Morgunblaðið - 06.07.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. JÚLÍ 1993
Efnahagsvandinn —
nokkrar ábendingar
eftirDr. Magnús Z.
Sigurðsson
i.
í umræðunni um erfiðleikana í
efnahagsmálum landsins er mikið
kvartað undan núverandi ástandi
og er það skiljanlegt, m.a. vegna-
taprekstrar fyrirtækja í framleiðslu
og dreifíngu á vörum og þjónustu,
sem leiðir til fjölda gjaldþrota og
atvinnuleysis. Miklar áhyggjur hafa
menn einnig vegna hinna miklu
skulda þjóðarinnar við útlönd. En
því miður ber minna á því, að bent
sé á raunhæfar úrlausnir vandans.
Í þessu sambandi langar mig til
að benda á nokkur atriði, sem að
mínu mati mundu draga verulega
úr aðsteðjandi erfiðleikum, einkum
þegar til lengri tíma er litið. Sem
grundvallaratriði vil ég minna á
nauðsyn þess að auka fjölbreytni í
framleiðslu og útflutningi, til að
draga úr neikvæðum sveiflum, auka
verðmætissköpun þjóðarinnar, auka
gjaldeyristekjur, fjölga atvinnu-
tækifærum og skapa meiri stöðug-
leika.
II.
Fyrst er þá að benda á þýðingu
þess að fullvinna íslensk hráefni hér
á landi í stað þess að selja hráefnið
óunnið eða hálfunnið til útlanda,
þar sem fullvinnslan síðan fer fram.
Verðmætisaukningin og atvinnan
við fullvinnsluna koma þannig er-
lendum fyrirtækjum til góða en
ekki íslensku atvinnulífi. Islensk
hráefni þarf að fullvinna hér innan-
lands eftir því sem frekast er kost-
ur, þ.e.a.s. varan sé flutt út þannig
frágengin eins og neytandinn kaup-
ir hana í búðinni sinni erlendis. Um
þetta hefur mikið verið talað í ára-
tugi en því miður er þessi þróun
enn alltof skammt á veg komin.
Hér má nefna m.a. þetta:
1) Hér er fiskurinn frystur, salt-
aður eða bræddur og líka fluttur
út ferskur, alveg óunninn, eins og
/gert hefur verið í áratugi. Nokkur
hluti frysta fisksins og saltfisksins
er þó nú þegar unninn hér í neyt-
endaumbúðir, sem eykur verðmætið
vehilega. Þessi þróun miðar í rétta
átt en er þó enn skammt á veg
komin. Hér þarf að gera verulegt
átak til að flýta fyrir þessari þróun.
Vandinn í því sambandi liggur ekki
svo mjög í framleiðslunni sem slíkri,
heldur í því að tryggja markaði
fyrir fullunna vöru.
Að sjálfsögðu er hér aðeins um
þann hluta útflutningsins að ræða,
sem er annars unninn erlendis í
neytendaumbúðir — það er veruleg-
ur hluti — en mikill hluti íslenska
fisksins fer líka til neyslu erlendis
í stærri og ódýrari umbúðum, t.d.
til veitingahúsa og ýmiskonar stofn-
ana. Þeim mun minna magn af fiski,
sem berst á land, þeim mun brýnni
er nauðsyn þess að fullvinna hráefn-
ið innanlands í sem allra verðmæt-
asta útflutningsvöru.
2) Hér er flutt út mikið magn
árlega af frystum og söltuðum
hrognum, einkum þorskhrognum.
Erlendis er mikill hluti þessara
hrogna síðan fullunninn í hina
ágætustu vöru og við það skapast
mjög verulegur verðmætisauki, sem
rennur í vasa erlendra fyrirtækja.
Má hér nefna t.d. reykingu á þorsk-
hrognum, sem síðan eru pökkuð í
túpur og aðrar neytendaumbúðir
og seljast svo á margföldu verði,
sem íslendingar fá fyrir hráefnið.
