Morgunblaðið - 12.02.1993, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 1993
SYNDASELIRII
eftir Einar Júlíusson
í fréttafrásögn í Verinu, sjávar-
útvegsblaði Morgunblaðsins (9.
sept 1992) var haft eftir Erlingi
Haukssyni að selir hafi étið 300
þús. tonn af nytjafiski við Island
árið 1979. Og þótt þetta sé tekið
fremur sem áhrif selaátsins en
beint át á nytjafiski tel ég þetta
alveg fráleitt.
Hvaða máli skiptir aldur
selabráðarinnar?
í frétt í Morgunblaðinu 21. marz
1992 var haft eftir Erlingi, án nán-
ari rökstuðnings, að át selsins á
3658 tonnum af ungþorski þýddi 146
þús. tonna minni afla (af stórþorski)
fyrir togarana. Með því að gefa sér
ákveðnar forsendur er hægt að fá
út svona niðurstöður. Það er t.d.
hægt að segja: 1: Selurinn étur ung-
þorsk sem er 40 grömm að þyngd.
2. Eini dauðdagi þorska fram að
þriggja ára aldri er að lenda í sels-
kjafti. 3. Sjómenn ná 1600 grömm-
um út úr hverjum þriggja ára nýl-
iða. ERGÓ: Áhrif selátsins fertug-
faldast og 3658 tonn verða að 146
þús tonnum. En aðeins þriðja for-
sendan er rétt. I hinum er lítið vit
og því ekki heldur í útkomunni þótt
hún sé reikningslega rétt miðað við
gefnar forsendur. Það má vel vera
að selir hámi í sig 40 gramma ung-
þorska en þeir eru ekki einir um það
né heldur taka þeir slík smákríli ein-
göngu. Þótt þorskarnir vaxi í sjón-
um, fækkar þeim einnig og það er
alveg óvíst hvort eitt kg af eins árs
þorski jafngildir meira eða minna
en einu kg af 5 ára þorski.
Það er mitt mat, að margfeldis-
áhrif vegna stærðar selabráðarinnar
séu lítil ef nokkur og að fiskát sel-
anna svari tæpast nema 3-5 þús
þorskígildistonnum.
Hvað gæti þorskseiðastofninn
verið stór?
Færri en eitt af hveijum 100 þús-
und þorskeggjum nær veiðanlegum
aldri og ef verulegur hluti af þessum
afföllum er eftir 1 árs aldur, eða
eftir að selurinn byijar að éta þorsk-
inn, þá er sá fiskur sem selurinn
tekur hluti af fæðufiskastofninum
fremur en nytjafiskastofninum og
hvert kg af eins árs físki jafngildir
þá aðeins broti úr kg af 5 ára físki.
Ef seiðin drepast t.d. ekkert fyrr en
þau hafa náð eins gramma þunga
gæti ungþorska eða þorskseiða-
stofninn náð hundrað milljón tonn-
um, miðað við hrygninguna hér áður
fyrr, og þá hefur það auðvitað ekki
minnstu áhrif á nýliðunina þótt sel-
eftir Valdimar K.
Guðlaugsson
Undirritaður getur ekki orða
bundist yfir ábyrgðarleysi af hálfu
forráðamanna KKI vegna framkomu
þeirra fyrir leik sl. föstudag (5. febr.).
Þá um kvöldið kl. 20.30 átti að fara
fram leikur milli íþróttafélags Stúd-
enta (ÍS) og íþróttabandalags Akra-
ness (ÍA) í 1. deild karla í körfuknatt-
leik.
Eins og menn rekur minni til skall
á upp úr hádegi eitt mesta óveður
sem gengið hefur yfír hér suðvestan-
lands með miklu hvassviðri, skaf-
renningi og ófærð sem því fylgdi.
Um kl. 16 kom tilkynning í útvarpi
um að Hvalfjörður værí orðinn ófær
og fólki ráðlagt af lögreglu að halda
kyrru heima fyrir enda höfðu fjöl-
margir árekstrar orðið yfír daginn,
m.a. á Vesturlandsvegi sem og í
borginni.
