Morgunblaðið - 28.04.1993, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. APRÍL 1993
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. APRÍL 1993
23
Útgefandi mfrliKfrtfe Árvakur h.f., Reykjavík
Framkvæmdastjóri Flaraldur Sveinsson. \
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. í
Fulltrúar ritstjóra Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórnarfulltrúi Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði innan-
lands. I lausasölu 110 kr. eintakið.
„Harðari stefna“
gegn þjóðernishatri
■p^jáningarnar sem stríðið í Bosn-
íu-Herzegóvínu hefur leitt af
sér eru þær hörmulegustu sem
Evrópubúar hafa horft upp á frá
lokum seinni heimsstyrjaldar. Tug-
ir þúsunda hafa fallið, hundruð
þúsunda misst heimili sín eða hrak-
izt í útlegð. Konur hafa verið sví-
virtar, mannréttindabrot og önnur
grimmdarverk eru daglegt brauð.
Allar þessar mannlegu þjáningar
eru afleiðingar deilna þriggja þjóð-
arbrota um land. Deilumar eiga
rætur langt aftur í aldir og byggj-
ast á þjóðernishatri; hatri á þeim,
sem hafa annað tungumál, aðra trú
eða aðra sögu. Grimmdarverkin eru
unnin í nafni „hagsmuna þjóða“,
sem virðast vera aðrir en hagsmun-
ir fólksins sem myndar þjóðirnar.
Vísbendingar em um að her-
menn allra þjóðarbrotanna í Bosn-
íu; múslima, Serba og Króata, hafi
gerzt sekir um ýmis voðaverk.
Margt er þó óljóst í þeim efnum
og áreiðanlegar upplýsingar af
skornum skammti. Hitt fer ekki á
milli mála að Serbar eiga stærsta
sök á því hvemig komið er í þessu
fyrrverandi sambandslýðveldi
Júgóslavíu. Bosníu-Serbar hófu
landakröfur og fóm fyrstir á hend-
ur nágrönnum sínum með hernaði,
þótt Króatar hafí notað tækifærið
og hrifsað land af múslimum.
Serbar hafa nú neitað að sam-
þykkja friðaráætlun Sameinuðu
þjóðanna, sem gerði ráð fyrir frið-
samlegri sambúð þjóðarbrotanna á
tíu sjálfstjórnarsvæðum og í gær
hertu þeir enn sókn sína gagnvart
múslimum. Bosníu-Serbar njóta
stuðnings stjómvalda í Serbíu og
Svartfjallalandi (sem enn kalla sig
Júgóslavíu) og því er eðlilegt að
viðskiptalegar refsiaðgerðir Sam-
einuðu þjóðanna, sem tóku þegar
gildi er þing Bosníu-Serba hafði
hafnað friðaráætluninni, beinist
gegn Serbum og Svartfellingum.
Það verður hins vegar að segjast
eins og er, að afar ólíklegt er að
viðskiptaþvinganir beri tilætlaðan
árangur. Umræður ráðamanna á
Vesturlöndum snúast nú í auknum
mæli um það hvort ekki sé nauð-
synlegt að grípa til hernaðar-
aðgerða til að þvinga Serba til að
semja frið. Owen lávarður, sátta-
semjari Evrópubandalagsins í
Bosníu, hefur sagt að pólitískum,
efnahagslegum og hernaðarlegum
ráðum verði beitt, innan ramma
stofnsáttmála Sameinuðu þjóð-
anna, til að koma á friði. Bill Clint-
on, forseti Bandaríkjanna, hefur
sagt að Bandaríkin og bandamenn
þeirra verði að móta „harðari
stefnu" í málefnum Bosníu. Jeltsín
Rússlandsforseti segir að Rússar
muni ekki koma þeim til hjálpar,
„sem hunza vilja samfélags þjóð-
anna“.
Þær hernaðaraðgerðir sem eink-
um koma til greina eru loftárásir
á aðflutningsleiðir serbneska her-
aflans í Bosníu og að aflétta banni
við vopnasölu til Bosníu-múslima,
en viðureign þeirra og Serba er
ójöfn vegna aðgangs þeirra síðar-
nefndu að vopnabúri júgóslavneska
hersins. Líklegast er að Atlants-
hafsbandalagið tæki að sér að
halda uppi lofthernaði ef ákvörðun
yrði tekin um slíkt, en bandalagið
hefur haft eftirlit með flugbanni
yfír Bosníu undanfamar vikur.