3) Verulegur hluti af heildar-
framleiðslu landsmanna af grá-
sleppuhrognum er enn fluttur út
saltaður í tunnum. Kaupendur eru
erlendar verksmiðjur, sem vinna
„kavíar" úr þessu hráefni eins og
íslensku lagmetisiðjurnar gera
varðandi þann hluta hrogna, sem
ekki er fluttur út sem hráefni. Auð-
vitað þarf að stefna að því að vinna
allt magnið, sem til fellur árlega, í
slíkan „kavíar“ hér innanlands en
þær verksmiðjur, sem þegar eru
fyrir hendi hér á landi, munu hafa
nægilega framleiðslugetu til þess.
Við þetta fengist veruleg aukning
á verðmæti útflutningsins i þessari
grein.
Þess ber að geta, að framleiðsla
íslendinga á grásleppuhrognum er
mjög verulegur hluti af heimsfram-
leiðslu þessarar vöru. Ef við hættum
að flytja út söltuð grásleppuhrogn
í tunnum, myndu erlendar verk-
smiðjur, sem eru keppinautar okkar
á „kavíar“-markaðnum, þannig
hafa miklu minna hráefni til „kav-
íar“-framleiðslu sinnar og við það
styrktist markaðsaðstaða okkar
fyrir íslenskan „kavíar“.
4) Á íslandi fellur árlega til mik-
ið magn af gærum og skinnum.
Þetta hráefni hefur verið flutt út
hálfunnið eða ekkert unnið. Þetta
hráefni þarf að fullvinna hér innan-
lands í það form, sem neytandinn
erlendis kaupir það í. — Nú fer
fullvinnslan fram erlendis og verð-
mætisaukningin rennur því til er-
lendra aðila.
5) Hér er framleitt ágætt súkku-
laði fyrir innlendan markað. Eins
og kunnugt er, er mjög fjölbreytt
úrval af súkkulaði og ýmsum
súkkulaðivörum á Evrópumörkuð-
unum frá hinum ýmsu löndum, s.s.
Þýskalandi, Belgíu, Hollandi, Ítalíu,
Sviss og Danmörku. Hér á landi
ættu að vera góð skilyrði til að
framleiða fjölbreytt úrval af súkku-
laði og súkkulaðivörum til útflutn-
ings, ekki síst með tilliti til hinna
miklu gæða íslenskrar mjólkur.
6) Utflutningur á hinu frábæra
íslenska vatni er tiltölulega nýr en
ætti að eiga mikla framtíð fyrir
sér, ef rétt er að málum staðið.
Margt fleira mætti telja.
III. -
Þá kem ég að öðru.
Dr. Magnús Z. Sigurðsson
Á hveiju hafa iðnaðarþjóðirnar
orðið ríkar? Fyrst og fremst á fram-
leiðslu og sölu iðnaðarvara. Margar
helstu iðnaðarþjóðir heims hafa yfir
litlum eða jafnvel næstum engum
innlendum hráefnum að ráða. Þær
lifa á því að flytja inn hráefni og
fullvinna. þau í löndum sínum og
selja fullunnar, verðmætar iðnaðar-
vörur. Má hér nefna t.d. Japan,
Suður-Kóreu, Taiwan og flestar
iðnaðarþjóðir í Evrópu, s.s. Þýska-
land, Belgíu, Lúxemborg, Holland
og ekki síst Danmörku. Danir eru
mikil iðnaðarþjóð, framleiða góðar
og íjölbreyttar vörur og eru mjög
duglegir við markaðssetningu á
framleiðslu sinni.
Af hveiju flytja íslendingar ekki
inn erlend hráefni í miklu stærri
stíl en nú er gert og fullvinna þau
hér í verðmætar iðnaðarvörur og
selja þær á erlendum mörkuðum?
