Morgunblaðið - 15.04.1993, Síða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 1993 *
pioúfpimMaMfo
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Frumskógnr eignar-
haldstengslanna
Upplýsingar um eignarhalds-
tengsl sjö af stærstu al-
menningshlutafélögum landsins,
sem birtar voru í viðskiptablaði
Morgunblaðsins á skírdag, hljóta
að vekja athygli. Um er að ræða
Eimskipafélagið, Flugleiðir, ís-
landsbanka, Skeljung, Sjóvá-
Almennar, Granda og Sameinaða
verktaka, fyrirtæki sem öll eru
áberandi og umsvifamikil í at-
vinnulífí landsmanna. Eignar-
haldstengsl þeirra eru flókinn
frumskógur. Sem dæmi má
nefna, að Eimskipafélagið á stór-
an hlut, í fjórum af hinum fyrir-
tækjunum sex og sex félaganna
eiga í því sjöunda, íslandsbanka.
í mörgum tilfellum hefur eign-
araðild eins fyrirtækis í öðru í
þessum hópi orðið til eða aukizt
verulega á síðustu árum. Eimskip
jók til dæmis hlut sinn í Flugleið-
um úr 23% í 34% á skömmum
tíma og fyrir nokkrum misserum
áttu sér stað veruleg gagnkvæm
hlutabréfakaup Eimskips og Sjó-
vár-Almennra. Sjóvá hefur verið
að auka hlut sinn í Eimskipafélag-
inu, Flugleiðum og Skeljungi.
Skeljungur keypti á síðasta ári
2,6% hlut í Sjóvá o.s.frv.
Ekki er síður athyglisvert, að
skoða lista yfir stjórnarmenn í
þessum sjö öflugu fyrirtækjum.
Tíu menn eiga sæti í stjóm
tveggja eða fleiri af félögunum,
þar af einn í stjóm fjögurra fé-
laga og þrír í stjórn þriggja. For-
stjóri Eimskips er stjórnarformað-
ur Flugleiða og situr í stjórn Skelj-
ungs, en forstjóri Skeljungs er í
stjórn Eimskips. Þannig mætti
áfram telja. Það er tæplega við
því að búast, að ráðgjöf stjórnar-
manna í þessum fyrirtækjum ein-
kennist af ijölbreyttum viðhorfum
og sjónarmiðum, þegar sömu ein-
staklingar eiga sæti í stjómum
þessara fyrirtækja.
Sú spuming hlýtur að vakna
hvaða tilgangi öll þessi gagn-
kvæmu eignarhalds- og hags-
munatengsl eiga að þjóna. Þjóna
þau hagsmunum allra hluthafa í
almenningshlutafélögunum, sem
um ræðir? Þjóna þau hagsmunum
íslenzks atvinnulífs sem slíks? Er
ýtt undir nýsköpun og vaxtar-
brodd með því, að þessi öflugu
fyrirtæki fjárfésti hvert í öðru?
Morgunblaðið hefur margoft
bent á ákveðnar hættur, sem fel-
ast í samþjöppun eignarhalds og
hagsmunatengslum milli fyrir-
tækja og stjómenda þeirra. Meðal
annars hefur blaðið bent á, að ein
forsenda þess, að öflugur og virk-
ur hlutafjármarkaður verði til hér
á landi sé að almenningur hafí
traust á honum. Slíkt gerist seint,
ef litlir hluthafar í almennings-
hlutafélögum fá þá mynd af við-
skiptum á markaðnum, að þeir
séu leiksoppar í valdatafli fáeinna
aðila. Minni hluthafar hljóta að
spyija, hvort fjárfestingar af
þessu tagi verði til þess að auka
ávöxtun hlutafjár þeirra eða hvort
þær séu fyrst og fremst tæki í
valdabaráttu. Slíkar spurningar
em ekki sízt skiljanlegar í ljósi
verðfalls á hlutabréfum undanfar-
ið. Þannig rýmaði til dæmis eign-
arhlutur Eimskipafélagsins í
Flugleiðum um 700 milljónir
króna að verðmæti á tveimur
ámm og hluthafar Eimskipafé-
lagsins urðu að sama skapi fyrir
missi.
