í mótunum og síðan var
klæðningin hækkuð um þijú til fjög-
ur borð í einu og steypu hellt í þá
hæð áður en aftur var klætt hærra.
Þessi vinnubrögð tilheyra tíman-
um er steypan var borin í fötum
að mótunum og hellt úr þeim í
mótin.
Þétting glugga
Það er og hefur ávallt verið
vandamál að þétta með gluggum
svo að vatn þrengi sér ekki inn með
gluggum er snúa mót mestu rign-
ingarátt. Frá upphafí steinsteyptra
húsa hefur það tíðkast jöfnum
höndum að steypa glugga fasta við
uppsteypun veggjanna eða í öðra
lagi að smíða fleka í mótin til þess
að hafa hæfileg op í veggnum fyrir
gluggakarmana sem settir verða
eftir á í veggina. Þá var notuð sama
aðferð og tíðkast hefur lengi við
þéttingu útihurðakarma að troða
tjöruhampi milli steins og karms. í
flestum tilvikum hefur þessi þétt-
iaðferð gefíst allvel en það verður
að segjast um báðar aðferðimar að
í einstöku tilvikum lekur inn vatn
milli steinsins og karmsins.
1940-1949
Eg gat þess hér að framan að
bygging Sjómannaskólans hófst
1940. Bygging hússins tók langan
tíma og tafðist af ýmsum orsökum,
m.a. hafði hemám landsins töluverð
áhrif á málið, og má geta þess að
hemámsliðið hafði hluta hússins til
afnota um nokkurt skeið. Múrara-
meistarinn og verktakinn Kornelíus
Sigmundsson hætti störfum um
1949 við bygginguna. Hann lést
fáum árum síðar. Steypustöðvar
vora ekki teknar til starfa þegar
þetta stóra hús var steypt upp en
notaðar vora tvær rafdrifnar hræri-
vélar og mótorar hrærivélanna
hífðu steypuna einnig upp eins og
þá tíðkaðist hér. Var sterkum gálga
komið fyrir hæfílega hátt fyrir ofan
loftplötu þeirrar hæðar sem var
verið að steypa. Gálginn var festur
á sterkan staur eða súlu. í gálgan-
um vora þijú hjól, eða trissur er
vora með húlkýlda rauf í kantinum
og rann stálvír á þessum hjólum.
Stálvírinn náði svo niður með
staurnum og lék í hjóli niður undir
jörðinni og þaðan að dráttarspili
hrærivélarinnar.
Steypuvinna var erfiðisvinna.
Áður en hafíst var handa við að
steypa höfðu vörubílar ekið miklu
magni af möl og sandi í hauga sem
næst þeim stað sem hrærivélin stóð
á. Oftast þurfti að aka efninu í hjól-
börum frá efnishaugnum að efn-
isskúffu hrærivélarinnar, nema ef
haugurinn náði alveg að vélinni.
Sement var ýmist úti undir yfir-
breiðslu eða inni í sérstökum
geymsluskúr.
Fjárskortur tafði fyrir
Það hefur lengi viljað fylgja
byggingarframkvæmdum sem rík-
issjóður kostar að tafir verða af því
að fjárveitingar eru of naumar á
hveiju ári. Þannig var því einnig
farið um framhald við Sjómanna-
skólann. Eftir að húsið var orðið
fokhelt skorti mikið á að fé væri
veitt til þess að ljúka mætti bygg-
ingunni sem hraðast. Allir vita þó
að það er einmitt ódýrasti og besti
kosturinn. Eftir að skólahúsið var
tekið í notkun voru ýmsir skólar
þar til húsa, m.a. gagnfræðaskóli,
síðar hafa þær stéttir sem tengjast
sjóferðum og sjósókn haft húsið til
afnota.
Hönnuðir
Eg hefi nefnt byggingu hússins
og tvo iðnmeistara en mér er sagt
að aðalhönnuður hússins hafí verið
Sigurður Guðmundsson. Verkfræði-
hönnun hafi Þorvaldur Helgason
teiknað.
Akranes
Stofhun Hagsmunasamtiika
orkunotenda undirbúln
Megn óánægja meó verðlagningu og hitastig
Akranesi.
Á FJÖLMENNUM borgarafundi á Akranesi nýlega var samþykkt
að kjósa undirbúningsnefnd um stofnun hagsmunasamtaka notenda
orku til húshitunar á Akranesi, en mikil óánægja hefur verið með-
al bæjarbúa vegna sölukerfisbreytingar Hitaveitu Akraness og
Borgarfjarðar. í máli fundarmanna kom fram að óánægjan stafaði
einkum af verðlagningu veitunnar og hitastigi til notenda. Um-
ræða um þessi mál hefur verið mikil manna á milli á Akranesi
undanfarna mánuði og ríkir megn óánægja með það hvernig mál-
um er komið og þessi fjölmenni fundur segir mikið til um hug fólks.