I þessu sambandi er stundum
bent á, að fjarlægð íslands frá er-
lendum mörkuðum valdi því að
flutningsgjaldið muni gera slík við-
skipti óarðbær. En hráefni og full-
unnar iðnaðarvörur eru fluttar í
miklu magni yfir úthöfin með góð-
um árangri. Og þeim mun verðmæt-
ari sem varan er miðað við þyngd
sína, þeim mun betur þolir hún
flutningskostnaðinn. Sú röksemda-
færsla að flutningskostnaður komi
í veg fyrir þessa þróun, er því al-
mennt ekki raunhæf.
Hér á landi er margt hámenntað
fólk, sérfræðingar á hinum ýmsu
sviðum, sem fengju með þessu tæki-
færi til að takast á við ný og hvetj-
andi verkefni við uppbyggingu og
þróun íslensks iðnaðar, m.a. há-
tækni-iðnaðar, þjóðinni til heilla. —
í flestum tilfellum væri framleiðslan
sem slík ekki aðalvandamálið, held-
ur er það markaðssetningin. — En
það sem einstaklingar annarra
þjóða geta gert, það geta íslenskir
einstaklingar líka.
í mörgum tilvikum væri æskilegt
og jafnvei nauðsynlegt í þessu sam-
bandi að leita eftir erlendu áhættufé
með því að útlend fyrirtæki ættu
verulegan hlut í íslenskum iðnaðar-
fyrirtækjum, þá oft þannig, að er-
lendir meðeigendur aðstoðuðu við
markaðssetningu hinna íslensku
iðnaðarvara, jafnvel í vissum tilfell-
um á þann veg, að þeir önnuðust
sjálfír að einhveiju leyti sölumálin
í samvinnu við Islendinga. í hinu
félagslega markaðskerfi, sem Vest-
ur-Evrópa býr við, er slík ijárfesting
útlendinga í hinum ýmsu löndum
algeng og raunar mjög eftirsótt hjá
þeim þjóðum, sem taka við slíku
áhættufé útlendinga. Með erlendu
áhættufé fengist inn í landið einnig
þróuð erlend tækni við framleiðslu
svo og markaðsþekking.
Lítil og meðalstór iðnfyrirtæki
gefast oft best, fyrirtæki með litlum
stjórnunarkostnaði, með góðri yfir-
sýn stjórnenda og hagkvæmni í
rekstri. I stóru iðnríkjunum eru það
ekki risafyrirtækin, heldur þau litlu
og meðalstóru, sem eru burðarás
atvinnulífsins, hvað snertir verð-
mætasköpun og atvinnutækifæri.
IV.
Hlutverk ríkisvaldsins í þessu
sambandi er að skapa hagkvæman
ramma, þ.e.a.s. sem hagkvæmust
skilyrði til atvinnurekstrar í landinu
en ekki það að eiga og reka fyrir-
tækin nema í undantekningartilfell-
um. Það eru fyrirtækin sjálf sem
þurfa að taka frumkvæðið, sýna
framtak og áræðni til uppbyggingar
nýrra iðnfyrirtækja. Ríkisvaldið
getur hinsvegar stutt þessa þróun
á ýmsan hátt, m.a. með grundvall-
arrannsóknum, og veitt fyrirtækj-
unum aðgang að niðurstöðum slíkra
rannsókna.
Það þarf að iðnvæða ísland.
Höfundur er hagfræðingur og
hefur starfað lengi að
markaðsmálum erlendis.
Þórir S. Gröndal skrifar frá Flórída
Að giftast íslandi
í seinna stríðinu frelsuðu herir
bandamanna mannkyn undan ógn
og ánauð nazista. í leiðinni frels-
uðu þeir líka um 2.000 íslenzkar,
ungar konur frá piparmeyjar-
standi, því þeim hafði fjölgað meira
en körlum og var útilokað, að þær
gætu allar fundið sér íslenzka
maka. Allar götur síðan hafa fóst-
urlandsins freyjur haldið áfram að
giftast bandarískum hermönnum,
sem sendir hafa verið i útlegð í
herstöðina á Reykjanesi.