Innbyrðis tengsl þeirra fyrir-
tækja, sem um ræðir, em við-
kvæm í ljósi sterkrar markaðsað-
stöðu sumra þeirra. Þannig eru
Eimskipafélagið og Flugleiðir,
sem í sameiningu eru nánast alls-
ráðandi í sjó- og loftflutningum
til og frá landinu, bundin sterkum
böndum. Þessi fyrirtæki hafa enn
styrkt stöðu sína á undanförnum
árum er samkeppnisaðilar á borð
við Hafskip og Arnarflug hafa
helzt úr lestinni. í fyrra jókst
markaðshlutdeild Flugleiða í sölu
orlofsferða til útlanda í tæplega
50% er Úrval-Útsýn, sem er dótt-
urfyrirtæki Eimskips og Flug-
leiða, yfirtók Ferðaskrifstofuna
Sögu og utanlandsferðir Atlantik.
Flugleiðir og Eimskip liggja undir
stöðugum ásökunum frá smærri
samkeppnisaðilum, neytendum og
fleirum um að þessi fyrirtæki
reyni að halda niðri heilbrigðri
samkeppni og_ tryggjá sér einok-
unaraðstöðu. í þessu ljósi er ekki
að furða, að menn spyrji hvort
eðlilegt sé, að þessi fyrirtæki séu
samtengd eins og raun ber vitni.
Er eðlilegt að eitt markaðsráð-
andi fyrirtæki fjárfesti í öðru í
svo miklum mæli, í stað þess að
fjárfesta í smærri arðvænlegum
fyrirtækjum, sem eru í sókn og
samkeppni?
Nýir tímar kunna að fara í
hönd hjá íslenzkum stórfyrirtækj-
um. Með aðild íslands að Evr-
ópska efnahagssvæðinu opnast
þeim ný tækifæri, en jafnframt
munu þau verða undir strangara
eftirliti en þau hafa búið við fyrr.
Aðild að EES fylgir meiri áherzla
á virka samkeppni en áður. Sam-
keppnisreglur svæðisins beinast
gegn hvers konar hringamyndun,
samtryggingu og samráði. Ný
samkeppnislög, sem meðal annars
voru sett með hliðsjón af væntan-
legri EES-aðild, eru í þessum
anda. í bráðabirgðaákvæði, sem
Alþingi bætti inn í lögin, er kveð-
ið á um, að á árunum 1993 og
1994 skuli samkeppnisráð gera
úttekt á stjórnunar- og eigna-
tengslum fyrirtækja á íslenzkum
markaði til að kanna hvort þar
sé að fínna alvarleg einkenni
hringamyndunar, óæskilegra
tengsla eða valdasamþjöppunar,
sem geti hindrað samkeppni eða
fijálsa þróun viðskipta. Þessi út-
tekt þarf að verða rækileg og
nákvæm, til þess að svör fáist við
þeim áleitnu spurningum, sem
margir spyija, þegar þeir skoða
frumskóg eignarhalds- og hags-
munatengslanna.
Tillögur um mótun sjávarútvegsstefnu kynntar
Hlustað af athygli
Fjölmenni mætti á fund sem sjávarútvegsráðuneytið boðaði til á Grundarfirði til kynningar á tillögum um mótu
Almenn andstaða ^
lögnr tvíhöfðanef
Flestir fundarmanna fordæmdu
kvótakerfið mjög harkalega
RÚMLEGA 150 manns mættu á fund sem sjávarútvegsráðu-
neytið boðaði til á Grundarfirði á þriðjudagskvöldið til kynn-
ingar á tillögum nefndar um mótun sjávarútvegsstefnu, en
fundurinn var sá fyrsti sem ráðuneytið hefur boðað til í þessu
skyni. Á fundinum sem var all líflegur gerðu formenn tví-
höfðanefndarinnar svokölluðu, þeir Vilhjálmur Egilsson og
Þröstur Ólafsson, grein fyrir helstu tillögum nefndarinnar
sem settar eru fram í drögum að skýrslu til sjávarútvegsráð-
herra, og áður hefur verið greint frá í Morgunblaðinu. Að
lokinni kynningunni gafst fundarmönnum kostur á að lýsa
afstöðu sinni til tillagnanna, og af þeim sem til máls tóku
lýstu nánast allir yfir mikilli andstöðu við tillögurnar og sér-
staklega þær hugmyndir að festa aflamarkskerfið í sessi.
