Morgunblaðið - 10.12.1994, Síða 12

12 B LAUGARDAGUR 10. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Vaka-Heigafell er vaxandi fyrirtæki í ís-
lenskri útgáfustarfsemi. í samtali við
Guðrúnu Guðlaugsdóttur sagði Ólafur
Ragnarsson að Vaka-Helgafell hefði skotið
mörgum rótum undir sína starfsemi en
treysti ekki eingöngu á jólabókaútgáfuna.
Bókin sem slík hefur lengi átt rík ítök í
*
huga Olafs Ragnarssonar.
EG HELD að bókin sem miðill
eigi sér langt líf fyrir höndum.
Bókin er hljóðlátt form, hún er í
eðli sínu mjög handhæg miðlunar-
aðferð, bæði til upplýsingar og
skemmtunar. Ef bókin væri að
koma fram á sjónarsviðið núna sem
nýr miðill, menn hefðu haft áður
útvarp, sjónvarp og tölvur, þá þætti
eflaust mörgum þetta mjög
skemmtilegt fyrirbæri. Það þarf
ekki að setja það í samband við
rafmagn og fer vel með
augun, hægt er að fara
með það hvert sem er,
hvort sem er á sólar-
strönd eða upp í fjöllum
eða um borð í flugvél-
um. Menn eru sínir eig-
in dagskrárstjórar þeg-
ar þeir lesa. Þeir geta
hætt hvar sem er og
byrjað aftur þegar
þeim hentar. Svona
mætti lengi halda
áfram ef farið væri út
í að skilgreina bókína.
Síðast en ekki síst eru
nær ótakmarkaðar
upplýsingar sem liggja
í bókum. Skemmtileg-
ast við bækur þykir
mér þó að þær eru eini miðillinn
sem getur komið manni í samband
við gengnar kynslóðir milliliðalaust.
Ef maður les t.d. ævisögu Jóns
Steingrímssonar eldklerks þá kemst
maður í gegnum textann í beint
samband við hugsanir hans og af-
stöðu til lífsins auk alls þess sem
gengur á í kringum hann. Þetta er
það næsta sem maður kemst í að
skynja sálarlíf löngu liðins fólks.
Þetta heillar mig mjög mikið. Það
skiptir í þessu sambandi engu máli
hve margar aldir eru á milli lesand-
ans og þess sem skráði. Þetta er
svo heillandi við heim bóka.
Baekwr og aórir miólar
Bækur verða svo í mörgum tilvik-
um grundvöllur að öðrum miðlunar-
formum, svo sem leikritum og kvik-
myndum. Munurinn á því t.d. að
gera kvikmynd eftir bók eða bók
eftir kvikmynd er geysimikill. Þær
bækur sem hið síðamefnda á við
eru oft ansi veigalitlar en hinar eru
svo safamiklar að aldrei er hægt
að flytja heim þeirra algerlega yfír
í annað form. Ég hef líka bent á
það að bókin í því formi sem hún er
í dag hefur verið_ með þjóðum í
rúmlega 500 ár. Á þessu tímabili
hefur bókinni margoft verið spáð
endalokum. Þegar dagblöð komu til
sögunnar sögðu menn að bækur
myndu hverfa. Blöðin gætu miðlað
öllu því sem bækur miðluðu miklu
hraðar og örar en bækur gerðu.
En bækur héldu áfram að vera til.
Seinna kom útvarp til sögunnar og
þá sögðu menn að nú væri engin
þörf fyrir bækur. En bókin stóð
útvarpið af sér. Svo kom sjónvarpið
og þá þótti endanlega ljóst að bók-
in ætti enga framtíð fyrir sér í þeirri
samkeppni. Síðan hafa komið
myndbönd, geisladiskar og tölvur
og alltaf hefur kveðið við svipaður
söngur en bókin heldur eigi að síð-
ur enn velli. Ég held að miklu meira
þurfí til en tæknilegar breytingar
til að velta bókinni úr sessi.“
Bókaverð
Er hægt að fram-
leiða bækur með minni
tilkostnaði en nú er?
„Bókaútgefendur
verða eins og aðrir að
koma til móts við óskir
markaðarins. Ef fólk
er ekki tilbúið til að
borga nema ákveðið
verð fyrir bækur þá
verður að fínna leið til
að selja þær á því verði.