Á árunum eftir stríðið og í
nokkra áratugi þar eftir, gáfu
bandarísk innflytjendayfirvöld
þjóðum heimsins kvóta, þ.e. til að
ákveða, hve margir borgarar við-
komandi landa gætu árlega sótt
um innflytjendarétt til Bandaríkj-
anna. Allt fram á áttunda tug ald-
arinnar var kvóti íslands 100 sál-
ir. íslendingar, heimsfrægir fyrir
gestrisni og höfðingsskap, settu
engan kvóta á 4>að, hve margar
af dætrum landsins gætu yfirgefið
það og gifzt bandarískum her-
mönnum.
Ég hefi ekki séð neinar tölur
yfir skattinn, sem Ameríkanar
taka af ungum konum af Fróni,
þótt þær hljóti nú að'vera ein-
hvers staðar til. Hefi ég á tilfinn-
ingunni, að stærri hundraðshluti
af þessum blönduðu hjónaböndum
endi í skilnaði heldur en hjónabönd
þar sem báðir aðilarnir eru ís-
lenzkir. Þetta er ekki erfitt að
skilja, því margar stúlkurnar rása
út í hjúskapinn með lokuð augun
og flytjast svo úr landi, í burt frá
fjölskyldu og vinum, í framandi
umhverfi með ókunnu fólki og
breyttum venjum.
Margar íslenzkar konur hafa
náð sér í afbragðs góða menn og
lifað hér hamingjusömu lífi. Sum-
ar hafa náð sér í gullkálfa og
getað reglulega slegið um sig. Þær
keyra kádiljáka eða láta aka sér
í limasvínum. Þegar þær fara til
íslands, ferðast þær bara á Saga-
farrými og borga meira að segja
fyrir það, sem ku vera sjaldgæft.
En allt of margar stúlkur hafa
fengið aungvan vinning í þessu
hjónabandshappdrætti á Suður-
nesjum. Það eru þær, sem ég
ætla að fjalla lítillega um, en
minnast ekkert meira á þær, sem
náðu í góðu mennina. Alveg eins
og í fjölmiðlunum; bara tala um
það, sem illa fer í heiminum.
Það var ekki við því að búast,
að eymingja almúga Kaninn gæti
áttað sig á því, að þegar hann
kvæntist litlu, ljóshærðu, villtu
elskunni sinni af íslandi, væri
hann líka að giftast íslandi og
allri þjóðinni. Margir þeirra voru
ekki undir það búnir. Þegar mesti
glansinn er farinn af hjónaband-
inu, verða sumir þeirra leiðir á
eilífum íslenzkum gestagangi,
tengdafólkinu og sífelldu hrogna-
máli, sem þeir geta ekki skilið á
sínu eigin heimili. Þeir eiga líka
bágt með að skilja, hvers vegna
konugarmurinn þarf að þefa uppi
landa sína og blanda við þá geði
og vitanlega blanda í glas líka.
Hér er allt fullt af Ameríkönum,
sem hafa ekkert gaman af því að
drekka frá sér vit og sans, og eiga
ungu brúðirnar erfitt með að skilja
það. Þær héldu einhvern veginn,
að í landi ódýrs áfengis yrði alltaf
glaumur og gleði.
í því sambandi heyrði ég einu
sinni um íslenzka konu, sem fór
með sinn prúða Ameríkana í ekta
Íslendinga-partí hérna í henni
Ameríku. Þar var fjörið svo mikið,
að það endaði með því, að einhver
sló vesalings Kanann í andlitið
með þeim afleiðingum, að hann
nefbrotnaði. Ekki eyðilagði þetta
nú samt hjónabandið, en íslenzkt
fólk er ekki allt of velkomið á
heimili hins nefbrotna.
