Morgunblaðið - 13.07.1994, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 13. JÚLÍ 1994 19
AÐSENDAR GREINAR
Læti og' látalæti
Vilhjálmi Erni
Vilhjálmssyni
svarað
Vonbrigði
ÞAU VORU ekki lítil, vonbrigði
mín yfir svargrein Vilhjálms Arnar
Vilhjálmssonar í Morgunblaðinu 8.
júlí sl. Ég hafði vonast eftir að þessi
lykilmaður svaraði a.m.k. einhverri
af lykilspurningunum: Hvar, hve-
nær hvernig og hvers vegna kvikn-
uðu grunsemdir hans um silfrið?
En skemmst er frá því að segja,
að ekkert hefur skýrst að þessu
leyti við innlegg hans í umræðuna.
Þess í stað tíundar Vilhjálmur ýmis
einskisverð atriði eða misskilur og
fer rangt með önnur.
Mestu púðri eyðir hann á þau
mistök mín að halda því fram að
Graham-Campbell og Þór hefðu
ekki hist hér í vor þegar Bretinn
kom til að rannsaka silfursjóðinn
frá Miðhúsum. Þar
hafði ég rangt fyrir
mér, ég skal fúslega
játa það. Þeir borðuðu
saman. Það veit ég nú.
Og ræddu hvað, að
sögn Vilhjálms? Jú,
niðurstöðu Grahams-
Campbells, sem hann
var þá væntanlega bú-
inn að komast að, eða
hvað? Annars er þetta
auðvitað algjört auka-
atriði i" málinu, og
óþarft að fjölyrða um
það, því eins og Vil-
hjálmur Örn hlýtur að
vita er það eitt af að-
alsmerkjum góðra vísindamanna að
geta greint á milli aðalatriða og
aukaatriða.
Þá segir Vilhjálmur Öm að ég
hafi í grein minni kvartað yfir því
að hann hafi ekkert skrifað um
grunsemdir sínar og dregur i efa
að ég geti vitað það. Auðvitað er
það rétt að ég veit ekkert hvað
Vilhjálmur kann að
hafa skrifað um þetta
í dagbókina sína eða í
einkabréfum. Ég var
heldur ekki að
„kvarta“ yfir því, held-
ur hinu að ekkert af
þessu skuli hafa sést á
prenti, hvorki fyrr né
síðar. Kannski var þess
ekki_ að vænta, en eftir
að Ólafur, Guðmundur
og Sveinbjörn blésu
málið ótímabært út í
fjölmiðluni er það orðin
bein lífsnauðsyn allra
hluta vegna að Vil-
hjálmur Örn láti verða
af því að koma þessu á hreint opin-
berlega.
Hvern grunaði hvað?
Eitt það merkilegasta í grein
Vilhjálms Arnar eru þær upplýs-
ingar hans að dr. James Graham-
Campbell hafi verið búinn að koma
sér upp áliti sínu 1988. Þetta em
Þórarinn Eldjárn
Mannréttindi, lýðræði,
flokkaskipan
Á HÁTÍÐLEGUM Þingvallafundi
hinn 17. júní síðastliðinn samþykkti
Alþingi einróma að endurskoða
mannréttindaákvæði stjórnarskrár-
innar og helst ljúka starfinu fyrir
næstu þingkosningar. í ályktuninni
er sérstaklega vísað til VII. kafla
stjórnarskrárinnar frá 1944, þar
sem fjallað er um mannréttindi.
Mannréttinda er þó
einnig getið annars
staðar í stjórnar-
skránni og ber þá ekki
síst að visa til ákvæð-
anna um kosningarétt.
Að sjálfsögðu eru það
mannréttindi, að allir
íslendingar hafi jafnan
rétt til að kjósa menn
til að fara með stjórn
mála sinna á Alþingi.
Telja verður brýnasta
verkefnið í íslenskum
mannréttindamálum
að jafna þennan rétt.
Hátíðaryfirlýsing Þing-
vallafundar Alþingis
verður marklaus, ef í
henni felst, að ekki verði tekið á
þessum langvinna og viðkvæma
pólitíska vanda við endurskoðun
mannréttindaákvæða stjórnarskrár-
innar. Jafnframt á að fækka þing-
mönnum, hefði raunar átt að gera
það um leið og tvær deildir Alþing-
is voru sameinaðar i eina málstofu.