Leikmenn IS höfðu kvöldið áður
ákveðið að leggja af stað akandi frá
Reykjavík um kl. 17 en strax eftir
urinn gæði sér á 3.658 þeirra. Frá-
leitt er árgangsstærð þorskins á ein-
hveiju æviskeiði hundrað milljón
tonn en það er samt alls ekki ólík-
legt að þessi eggjamergð, se'm nú
er minna en tíundi hluti þess er áður
var, geti skipti sköpum varðandi
nýtingu á ákveðnu fæðuframboði
sumarsins, sem þau gætu þá a.m.k.
geymt fram á veturinn þó að þau
verði aldrei að fullvöxnum þorskum.
Það er ömurlegt ef átan á þessum
auðugustu fískimiðum heims verður
einungis að grút sem ógnar æðar-
fugli og öðru lífríki vegna þess að
síld og loðnu og’ e.t.v. aðra físka
eins og þorskseiði vantar til að
breyta henni í önnur verðmæti.
Hvað kostar þá að fæða selinn?
En hvert þorsktonn er mikils virði
og skiljanlega sér LÍÚ eftir hveiju
því fisktonni sem fer í selskjaft. 3-5
þús. tonna þorskígildiskvóta mætti
leigja fyrir 120-200 milljónir á ári
eða selja fyrir 600-900 milljónir. Ég
býst við að flestum sé það einskis
virði hvort á íslandi séu selir eða
ekki. Þeir eru að mati íslendinga
kolruglaðir grænfriðungarnir sem
leggja sig í lífshættu til að bjarga
fáeinum selum. íslendingar gætu
látið sér detta í hug að kaupa upp-
stoppaðan geirfugl fyrir stórfé en
þeir færu ekki að eyða mörg hund-
ruð milljónum króna í það að auðga
land sitt af fáeinum spendýrateg-
undum. Hringormanefnd áætlar í
staðinn að greiða yfir 20 milljónir
fyrir selaveiðar í ár. Selurinn er ekki
nýttur en hringormanefnd, þ.e.
hagsmunaaðilar í sjávarútvegi virð-
ast s.s. hafa varið hundruðum millj-
óna króna í að reyna að útrýma
honum.
En það er alls ekki sjálfgefið að
það mætti auka kvótann þó að selum
væri útrýmt. Ég gef ekki mikið fyr-
ir þær grisjunarkenningar sem sum-
ir, t.d. °sjómannablaðið Víkingur
halda hátt á lofti en hver veit nema
rétt eða a.m.k. óhætt sé að grisja
40 gramma þorska og því verður
ekki móti mælt að selurinn er kjör-
inn grisjari. Hann tekur eins og öll
rándýr fyrst og fremst þann sjúka
og svifaseina sem ekki er duglegur
að bjarga sér. Rándýrin gegna þann-
ig lykilhlutverki við að halda stofni
bráðarinnar sem heilbrigðustum og
þróa tegundina. Veiðimenn eru hins-
vegar vargar í véum. Þeir sækjast
eftir bestu einstaklingunum og eyði-
leggja og ' úrkynja þannig smám
saman stofninn með veiðum sínum.
Að friðunarlögjöf um villt íslensk
spendýr skuli vera með þeim hætti
að einn félagsskapur manna geti
bara ákveðið að útrýma eða a.m.k.
að óveðrið skali á um hádegi fóru
að renna á leikmenn tvær grímur
um að fresta yrði leiknum sökum
ófærðar. Því var afráðið að hafa
samband við KKÍ. Þar fengust þau
svör að leikurinn skyldi spilaður og
að Akraborgin færi kl. 18.30 til
Akraness. Eftir orðastympingar og
strögl við KKÍ var ákveðið að taka
Akraborgina þó svo enginn vissa
væri fyrir því að veðrið myndi lagast
seinna um kvöldið og fært yfír fyrir
bíla í bæinn. Ekki var heldur hægt
að taka Akraborgina til Reykjavíkur
eftir leikinn og því hefðu leikmenn
ÍS þurft að gista ef um ófærð yrði
að ræða. Fordæmi fyrir slíku eru
hins vegar ekki til þótt finna megi
þar í bæ ákjósanlega gististaði hafí
ráðstafanir um slíkt verið gerðar í
tíma.