Efasemdir eru enn á lofti um
ágæti valdbeitingar, en Sameinuðu
þjóðimar og vestræn aðildarríki
þeirra geta ekki öllu lengur skorazt
undan því að taka ákvörðun. Of
lengi hefur hernaðaraðgerðum ver-
ið hótað, án þess að til þeirra hafí
komið. Það hefur sömuleiðis sýnt
sig að viðskiptaþvinganir þær, sem
gripið hefur verið til fram að þessu,
hafa lítil áhrif haft á baráttumóð
Serba. Eigi Sameinuðu þjóðimar,
og sérstaklega Vesturlönd, að
halda trúverðugleika sínum, verður
að taka ákvörðun um aðgerðir á
næstu dögum. ísland, sem aðildar-
ríki SÞ og Atlantshafsbandalags-
ins, verður að vera tilbúið að taka
pólitíska ábyrgð á slíkri ákvörðun.
Málið snýst ekki ekki eingöngu
um Bosníu. Víða í Austur-Evrópu
er hætta á að óútkljáðar þjóðemis-
deilur muni þróast út í stríð og
grimmdarverk, líkt og gerzt hefur
í Bosníu. Þjóðernishatrið, sem virð-
ist vera að breiðast út um Austur-
Evrópu, er hættulegasta ógnunin
við frið og stöðugleika í álfunni.
Efnahags- og lýðræðisumbætur
vilja gleymast, þegar valdhafarnir
em uppteknir við að beija á ná-
grönnunum og búa til „hrein“ þjóð-
ríki þar sem fjöldi þjóða hefur frá
fomu fari búið í nábýli. Orsök þessa
ástands er meðal annars sú að þjóð-
ernishyggjan hefur fyllt ákveðið
hugmyndalegt tómarúm eftir hmn
sósíalismans. Þjóðemishyggja, sem
haldið var niðri með kúgun komm-
únista, hefur gengið í endurnýjun
lífdaga — og því miður víða út í
öfgar — er Austur-Evrópubúar
hafa reynt að finna á ný sjálfsvit-
und og sérkenni, sem kommúnistar
vildu þurrka út.
Austur-Evrópa hefur misst af
þeirri þróun, sem orðið hefur í
Vestur-Evrópu, þar sem menn hafa
leitazt við að leysa þjóðernisdeilur
á friðsamlegan hátt og tryggja
fremur réttindi minnihlutahópa en
að beijast um landamæri. Vestur-
lönd geta gegnt mikilvægu hlut-
verki við að fylla hið hugmyndalega
tómarúm í Austur-Evrópu með öðr-
um hugmyndum en þjóðemislegum
eða sósíalískum. Hugsjónir þær um
alþjóðlega samvinnu í þágu friðar
og efnahagslegrar velmegunar,
sem hafa unnið sér sess í Vestur-
Evrópu eftir seinni heimsstyijöld,
em líklegastar til lausnar austan
jámtjaldsins gamla. Vesturlönd
verða að gera ríkjum Austur-Evr-
ópu Ijóst að slík stefna er lykillinn
að hinu velmegandi samfélagi vest-
rænna ríkja - ekki ofbeldisstefna
þjóðemishatursins. Með „harðari
stefnu" í málum Bosníu væri búið
til fordæmi. Þjóðrembumönnum,
hvar sem þeir fyrirfinnast, ætti að
skiljast að hið alþjóðlega samfélag
gerir kröfu um að þeir leysi deilur
sínar á friðsamlegan hátt.
HOF ALLRA LISTA
GJÖFUM fylgir ábyrgð. Þessi staðreynd varð Reykjavíkur-
borg ljósari en nokkru sinni fyrr í september árið 1989
þegar tilkynnt var að Erró hygðist gefa borginni fullkomn-
asta safn verka sem til er hérlendis eftir einn listamann;
kjarna lífsstarfs hans. Erró færði borginni og jafnframt
þjóðinni 232 olíumálverk, 406 vatnslita- og þekjulitamyndir,
146 grafíkverk, 1.200 teikningar og 95 samklippur, auk
skissubóka, dagbóka, bréfasafns, ljósmynda, veggspjalda,
greina, bóka og persónulegra muna af ýmsu tagi. Reykjavík-
urborg vékst ekki undir ábyrgðinni sem gjöfinni fylgdi og
var tilkynnt við sama tækifæri að Korpúlfsstöðum yrði breytt
í miðstöð lista og menningar og fengi gjöfin þar þann umbún-
að sem henni sæmir. Nú er loks búið að móta þessa ákvörðun
í teikningar, kynna þær borgarstjórn, og hægt að öðlast
glögga mynd af staðháttum í verðandi listamiðstöð.