Það þýðir ekki að
hækka og hækka vörur
eða bækur, það endar
bara með því að þær
seljast ekki. Núna á
þessari bókatíð er al-
mennt hjá bókaútgefendur 10-15
prósent hækkun á verði bóka. En
við hjá Vöku-Helgafelli ákváðum
að fara aðra leið og hækka bækur
ekki. Þetta gerðum við m.a. á
grundvelli könnunar á viðhorfí
fólks. Við leituðum leiða til þess
að hækka bækur ekki með því að
beita ýmis konar hagræðingu bæði
innan forlagsins og með tilboðum
hér o g erlendis varðandi framleiðslu
á þessum bókum. Sumar af þeim
eru prentaðar erlendis en aðrar
hér. Okkur hefur tekist þetta en
við treystum jafnframt á það að við
seljum fleiri eintök og getum þann-
ig komið svipað út og ef við hefðum
selt færri eintök á hærra verði.
Kostnaðarvitund fólks er orðin svo
miklu meiri en hún var fyrir nokkr-
um árum. Þessa verða útgefendur
að taka tillit til.
Kynningar
Við höfum líka farið nýjar leiðir
á þessu hausti í sambandi við kynn-
ingu á bókum, okkur hefur fundist
tiltölulega einhæf umfjöllun um
nýjar bækur. Fjölmiðlar birta frétt-
ir um helstu bækur en erfítt er að
fá umfjöllun um aðrar. Mér fínnst
eðlilegt að bók sem tiltekinn aðili
er búinn að vinna að í kannski tvö
ár fái ekki minni umfjöllun en er-
lendi kvikmynd, myndband eða
hljómplata.
Við fórum nýja leið í haust í til-
raunaskyni og gáfum út tímarit í
80 þúsund eintökum sem við köllum
Innsýn, sendum það inn á heimili
Ólafur
Ragnarsson
og reyndum þar að vekja athygli
fólks á efni bóka sem við gefum
út, með nýstárlegum hætti. Skoðum
efni bókana frá óvenjulegum sjón-
arhóli og ræðum við höfundana.
Þetta finnst mér að mætti gera á
öðrum vettvangi. Bókaútgefendur
verða að fínna leiðir til að skapa
jákvætt viðhorf í kringum bækur.
Við höfum kannski verið of mikið
í að beita beinum auglýsingum. Það
þarf að fínna og nota aðrar aðferðir.
Ég hef líka áhyggjur af því þeg-
ar bækur eru settar í of hátíðlegt
og virðulegt umhverfí. Þá er ég að
tala um að ekki megi loka bækur
of mikið inn í menningarkálfum
dagblaða, heldur þurfi að fjalla um
þær á jafn líflegan hátt og fjallað
er um kvikmyndir, tónlist og mynd-
bönd og annað slíkt. Þetta skiptir
máli gagnvart yngri kynslóðinni og
ber að hafa til hliðsjónar umfjöllun
um þá miðla sem unga fólkinu eru
tengdastir t.d. tónlist. Þetta mættu
fulltrúar fjölmiðla hugleiða, þeim
er ekki sama um bókina fremur en
öðrum. Þegar til kastanna kemur
er þetta mál allrar þjóðarinnar, það
er sameiginlegt hagsmunamál okk-
ar allra að reyna að skapa það við-
horf til bóka sem þarf til að uppvax-
andi kynslóðir kynni sér þær og
njóti þeirra.