Ameríka hefir vitanlega sinn
kvóta, og líklega all ríflegan, af
karlrembusvínum. Sumum þeirra
hefir tekist að kúga og skelfa sín-
ar íslenzku konur þannig, að þær
eru sem fangar á sínum eigin
heimilum. Þeim er oft bannað að
tala íslenzku við landa sína eða
ættingja, og það er næstum lífláts-
sök að reyna að kenna börnum
sínum málið. Þessir menn halda
konum sínum næstum í ánauð ef
hjónaband skyldi kalla, en neita
að vera kvæntir IslandíT Það er
þó minnihluti íslenzku kvennanna,
sem lætur fara svona með sig.
Þær eru yfirleitt óbeizlaðar, aga-
lausar og frekar og fara sínu fram.
Það er eflaust ein ástæðan fyrir
því, hve skilnaðirnir eru margir.
Nokkrar sögur hefi ég heyrt
um það, hvernig íslenzkar stelpur
hafa brotist undan kúgun amerí-
skra karla og komist undan,
stundum á hetjulegan hátt. Sum
rembusvínin, sem lent hafa á villt-
um kvensum, þola illa ef þær gefa
öðrum undir fótinn, en það eiga
þær til með að gera. Geta þá orð-
ið barsmíðar, og jafnvel hefir þá
stundum verið gripið til byssunn-
ar. Þið vitið eflaust, að hér er
byssa eða byssur á næstum hveiju
heimili og þykja þær bráðnauðsyn-
legar til að skera úr deilumálum
og þess háttar.
Fyrir mörgum árum var hér
stúlka, harðgift amerískum upp-
gjafahermanni. Svo varð hún eitt-
hvað leið á honum og tók til við
að lúlla hjá öðrum körlum. Eigin-
maðurinn undi því illa og náði
strax í riffilinn. Konan komst út
úr húsinu og flúði út í bæ, heim
til íslenzkrar vinkonu sinnar.
Byssumaðurinn fann þær þar,
beindi rifflinum að konunni en
hleypti ekki af, guði sé lof, en
hótaði öllu illu. Skelfmgu lostin
stökk hún út og nú kom hún sér
úr bænum. Flutti hún langt í burtu
og bytjaði nýtt líf og er hér með
úr sögunni.
Svo var það önnur íslenzk
kvensa, sam hafði búið með Amer-
íkana, sem var nokkuð eldri en
hún var. Hann var af þeirri mann-
gerð, sem við köllum hér rauð-
hálsa. Viðurnefnið fengu þeir end-
ur fyrir löngu af því, að þeir unnu
hörðum höndum utanhúss hér í
suðrinu þar sem sólin skín, og
þess vegna urðu þeir rauðir og
sólbrenndir á hálsinum. Upp til
hópa eru þeir afturhaldssamir,
óvinveittir blámönnum og öllum,
sem minni máttar eru. Þeir eru
almennt taldir harðir í hom að
taka, elskir að rifflum og hagla-
byssum og megnið af þeim flokk-
ast líka undir karlremubsvín.
Svona manni bjó konan með,
og var hann búinn að reyna að
fá hana til að giftast sér í mörg
ár, en hún stympaðist við. Loks
tók hún á sig rögg, pakkaði í tösku
sína og hugðist yfirgefa kauða.
Þá greip hann til haglabyssunnar
og skaut öll dekkin undan bílg-
arminum hennar. Konukindin
fylltist hræðslu, en náði sér og
komst undan í leigubíl. Endar þar
þeirra ævintýri.
Svo kemur ein sæt saga í end-
ann. Ég hitti ungan mann, sem
hafði verið í sjóhernum í Keflavík
í ein fimm ár. Hann hafði kvænst
og eignast barn. Kom hann með
konuna til Ameríku, en hún undi
ekki og fór heim með barnið. Nú
vill hún skilnað. Maðurinn sagðist
ætla að gefa eftir skilnaðinn, en
augu hans fylltust tárum, þegar
hann sagði mér, að hann elskaði
enn konuna, barnið og ísland.
Árin þar með þeim hefðu verið
hans beztu. Svona er lífið.