Hugmyndir um menningarmið-
stöð á Korpúlfsstöðum hafa lengi
verið á floti, en alltaf vantað kjöl-
festu sem kæmi í veg fyrir að slík
miðstöð yrði of hefðbundin að allri
gerð. Gjöf Errós hafði vægi til að
vera kveikja og kjölfesta slíkar upp-
byggingar, og árið 1990 skipaði
borgarstjóm Korpúlfsstaðanefnd til
þess að sjá um gerð listamiðstöðvar
á Korpúlfsstöðum. Nefndina skipa
Hulda Valtýsdóttir, sem er formaður
hennar, Júlíus Hafstein, Siguijón
Pétursson, Amór Benónýsson, Birg-
ir Sigurðsson, Garðar H. Svavarsson
og Haraldur Johannessen. Verkefn-
isstjórn er skipuð Stefáni Hermanns-
syni, Guðmundi Pálma Kristinssyni
og Gunnari B. Kvaran, en verkefnis-
stjóri er Magnús Sædal Svavarsson.
Sáu menn í hendi sér, strax og
ákveðið var að búa gjöfmni umgjörð
við hæfí, að hönnunin þyrfti að vera
í nánu samstarfí við listamanninn,
og minntust þá m.a. dæma um sam-
bærilegar gjafír erlendis frá þar sem
listamönnum féll ekki aðbúnaður
verka sinna. Réð Korpúlfsstaða-
nefnd fjórar arkitektastofur til þess
að gera hver sína tillögu að innrétt-
ingu hússins. Að fengnum umsögn-
um ráðgjafa ákvað nefndin að ganga
til viðræðna við höfund tillögu sem
best þótti, um frekari hönnun, og
samþykkti ennfremur að ráða
franska arkitektinn Philippe Bart-
helemy til hönnunar á sýningarsöl-
um Errós. Hrbbjartur Hróbjartsson,
Richard Ólafur Briem, Sigríður Sig-
þórsdóttur og Sigurður son hjá
Vinnustofu arkitekta hafa ásamt
Barthelemy og konu hans og sam-
starfsmanni, Sylviu Grino, gert upp-
drætti að innviðum safnsins í sam-
ráði við Erró, jafnframt því sem
hópurinn hefur unnið hið mikla verk
sem fólgið er í hönnun listamiðstöðv-
arinnar í heild. Tala má um stórkost-
legar umbætur innan veggja Korp-
úlfsstaða í því sambandi.
ÓTAKMARKAÐIR
MÖGULEIKAR í MENNINGU,
FRÆÐSLU OG SKEMMTUN
Heildarflatarmál hússins verður
um 7.400 fermetrar að meðtöldu
tæknirými og listaverkageymslum
sem byggðar verða neðanjarðar, en
um 6.400 fermetrar að þeim frátöld-
uirr, Grafíð verður frá kjallara fyrir
inngangi í húsið sjávarmegin, og
liggur aðkeyrsla að vestanverðu frá
borginni. Gestir munu ganga inn í
forsal, sem áður var haughús gamla
býlisins, er hýsir veitingaaðstöðu,
upplýsinga- og kynningarstarfsemi,
verslun, svo og minjasafn um Thor
Jensen, sem hófst handa árið 1925
við að reisa Korpúlfsstaði, þá
stærstu byggingu á íslandi. Þessi
deild verður þó ekki minjasafn í
hefðbundnum skilningi, heldur
breytileg svipmynd af Thor og Korp-
úlfsstöðum sem mikilvægum hluta
af íslenskri atvinnu- og bygginga-
sögu. Birta í forsal kemur bæði að
sunnan- og norðanverðu, auk þess
sem hún kemur ofan úr inngörðum
hússins sem glerþak verður byggt
yfír. Í forsal verður einnig tölvuvætt
alfræðihorn, þar sem gestir geta leit-
að sér fróðleiks um ýmsar hliðar til-
verunnar. Myndbandssafn, með
áherslu á íslenskar kvikmyndir,
verður á fyrstu hæð þar sem gestir
geta skoðað myndefni sér til afþrey-
ingar eða fræðslu. í vesturhluta
fyrstu hæðar er einnig fjölnotasalur,
sem gefa á margháttaða möguleika,
og nýtast t.d. fyrir ritlist, tónlist,
leiklist sem krefst ekki flókinnar
sviðsmyndar, sem og málfundi,
uppákomur og fyrirlestra. Hann á
að taka 200-300 manns í sæti, en
hægt verður að flytja alla stólana í
geymslu á skammri stundu. Þarna
eiga allar listgreinar að geta komið
saman á lifandi grundvelli, án ná-
kvæmlega afmarkaðra landamæra.