Gallað kerfi
I mörg horn er að líta, þegar
rætt er um kjördæmamál og fjölda
þingmanna á Alþingi. Undanfarna
áratugi hafa umræður og ákvarðan-
ir ekki síst tekið mið af hagsmunum
stjórnmálaflokka. Minna hefur verið
hugað að rétti kjósenda og bættum
stjórnarháttum. Pjölgun stjórnmála-
flokka er ekki besta leiðin til að
traustrar landstjórnar, eins og nú
síðast hefur sést í Færeyjum.
Ljóst er, að núgildandi reglur hér
ýta undir smáflokka og klofnings-
framboð. Nú boðar Jóhanna Sigurð-
ardóttir, að hún kunni að stofna
eigin flokk eða bjóða fram í eigin
nafni. Allir flokkar hafa kynnst slíku
einstaklingsframtaki á undanförn-
um árum. Það er síður en svo lýð-
ræðislegt styrkleikamerki, að kosn-
ingakerfíð ýti undir sprengiframboð
eða geri þau álitleg.
Núgildandi kerfi kallar einnig á
margflokka ríkisstjórnir með póli-
tískum hrossakaupum að kosning-
um loknum. Á kjördag veit kjós-
andinn í raun ekki, hvernig atkvæði
hans verður notað við myndun ríkis-
stjórnar. Það tíðkast ekki, að fyrir
kosningar lýsi stjórnmálaflokkarnir
yfir með hverjum þeir ætla að starfa
í ríkisstjórn. Samningaumræður um
það geta tekið langan tíma og leitt
til óvæntrar niðurstöðu, nægir þar
að minna á stjórnarmyndunina í
febrúar 1980 undir forsæti dr.
Gunnars Thoroddsens.
Nýjar forsendur?
Innan Sjálfstæðis-
flokksins hefur í marga
áratugi verið bent á,
að tiltölulega einföld
leið væri til að koma á
bærilegum jöfnuði
meðal kjósenda og
tryggja festu í stjórnar-
háttum: Það yrði gert
með því að taka upp
einmenningskjördæmi.
Þá yrði fyrirkomulagið
eins og í Bretlandi, þar
sem í raun er tekist á
um setu eins flokks í
ríkisstjórn, þegar geng-
ið er til þingkosninga.
Forystumenn margklofinna
vinstri flokka hafa aldrei ljáð máls
á því, að leikreglum yrði breytt á
þennan hátt og raunar hefur ekki
heldur verið um það full sátt innan
Sjálfstæðisflokksins. Nú kunna að
hafa skapast nýjar pólitískar for-
sendur í þessu efni.
Sameining vinstri flokka
Meðal sterkustu raka fyrir því,
að meirihlutakjör fari fram til þings,
eru þau, að knýja beri stjórnmála-
menn fyrir kosningar til að setja
niður ágreining sín á milli. Þeir eigi
að leggja spilin á borðið fyrir kjós-
endur í kosningabaráttunni og gefa
þeim kost á raunverulegu vali en
ekki fara fram á umboð til leyni-
makks að kjördegi loknum. Með
skynsamlegum leikreglum er auð-
velt að setja stjómmálamönnum
slíkar skorður.
Framboð R-listans í Reykjavík
sýnir í hnotskurn kosti tveggja
flokka kerfís. Reykvíkingar gátu
valið milli tveggja lista og kosninga-
baráttan snerist að verulegu leyti
um að ná til miðjufylgisins. Tveir
andstæðir pólar verða þannig ekki
endilega til þess að ýta undir póli-
tískar öfgar. Auðveldara verður hins
vegar að kalla þá til ábyrgðar, sem
með valdið fara.
Eftir sigur R-listans hafa orðið
umræður um sameiningu vinstri
flokkanna á landsvísu. Ólafur Ragn-
ar Grímsson, formaður Alþýðu-
Mannréttindaákvæði
stjórnarskrárinnar ná
einnig til réttar manna
til að velja sér stjórn-
málaforystu segir
Björn Bjarnason og
bendir á, að vilji til sam-
einingar vinstri flokka
kunni að auðvelda
breytingar á kosninga-
löggjöfinni.
bandalagsins, hefur meðal annars
rökstutt áhuga sinn á slíkri samein-
ingu með vísan til þess, að tveggja
flokka kerfi veiti kjósendum meira
vald og skapi meiri festu í stjórnar-
háttum en nú er.