í upphafí fundarins gerði Vil-
hjálmur Egilsson grein fyrir þeim
hluta skýrslunnar sem_ lýtur að
stjórnkerfí fískveiðanna. í máli hans
kom m.a. fram að grundvöllurinn
fyrir því að verið væri að ræða ein-
hverskonar stjórnkerfí fiskveiða
væri sá að talið væri að fijálsar
veiðar gengju ekki upp þar sem þær
leiddu til ofveiði og óhagkvæmni.
Því snerist málið um að fínna hvaða
leið skilaði mestum verðmætum í
þjóðarbúið og leiddi af sér minnsta
sóun. Hann sagði niðurstöðu nefnd-
arinnar vera þá að aflamarkskerfið
væri skásta leiðin til að stjóma veið-
unum ef þess á annað borð þyrfti,
og það hefði því verið sá útgangs-
punktur sem nefijdin hefði gengið
út frá.
„Ef við ætlum okkur að lifa á
sjávarútvegi þýðir það að við verð-
um að reka greinina þannig að hún
skili sem allra mestum verðmætum
inn í þjóðarbúið, þannig að aðrar
greinar lifi af sjávarútveginum en
styrki hann ekki. Við þurfum að
lifa á sjávarútveginum og hann
þarf að skila arði inn í þjóðfélagið,
og því hljótum við að setja okkur
það markmið að leita þeirra leiða
sem eru hagkvæmastar,“ sagði
hann.
Þröstur Ólafsson gerði því riæst
grein fyrir þeim tillögum nefndar-
innar sem fjalla um annað en bein-
línis stjóm fískveiðanna sjálfra, en
lögum samkvæmt hafði nefndinni
m.a. verið falið að skoða hagkvæm-
ustu samsetningu fískiskipaflotans,
meta reynslu annarra þjóða og hag-
kvæmni einstakra stjórnunarað-
ferða miðað við íslenskar aðstæður,
hagsmuni einstakra byggðarlaga
og atvinnuöryggi fiskverkunar-
fólks.
Rauði þráðurinn að
finna arðsömustu leiðina
Þröstur sagði að þegar farið
væri í gegnum nefndarálitið væri
ljóst að um drög væri að ræða sem
ætti eftir að ræða við hagsmuna-
aðila og sjávarútvegsnefnd Alþing-
is, en þær umræður væru reyndar
þegar hafnar.
„Þetta eru drög sem eru niður-
staðan af hálfu nefndarinnar en
rauði þráðurinn í skýrslunni er að
reyna að fínna hagkvæmustu skýr-
ingu og þá hagkvæmustu leið sem
við getum fundið til þess að sjávar-
útvegurinn geti skilað sem mestum
arði í þjóðarbúið, til byggðarlag-
anna og til þeirra sem við hann
vinna. Sjávarútvegurinn er undir-
staða velferðarríkis á íslandi, og
þess vegna er meiri þörf á því að
hann sé hagkvæmar rekinn en
nokkur önnur atvinnugrein á Is-
landi,“ sagði Þröstur.
Markmið kvótakerf-
isins ekki staðist
Að loknum framsöguræðum
þeirra Vilhjálms og Þrastar var orð-
Formenn tvíhöfðanefndarinnar, þei
tillögum nefndarinnar sem birtar
ið gefið laust, og tók Skúli Alexand-
ersson fyrstur til máls. Hann sagði
að nefndin hefði átt að athuga hvort
ekki væru til aðrar færar leiðir til
þess að stjóma fiskveiðum við ís-
landsstrendur en núgildandi kerfí,
þar sem það hefði sýnt sig að mark-
mið kvótakerfisins hefðu ekki stað-
ist þau níu ár sem kerfið hefur ver-
ið við líði. Hann nefndi nokkra
þætti sem hann teldi sýna að kerfið
hefði verið mislukkað, og meðal
annars það, að nú þegar minnka
yrði sókn í þorskstofninn stæðu
menn frammi fyrir því að skilin
hefðu verið eftir í hafinu um 15%
af aflaheimildum í loðnu.
„Þetta er vegna þess að kerfið
hefur þróast þannig að skipaflotinn
sem sækir þennan veiðistofn er
kominn úr því að vera 50-60 skip
niður í 36 skip. Þama er hag-
kvæmninni stillt upp, en spurningin
er hins vegar hveiju þjóðarbúið er
að tapa um leið. Ef þessi þróun
heldur áfram á fleiri sviðum þá
stöndum við allt í einu frammi fyrir
því að íslenskur fiskiskipafloti og
íslenskar vinnslustöðvar hafa ekki