Safnast var saman við afgreiðslu
Akraborgar og menn undirbjuggu sig
fyrir erfið sjóferð því Faxaflóinn leit
ekki vel út. Þá kom í Ijós að feijan
var orðin full og ekki rými fyrir fleiri
ökutæki.
Nú voru góð ráð dýr. Hvað skyldi
stórfækka öllum selategundum ber
menningarstigi þjóðarinnar ófagurt
vitni. Ég hef enga trú á því að grisj-
un selsins á nytjafískum okkar sé
til skaða eða að það mundi auka
afrakstursgetu þeirra þó að selum
væri útrýmt. Ég held því að fæða
selsins kosti í raun ekki nokkurn
skapaðan hlut. Sel hefur margoft
og margstaðar verið fækkað en aldr-
ei hefur verið sýnt fram á neina
aflaaukningu við það. Nú hefur
landsel verið fækkað um meira en
helming hér og á sama tíma hefur
nýliðun þorsks ekki batnað við það
heldur stórlega versnað.
Hver er að útrýma þorskinum?
Útgerðarmenn ættu ekki að leita
sér að syndasel í þeim sjávarspen-
dýrum er lifað hafa á íslandi í sátt
við náttúru þess um milljónir ára.
Þeim væri nær að harma það að
þeir hafa sjálfir minnkað þorskstofn-
inn um milljónir tonna og skert af-
rakstursgetu hans um fieiri hundruð
þúsund tonn á ári. Með stanslausum
innflutningi á fiskiskipum og frysti-
togurum sem flestir eru enn ógreidd-
ir hafa þeir að engu gert vonir ungra
íslendinga um bjarta framtíð. Sjálf-
ráðir mundu útgerðarmenn örugg-
Iega útrýma strax þorskinum eða
hvenær hafa menn heyrt LÍÚ kvarta
yfír of stórum kvótum? Fremur
reyna þeir og þá einkum og sér í
lagi hið nýja félag um breytta sjávar-
útvegsstefnu að rægja störf físki-
fræðinganna á Hafró eftir mætti.
Þeir hafa ekkert við fískifræðinga
og hafrannsóknir að gera því eina
lögmálið sem þeir telja rétt er eins
og formaður þeirra orðaði það ný-
lega í Morgunblaðsgrein um rangar
kenningar í fiskifræði: „Það hlýtur
að vera sjálfgefið að veiðar hafa
örvandi áhrif og auka afrakstur
miðanna sem nemur því magni sem
tekið er.“ Þeir heimta á næsta ári
næstum helmingi stærri þorskkvóta
en Alþjóðahafrannsóknaráðið lagði
til, og jafngilti hann þó hálfu meira
en kjörsókn. Þann kvótajuku reynd-
ar Hafró og sjávarútvegsráðherra
um næstum 40% upp í tvöfalda kjör-
sókn. Sóknina í fískinn munu svo
sjómenn enn auka því „þeir hirða
af honum sem best er og henda hinu“
(Árni Gíslason, skipstjóri DV 22.
apríl 1992). Það eykur enn sóknina
að líklega ofmetur Hafró stærð
þorskstofnsins verulega. Að auki,
eða einmitt þessvegna náðu útgerð-
armenn ekki nærri því þeim þor-
skafla sem þeir máttu veiða á þessu
ári og flytja um 26 þús tonna þorsk-
kvóta yfir á næsta ár. Ekki minnkar
sóknin við það og þegar upp er stað-
ið verður hún e.t.v. þreföld kjörsókn,
*
„Því er spurt: A ekki
að taka aðvaranir lög-
reglu og tilkynningar
um ófærð alvarlega?“
til bragðs taka? Akraborgin fór á
réttum tíma en leikmenn ÍS ekki
með. Eftir nokkrar mínútur komu
báðir dómaramir niður á bryggju en
þeir höfðu þá tafíst á Reykjanes-
brautinni á leið sinni frá Keflavík.