Útgáfa erlendis
Við hjá Vöku-Helgafelli höfum
lagt meiri áherslu á að kynna okkur
bækur erlendis en flest önnur for-
lög. Við erum nú þegar komnir með
áratugs reynslu í sambandi við
kynningu og sölu á útgáfurétti bóka
Halldórs Laxness. Við höfum
kynnst hvernig farið er að því að
koma ritverkum höfunda á fram-
færi. í kjölfar þess að höfum við
lagt áherslu á kynningu á verkum
annarra höfunda, ekki síst Ólafs
Jóhanns Ólafssonar. Þarna er til-
tölulega óplægður akur en það sem
menn hafa lagt of mikla áherslu á
er að setja á bækur einhvem ís-
landsstimpil. Hvorki útgefendur eða
lesendur erlendir lesa bækur eftir
því frá hvaða landi þær koma. Ef
bókin er áhugaverð þá skiptir þig
sem lesanda engu máli hvar í ver-
öldinni hún er skrifuð. Ef í henni
er sá mannlegi þáttur sem fær sam-
hljóm við tilfinningar lesands þá
skiptir ekki máli hvort hún er skrif-
uð í Kína eða á Kópaskeri. Leiðim-
ar til að vekja athygli útlendra út-
gefenda eru tiltölulega flóknar og
þarf þar að vinna með umboðs-
mönnum höfunda og forlaga sem
eru sérhæfðir í að kynna bækur og
koma þeim á framfæri. Þeir fylgj-
ast svo með því að höfundarrétti
okkar höfunda sé ekki rænt eins
og stundum hefur viljað brenna við.
Við höfum tekið þátt í bókasýning-
um víða til þess að kynna höfunda
og bækur og til að styrkja tengsl
við þá aðila sem hafa áhuga. Við
nálgumst forlögin með einum hætti
en fyrrnefndir umboðsmenn með
öðrum hætti svo úr verður ákveðið
samspil. Það eru líka ýmsir mögu-
leikar utan skáldverkanna. Ef
fræðirit eða heimildarrit em nógu
góð geta þau alveg eins vakið at:
hygli erlendis eins og skáldvekin. í
þriðja lagi er svo ýmislegt efni ann-
að sem verið er að gefa út hér sem
ætti erindi inn á erlenda markaði.
Það er spennandi að beina sjónum
út fyrir 200 mílurnar, af því að
markaðurinn okkar er óneitanlega
lítill.“
BÓKASAMBAND íslands gengst um þessar mundir fyrir átaki
fyrir íslenskum bókum. Af því tilefni stendur nú yfír bókasýn-
ing í Geysishúsinu og mun hún standa til 23. desember. Til-
gangur átaksins er sá að vekja og viðhalda almennum áhuga
á bókum, ekki síst vegna uppeldisleg gildis þeirra. Sömuleið-
Bðkin er ólík
öllu öðru
GuðrúnHelgadóttir, rithöfundur segir
frá ferli hugmyndar sem fæðist í kolli eins
rithöfundar þar til hún kemst af blaðsíðu
bókar inn í huga lesandans?
FÓLK gerir þetta á ákaflega
marga vegu,“ segir Guðrún.
„I mínu tilviki fæðist einhver hug-
mynd og það getur gerst við alls
konar aðstæður, síðan leitar hún
á mig, ekki síst þegar ég er ekki
að reyna á heilabúið heldur sinni
uppþvotti eða tiltekt. Þegar mér
finnst hugmyndin orðin nýtanleg
í sögu sest ég niður, gjaman á
sumrin, og legg niður fyrir mér
hvemig þessi bók muni líta út, um
hvað hún eigi í raun og veru að
fjalla, hvernig hún eigi að hefjast
og enda, það hefur meira að segja
komið fyrir að ég hef teiknað línu-
rit yfir risið í tilvonandi bók. Þegar
ég þykist komin með beinagrind
sest ég niður, með mikilli tregðu
þó, því það er svo erfitt að skrifa.
Þegar ég er svo komin í gang skrifa
ég oft mjög langar lotur, því ann-
ars finnst mér ég missa alla þræði
út úr höndunum, mér finnst erfítt
að leggja bók frá mér og koma
að henni aftur. Ég hef að jafnaði
verið um tvo mánuði að skrifa
hveija bók, eftir það hef ég yfir-
leitt ekki breytt miklu.
Varðandi sköpun og tilurð er
ekki mikill munur á sögum fyrir
böm og fullorðna, að sumu leyti
er þó líklega erfiðara að skrifa
fyrir börn, og þeim mun erfiðara
eftir því sem börnin eru yngri, þar
þarf maður að velja hvert einasta
orð. Það má ekki skilja börn eftir
í óvissu um hvað er hvað af því
þau hafa ekki möguleikann á að
velja og hafna eins og fullorðið
fólk hefur. Þegar bók lýkur þarf
barnið að vita hvað er gleði og
hvað er sorg, annars er það skilið
eftir í angist sem það getur ekki