Lífinu í byggingunni á raunar að
vera þannig háttað, að fólk geti
dvalið þar lungann úr deginum;
nært hugann í sýningarsölunum og
fræðslumiðlununum, magann í
kaffísölunni og líkamann í tengslum
við möguleika þá sem náttúran allt
umhverfis býður upp á. Listamiðstöð
Korpúlfsstaða verður líklegast ein-
stæð í heiminum fyrir að vera stadd
miðsvæðis á landspildu sem hefur
yfir að ráða golfvelli, laxveiðiá og
aðstöðu fyrir útreiðar og gönguferð-
ir. Menning og náttúra eiga að bind-
ast sterkum böndum þar, og þó
umhverfishugmyndir séu ekki full-
mótaðar, er verið að skoða skipan
mála hjá söfnum eins og Louisiana
á Sjálandi í Danmörku sem er
framarlega á þessu sviði.
Sjálft Erró-safnið liggur á þriðju
hæð hússins fyrir miðju, samtals um
1.000 fermetrar, með möguleika á
að stækka niður á aðra hæð, eða
draga ögn saman ef aðrar sýningar
gerast aðgangsharðar. Erró-safnið á
að vera hægt að setja upp á ýmsa
vegu, og myndu sýningar þar standa
mun lengur en aðrar sýningar í
listmiðstöðinni. Sköpun Errós er
mikilvægur hluti af samhengi ís-
lenskrar myndlistarsögu, og þá
sprettur fram þörf fyrir fræðslufyrir-
komulag, þar sem almenningur get-
ur náð sér í upplýsingar um mis-
mundi stefnur og strauma í listum
og mennina að baki þeim. Ein leiðin
til að koma á mót við þessa þörf er
listbókasafn á aðra hönd Erró-safns-
ins, þar sem fólk fær meðal annars
aðgang að bókum, myndgeislaplöt-
um og litskyggnum um hinar ýmsu
listgreinar, auk þess sem þar verður
aðstaða fyrir safnfræðslu. Með ný-
legri bókagjöf sinni hefur Erró
styrkt forsendur þess safns til muna.
Fræðsluþjónustan þar á síðan að
vera í ríkum tengslum við það sem
hæst ber í sýningarhaldi listmið-
stöðvarinnar. Á hina hönd Erró-
safnsins verður sýningarsalur Lista-
safns Reykjavíkur. Þar og í sýning-
arsal Listasafnsins á annarri hæð í
mið- og austurhluta hússins, er
reiknað með að gegnumstreymið
verði mest af gestum og byðu salir
Listasafns Reykjavíkur t.d. upp á
sýningar á verkum erlendra lista-
manna, sem þættu sérstaklega frétt-
næmar hveiju sinni, hvort sem er
vegna sögulegs gildis eða nýja-
brums. Sýningarsalir Listasafns
Reykjavíkur verða samtals um 1.800
fermetrar, og mótar rýmið notkun
þeirra. Þannig er hægt að imynda
sér að á neðri hæðinni, þar sem loft-
hæð er fremur lág, eða um tveir og
hálfur metri, verði fremur smágerð
myndverk staðsett, en í efri sal, þar
sem lofthæðin teygir sig allt upp í
fimm metra, megi hýsa stór mynd-
verk og umfangsmiklar höggmyndir.