Frummælendur á fundinum vora
þeir Jón Frímannsson og Pét-
ur Ottesen. í máli þeirra kom fram
að ástæða þess að tii fundarins
hafl verið boðað væri hin mikla
óánægja bæjarbáa með sohikerfi
hitaveitunnar sem breytt var fyrr
í vetur. Þá væri einnig sú krafa
gerð að opinber aðili gerði úttekt
á sölukerfí hitaveitunnar og hafa
óskir um það komið fram í bæjar-
stjóm, sem ekki hefur séð ástæðu
til að afgreiða tillöguna. Óánægja
fólks stafar af mörgum ástæðum,
en þó einkanlega af verðlagningu
vatnsins og hitastigi þess.
Mörgum hefur brugðið í brún
að fá reikning fyrir einn mánuð
jafn haan eða hærri en fyrir tvo
mánuði áður og margir kvarta
undan því að vatnshiti sé lágur og
mun meira vatn þurfí til að hita
húsakynni sín en eðlilegt er. Dæmi
sé um fólk sem neyðst hafí til að
draga svo úr kyndingu á húsum
sínum vegna kostnaðar að þau
liggi jafnvel undir skemmdum. Jón
Frímannsson sagði það sína skoð-
un að ástæða þess hve kyndingar-
kostnaður væri hár um þessar
mundir stafaði af því fyrst og
fremst að verðlagning á heita vatn-
inu væri röng og sölukerfið gallað.
Hann nefndi mismun á hitastigi í
bænum og það misrétti og rang-
læti sem fælist í þeim hitamælum
sem settir vora í hús á síðasta
ári. Þessir mælar væra ekki af
réttri gerð og gætu í besta falli
verið til viðmiðunar. Þeir taka ekk-
ert tiltít til vatnshitans og mæla
bara vatnamagnið sem í gegnum
þá reunur burtséð frá því hvaða
hitaorku það hefur, og það sem
verra er að það er rætt um það í
bænum að auðvelt sé að ragla þá.
Báðir frummælendur lögðu áherslu
á í máli sínu hve þetta hagsmuna-
mál skipti bæjarbúa miklu og
hvöttu þeir fólk til að leggjast á
eitt í áskorun til ráðamanna að
endurskoða þessi vinnubrögð bæði
fjárhagslega og tæknilega öllum
notendum til hagsbóta. Ekki væri
ætlunin að stofna félag til höfuðs
hitaveitunni. Óskað væri eftir góðu
samstarfi við forráðamenn hennar
og væru þeir sannfærðir um að
hægt væri að ná sátt í þessu hags-
munamáli. Sátt sem báðir aðilar
gætu unað við og með heppni orð-
ið til sóma. Þá væri ekki síður at-
riði að eyða þeirri andúð sem marg-
ir hafa á hitaveitunni um þessar
mundir.
Pétur Ottesen nefndi að helsta
umræðuefni bæjarbúa á Akranesi
á undanförnum vikum væra orku-
reikningar og hitastig. Hvar sem
komið væri bærist þetta í tal og
allir hefðu einhveija sögu að segja,
ef ekki frá sjálfum sér þá frá ætt-
ingjum og vinum.
Pétur býr í fjölbýlishúsi þar sem
íbúarnir ákváðu að breyta til og
setja upp gömlu olíukyndinguna
að nýju. Hann rakti í máli sínu
ástæður þess að íbúamir fóru
þessa leið og nefndi einkum að
olíukyndingin væri ódýrari og mun
meiri hiti fengist í hverri íbúð.
Pétur hvað það jákvæðast í sínum
huga í aðgerðum íbúa fjölbýlis-
hússins, að í fyrsta skipti í langan
tíma væri hægt að ná upp því hita-
stigi sem þörf er á þegar kaldast
er í veðri. I máli frummælenda var
lögð áhersla á að hitaveitan væri
þjónustufyrirtæki sem þyrfti á því
að halda að bæjarbúar stæðu með
því en ekki á móti. Til þess að það
gæti tekist yrði að ríkja gagn-
kvæmt traust milli neytenda og
ráðamanna hitaveitunnar. Það
væri neytendum í hag og skapaði
fyrirtækinu góð starfsskilyrði.
Fjölmargir tóku til máls og í
þeim hópi vora fulltrúar í stjórn
Hitaveitu Akraness og Borgar-
fjarðar, hitaveitustjóri, bæjarfull-
trúar, alþingismaður og fleiri. Góð-
ur rómur var gerður að máli þeirra
og allir reyndu að skýra sín sjónar-
mið sem best. Að sögn Jóhannesar
Finns Halldórssonar fundarstjóra
sýndi fundarsóknin hve gífurlega
mikla áherslu íbúarnir leggja á
þetta einstaka mál. Við erum með
kjörna fulltrúa til að sinna hags-
munamálum íbúanna og ég vona
að það þurfí ekki að fara að stofna
hagsmunasamtök í hvert skipti
sem nýtt mál kemur upp heldur
að yfírvöld hugi að hagsmunum
íbúanna og það er von mín að
hægt verði að leggja þessi samtök
niður sem fyrst þegar þau hafa
skilað þeim árangri sem vænst er.
Jóhannes sagði það ekkj mega
koma fyrir að bæjaryfirvöld bregð-
ist trúnaði umbjóðenda sinna og
fundur á þriðja hundrað manna
staðfestir að einhverra úrbóta er
þörf í þessu mikla og brýna hags-
munamáli bæjarbúa, sagði Jóhann-
es Finnur að lokum.