Nú var um ein og hálf klukku-
stund í leik og menn töldu sig fallna
á tíma enda tvísýnt um færð og
ástand vega eftir allt það sem á
undan var gengið í samgöngumálum.
Haft var samband við KKI. Á þeim
bæ högguðust menn ekki. Leikurinn
átti að fara fram hvemig svo sem
því skyldi komið við. Menn trúðu
varla eigin eyrum. Þótt ótrúlegt
megi virðast var lagt af stað akandi
upp á Kjalames en þaðan þurfti frá
að hverfa, vegna ófærðar.
í mínum huga er hér um alvarlega
Einar Júlíusson
„Utgerðarmenn ættu
ekki að leita sér að
syndasel í þeim sjávar-
spendýrum er lifað
hafa á Islandi í sátt við
náttúru þess um millj-
ónir ára. Þeim væri nær
að harma það að þeir
hafa sjálfir minnkað
þorskstofninn um millj-
ónir tonna og skert af-
rakstursgetu hans um
fleiri hundruð þúsund
tonn á ári.“
enda flotinn fjór til fimmföld kjör-
stærð miðað við stofninn í dag. Slík
sókn mun ekki byggja þorskstofninn
upp og hrun hans eða minnkun um
meira en 100 þús. tonn á ári síðan
ég spáði hruni hans 1989 heldur
vafalaust áfram, en ekki er selnum
um að kenna.
Því er horft til fortíðar?
Þá komum við aftur að því sem
fyrst var nefnt, úrvinnsluhraðanum.
Áf hveiju er verið að velta vöngum
yfír því í dag hvað selurinn hafi étið
mörg þorskígildistonn af nytjafiski
árið 1979. Væri ekki nær að líta á
stöðuna í dag?
Ástæðan er augljós. Erlingur
Hauksson sem hefur síðustu ár haft
umsjón með þeim kafla skýrslu
Hafró sem fyallar um seli er starfs-
maður hringormanefndar. Hlutverk
hennar er ekki svo mjög að rann-
saka sel heldur öllu fremur að út-
rýma honum. Aðferðirnar mundu
Valdimar K. Guðlaugsson
hluti að ræða og ábyrgðarleysi af
hálfu KKÍ, þegar mönnum er beinlín-
is att út í algjöra ævintýramennsku
þegar sýnt er að veðurlag og ófærð
er með slíkum hætti sem raun bar
vitni.
Því er spurt: Á ekki að taka aðvar-
anir lögreglu og tilkynningar um
ófærð alvarlega?
Höfundur er leikmaður
íþróttafélags stúdentu.
vekja viðbjóð og harðar aðgerðir
gegn íslenskum sjávarafurðum hvar
sem er í heiminum ef þær væru al-
mennt þekktar. Hluti selanna mun
hafa verið nýttur í minka og refafóð-
ur áður fyrr en oft er hann bara
skotinn og látinn rotna á staðnum
eða skilinn eftir deyjandi í sjónum.
Hringormanefnd greiðir fyrst og
fremst fyrir vígtennur, maga og
kynfæri sem hátt verð fæst fyrir í
Japan. Annað er því oft ekki hirt
og þetta minnir á vísundaveiðarnar
miklu í Norður Ameríku á síðustu
öld þegar í mesta lagi tungan ein
var hirt eða bjarna og nashyrninga-
veiðar nútímans til þess eins að ná
í gallblöðruna eða hornið handa nátt-
úrulausum Austurlandabúum.