Enginn einn stjórnmálaflokkur
hefur, án meirihluta á Alþingi, burði
til að breyta kosningalögum og kjör-
dæmaskipan. Til þess þarf samstöðu
manna úr mörgum stjórnmálaflokk-
um. Með því að breyta leikreglunum
um kjör til Alþingis væri unnt að
styrkja stoðir lýðræðis og mannrétt-
inda: Veita kjósendum aukið vald
til velja ríkisstjórn og jafnan rétt
til að kjósa þingmenn. Það væri
einnig unnt að knýja vinstri menn
til að láta drauminn um sameinaðan
félagshyggjuflokk rætast.
Ymsar leiðir
Hér hefur verið bent á einmenn-
ingskjördæmi sem leið til að ná
þessu markmiði. Meirihlutakosn-
ingu til Alþingis er unnt að tryggja
með öðrum hætti. Höfuðatriði er að
setja sér skýr markmið og vinna að
öflun fylgis við skynsamlegar leiðir
að þeim.
Geijun á vinstri væng stjórnmál-
anna bendir til, að nú sé vilji þar
til að skoða pólitískar leikreglur frá
öðrum sjónarhóli en þeim, sem best
hentar smáflokkum. Þetta tækifæri
ber að nota um leið og tekið er mið
af þeirri staðreynd, að mannrétt-
indaákvæði stjórnarskrár íslenska
lýðveldisins ná einnig til réttar
manna til að velja sér stjórnmálafor-
ystu.
Höfundur er þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjnvík.
Björn Bjarnason
Eitt það merkilegasta í
grein Vilhjálms Arnar
eru þær upplýsingar
hans, segir Þórarinn
Eldjárn, að dr. James
Graham-Campbell hafi
verið búinn að koma sér
upp áliti sínu 1988.
nýjar fréttir og á þetta hefur enginn
minnst áður, ekki einu sinni Gra-
ham-Campbell sjálfur, sem aðeins
getur þess í skýrslu sinni að fyrir
hendi hafi verið „suspicion“ frá
Vilhjálmssyni.
í Eintaki 4. júlí eru grunsemdirn-
ar aftúr á móti eignaðar dönskum
fræðimanni Else Roestad. Þar mun
átt við Else Roesdal, sem mér er
sagt að hafi verið kennari Vilhjálms
Arnar. Enn sýnist mér því að lykil-
inn að þessari óvissu um gruninn
sé að finna hjá Vilhjálmi. Hvern
grunaði hvað hvenær? Því ekki að
tala út?
Bréfið frá Eddu
Eins og fram hefur komið skrif-
aði Edda Björnsdóttir á Miðhúsum
Vilhjálmi Erni bréf samdægurs, eft-
ir að hann hafði hringt til þeirra
hjóna 15. febrúar 1994 og lagt fyr-
ir þau undarlegar spurningar, m.a.
ýjað að fölsun. Þar þykist Vilhjálm-
ur heldur betur hafa mikilsverð
gögn í höndum og hampar því nú
í grein sinni, að í bréfinu komi í
ljós „að bóndinn á Miðhúsum kann
málmsmíðar". Skýrara er nú víst
varla hægt að orða það að hann
gruni Hlyn Halldórsson um ódæðið.
Gullsmiðir sem í mig hafa hringt
síðustu daga fullyrða þó, að enginn
nema lærður silfursmiður með að-
gang að stóru verkstæði gæti unnið
þetta verk. Enginn maður, allra síst
ófaglærður, hér og nú, gæti gert
þetta, m.a. vegna skorts á ákveðn-
um verkfærum sem ekki eru til í
landinu. Þeir sem tala um nútíma-
fölsun hafi ekki hundsvit á ís-
lenskri silfursmíði.