Sýningar geta einnig tekið mið af
möguleikum rýmisins, og jafnvel
kaup á listaverkum fyrir Listasafn
Reykjavíkur. í öllum listaverkasöl-
unum er lögð áhersla á að arkitekt-
úrinn sé nær ósýnilegur, til þess að
ekkert trufli eða dragi athygli fólks
frá verkunum, en annars staðar í
húsinu, umhverfis gönguleiðir
o.s.frv. er byggingarlistinni fremur
leyft að láta ljós sitt skína. Eina
raunverulega útlitsbreytingin á hús'-
inu að utanverðu er smáleg; kring-
lóttur gluggi á gafli fyrir ofan inn-
ganginn.
Hér er ótalið að í húsinu verður
vegleg aðstaða til safnkennslu og
rannsóknarstarfa, geymslur fyrir
hluta af listaverkaeign borgarinnar,
sýninga- og fundaherbergi, skrif-
stofur, búningaherbergi, fatahengi,
eldhús, og önnur sú aðstaða sem
starfsemi af þessari stærðargráðu
getur ekki verið án.
METNAÐARFULLT
LISTASAFN Á ALÞJÓÐAVÍSU
Áætlaður heildarkostnaður við
framkvæmdir nemur um fjórtán-
hundruð milljónum króna á núvirði,
og er þá ótalinn kostnaður vegna
búnaðar og lóðar. Áætlað er að ljúka
verkinu í áföngum, og hefur borgar-
stjóm samþykkt að veita 150 millj-
ónir króna til verksins á þessu fjár-
hagsári sem fara munu að mestu í
endurbyggingu og viðgerðir á burð-
arvirki í húsinu og þökum, en áætlað
er að þær framkvæmdir kosti í heild
um 385 m.kr. Framkvæmdum verð-
ur dreift yfir mörg ár og áfanga,
eftir því sem fjárhagur Reykjavíkur-
borgar leyfir. Að loknum nauðsyn-
legum endurbótum verður lögð
áhersla á að byggja upp Erró-hluta
Listamiðstöðvarinnar, sem áætlað
er að kosti 165 m.kr., og síðan tek-
ið til við miðstöðina sjálfa. Eftir að
mynd safnsins skýrðist í hugum
manna, ákvað Erró að vinna sérstak-
lega tólf stór myndverk með húsið
í huga, og rekja þau sögu nútíma-
lista. Hinar 60 eldri myndir sem
bárust til landsins fyrir skömmu eru
valdar með tilhögun safnsins í huga,
og þykja lykilverk í lífsverki Errós.
Gjöfin er því enn að vaxa að um-
fangi og gæðum, sem sýnir vel stór-
hug listamannsins. Takmark allra
hlutaðeigandi er að listmiðstöðin á
Korpúlfsstöðum verði metnaðarfull
alþjóðleg listamiðstöð, sem borið
getur hróður íslands víða um lönd,
jafnframt því að þjóna ört vaxandi
Reykjavíkurborg og landsmönnum
öllum. Kjarni safnsins er vitaskuld
hin einstæða gjöf Errós, en umhverf-
is kjarnann spinnst síðan margbrotin
starfsemi innan víðfeðms sviðs
menningar og lista og fræða þeim
tengdum. A listamiðstöðin af
fremsta megni að reyna að uppfylla
þau fyrirheit að vera hof þeirra lista
sem við þekkjum í dag, í sterkum
tengslum við fólkið, umhverfið og
náttúruna.
Texti: Sindri Freysson
Sýningarrýmið
ÞESSI SNIÐMYND af Listamiðstöðinni sýnir vel skipulag í Erró-safni
og sýningarsölum Listasafns Reykjavikur á annarri og þriðju hæð
hússins, auk hins opna rýmis í forsal.
Sýningarsalur á þriðju hæð
Sýningarsalur Listasafns Reykjavíkur á þriðju hæð, og kemur glögg-
lega í ljós hvernig birtan flæðir inn í rýmið í gegnum glerhluta loftsins.
Bókasafn
í LISTBÓKSAFNINU á Korpúlfsstöðum fá gestir m.a. aðgang að bók-
um, myndgeislaplötum og litskyggnum um hinar ýmsu listgreinar, auk
þess sem þar verður aðstaða fyrir safnfræðslu.
Fjölnotasalur
TVÖ TIL þijúhundruð gestir eiga að geta komist fyrir í fjölnotasal á
fyrstu hæð Listamiðstöðvarinnar, sem verður lifandi vettvangur fyrir
ritlist, tónlist, Ieiklist, málfundi, uppákomur fyrirlestra o.s.frv.