Viðkoma sela er lítil, hann verður
seint kynþroska og á aðeins einn
kóp á ári og svo vasklega hefur
hringormanefnd gengið að þessu
hlutverki sínu að meira en helmingn-
um af landselastofninum hefur nú
verið eytt. Landselafárið hefur þar
hugsanlega hjálpað til en óvíst er
þó að það hafí borist til íslands. Ver
gengur þeim með útselinn sem er
mjög mannstyggur og heldur sig
aðeins á afskekktustu stöðum. Stofn
hans virðist hafa stækkað um 2.500
dýr síðan 1979 þótt á síðustu 10
árum hafí verið veidd yfir 10 þús.
fullorðin dýr og yfir 10 þús. kópar.
Selategundum eins og vöðusel,
blöðrusel, kampsel og hringanóra
eru engin grið gefin og hringorma-
nefnd setur fé til höfuðs þeim öllum
þó að þessi dýr séu afar sjaldséð á
Islandi, éti því lítinn fisk og hafi
nákvæmlega alls ekki neitt með
hringormavandamálið að gera. Þess
vegna er verið að tala um fiskát
selanna fyrir 13 árum, eða áður en
útrýmingarherferðin hófst. Útselur
er íokahýsill fyrir hringorm þann er
miklum skaða veldur í fiskvinnslunni
svo skiljanlegt er að hringormanefnd
vilji halda honum í skefjum. Landsel
ber þó tvímælalaust að alfriða, líka
fyrir „vísindaveiðum," þar til stofn-
inn hefur rétt við aftur. Flestum
rannsóknum ber saman um að land-
selur hýsi ekki hringorm í mæli sem
neinu máli skiptir. Landselafárið í
Norðursjó hefur gengið mjög nærri
stofninum svo að þrátt fyrir meira
en helmingsfækkun hér er nú við
ísland stór hluti þess stofns sem
eftir er í Atlantshafi af þessu vina-
lega dýri.
Vita menn annars hvað selir
éta?
Það mat mitt að selirnir hafi étið
3-5 þús. þorskígildistonn af nytja-
físki 1979 og éti þá innan við 3
þús. þorskígildistonn í dag gæti
vissulega verið talsvert ónákvæmt
og þetta er auðvitað ekkert loka-
svar. Skýrsla Hafró hefur boðað að
nú skuli tekið til hendinni og athug-
að hvað selirnir éta. I þeim tilgangi
var ætlunin að veiða 1000 fullorðna
landseli og 1500 fullorðna útseli á
árinu 1992 og væntanlega verður
þeim rannsóknum haldið áfram
næstu árin. Auðvitað eru þessar
„rannsóknir“ aðeins skálkaskjól til
að halda útrýmingarherferðinni
áfram. Fyrirfram mundi ég ekki taka
neitt meira mark á niðurstöðum
slíkra rannsókna en þeim fullyrðing-
um Erlings, sem Morgunblaðið hafði
eftir honum, að selurinn hafi étið
300 þús. tonn af nytjafiski 1979.
Fyrst er líka að birta niðurstöður
þeirra rannsókna sem ætti að vera
búið að gera en hringormanefnd
hefur þegar greitt fyrir þúsundir
selsmaga undir þessu rannsóknar
yfírskini. Hugsanlegt er þó að hring-
ormanefnd muni ekki standa ein að
þessum rannsóknum og að einhveij-
ir á Hafró ætli sér að stunda þær
af heilindum. Þær eru allavega sagð-
ar hluti af fjölstofna rannsóknum
Hafrannsóknastofnunar. Ég mun
sækja um aðild að þessum rannsókn-
um til að fylgjast með því að þessir
selsmagar sem svo miklu er kostað
til að ná í séu raunverulega rannsak-
aðir. Fæðusamsetning sela er merki-
legt rannsóknarefni þó auðvitað rétt-
læti það ekki dráp þúsunda sela á
ári. Sérstaklega ekki selategunda
eins og landsela sem þrátt fyrir hin
enska nafn sitt „common seal“ eru
nú að hverfa í Atlantshafi enda virð-
ist þeir viðkvæmir fyrir sjávarmeng-
un og sýkingum.
Höfundur er eðlisfræðingur og
varaformaður Lífs oglands.
Opið bréf til Körfuknatt-
leikssambands Islands