Einn þessara gullsmiða sagði enn
fremur: „Sá sem gæti smíðað svona
gripi mundi ekki vöðla þeim saman
og stinga þeim ofan í mold í ein-
hverjum óþekktum tilgangi, nei,
hann mundi sýna þá alþjóð og vera
montinn af getu sinni og verkkunn-
áttu.“
Fleira dylgjar Vilhjálmur upp úr
þessu bréfi til gera þau hjón tor-
tryggileg og bendir mér svo á að
hann hefði náðarsamlegast veitt mér
upplýsingar um það allt saman og
margt fleira ef ég hefði látið svo
lítið að hringja í hann. Ég þakka,
en þess gerðist reyndar alls ekki
þörf. Edda sendi mér nefnilega afrit
af bréfínu fljótlega eftir að blaða-
skrif hófust. Með það í höndum má
fá afskaplega skýra, en dapurlega
mynd af vinnubrögðum Vilhjálms
þegar hann er að reyna að koma
því yfír á Miðhúsahjónin að þau
beri ábyrgð á því að nafn Kristjáns
Eldjárns dróst inn í umræðuna. Þau
hafi „rengt hæfileika Kristjáns Eld-
járns og Þórs Magnússonar til að
gi'afa niður á óhreyfð lög“.
Síðan heldur hann áfram og taki
menn nú vel eftir:
„Þau fundu fornminjar á ná-
kvæmlega sama stað og silfrið
fannst, en neðar. Að sögn Þórs
Magnússonar, í grein hans í Árbók
fornleifafélagsins, var grafið niður
á óhreyfð lög.“
Það er furðulegt að horfa upp á
þessa afmyndun Vilhjálms á því
sem Edda segir í raun og veru í
bréfinu, en það er þetta:
„Þegar leið fram á haustið þá
blés meira ofan af leirnum hér upp
við húsið og þá kom í ljós um 2,5
m frá fundarstað silfursins, steinar
sem lagðir hafa verið í eldstæði og
í því var brunagjall og bein. “
Sem sagt, staðurinn færist í
meðförum Vilhjálms Arnar og lend-
ir beint undir silfrinu! Það er sagt
að hálfur sentimetri skipti ekki
máli í húsasmíði, en 2,5 metrar,
'hljóta þeir ekki að skipta talsverðu
máli í fornleifafræði?
Er það ekki makalaust að maður
með doktorspróf í fornleifafræði frá
virtum háskóla skuli ekki geta farið
betur með heimild frá því í febrúar
94? Hvers er þá að vænta með það
sem eldra er og óljósara?
Friðhelg skrif?
Ég er sammála því mati Vilhjálms
að hann eigi enn ekki erindi „í hóp
þeirra manna, hverra skrif eru frið-
helg“. Og það sem verra er: Ég er
jafnvel í vafa um að Graham-Camp-
bell hafi náð svo langt. Já, ég er
hreinlega á þeirri skoðun að engin
skrif ættu að vera friðhelg. Þessi
auðmjúka átórítetstná þeirra Vil-
hjálms og Sveinbjörns er mér algjör-
lega framandi. Én ég má víst ekki
hafa neina skoðun á skýrslu Bret-
ans, þar sem ég er „ekki fær um
að dæma um hæfileika“ hans eins
og Vilhjálmur orðar það. Aldrei hef
ég þó sagt um Graham-Campbeli
það sem Vilhjálmur ber mér á brýn,
að hann sé „ekki fær um að segja
álit sitt“ á silfri í íslenskri jörð. Eg
sagði einungis að ég efaðist um að
hann væri hæstiréttur eða alþjóða-
dómstóll um slíkt. Við það stend ég
og það er fráleitt af Vilhjálmi að
saka mig um útlendingahatur og
þjóðrembu þó ég haldi þessu fram.
Þar með segi ég skilið við grein
hans og held áfram að bíða.
Höfundur er rithöfundur.
Fjallahjólamót
í Skorradal
15.-17. júlí
Eitthvað fyrir alla, t.d.
☆ Ymiskonar námskeið
☆ Hjólreiðaferðir um nágrennið
☆ Fjallahjólakeppnir fyrir alla aldurshópa
Frábær helgarskemmtun fyrir alla fjölskylduna á vegum
íslenska Fjallahjólaklúbbsins og Skátafélags Akraness.
Nánari upplýsingar hjá Fjallahjólaklúbbnum í síma
620099 frá kl. 9.00 til 24.00.
EIMSKIP Láttu þig ekki vanta ^Skandia