Morgunblaðið - 29.12.1994, Page 20

20 FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Lítil saga um
lítínnkarl
LEIKUST
Sjónvarpiö
ÞIÐ MUNIÐ HANN
JÖRUND
Jónas Árnason. Leikgerð og leik-
stjórn: Oskar Jónasson.
25. og 26. desember.
ÞAÐ ER orðið nokkuð langt um
liðið síðan leikritið um Jörund hunda-
dagakonung var á fjölum leikhús-
anna hér - og í vitund manna lifir
líklega lítið eftir af því nema lögin,
sem hafa orðið að dæguríögum -
hafa enda að geyma skemmtilega
texta og grípandi laglínur.
Eitthvað hélt ég að mér hefði orð-
ið fótaskortur í minninu þegar ég fór
síðan að horfa á sjónvarpsútgáfuna
núna um jólin, því þar voru atriði sem
ég kannaðist ekki við. Kom enda í
ljós að hér var um leikgerð að ræða
- og í leikgerðum er ýmsu breytt.
Og ég verð að segja eins og er að
ég er að verða mjög þréytt á þessum
andsk... leikgerðum - sem oftar en
ekki taka kjamann úr verkinu. Það
þarf nefnilega nánast sjení til að
betrumbæta leikrit sem annar hefur
skrifað og þau eru ekki flöldafram-
leidd hér á íslandi. Fyrst verið er að
varðveita á filmu verk þeirra höfunda
sem hafa skrifað hér fyrir leikhús
(og eru ekki svo margir), hvers vegna
er þá ekki hægt að vinna sviðssetn-
inguna eins nálægt upprunalega
verkinu og framast er unnt? Svona
leikgerð gefur ekki rétta mynd af
höfundarverki, sem var alls ekki
slæmt, ef ég man rétt - og naut tölu-
verðra vinsælda.
Það hefði þó kannski mátt laga
það til fyrir sjónvarp, ef það hefði
skilað góðri sýningu. En því miður
finnst mér ekki vera svo í þessu til-
felli. Leikritið var skelfilega hæg-
fara, laust við tempó og algerlega
kraftlaust. Meira að segja flutningur
á tónlistinni var allt of hægur; í stað
þess að hressa mann upp, gerði hún
mann dapran; það var svo óttalega
angurvær tónn í henni.
Leikmynd og búningar voru aftur
á móti dálítið skemmtilega unnin,
sem og allt gervi leikaranna. Mér
finnst alltaf dálítið gaman að sviðs-
setningum á útisenum þegar um
filmu er að ræða, þótt lýsingin hafi
verið nokkuð daufleg; náði ekki að
skapa nein sérstök áhrif eða stemmn-
ingar.
Það -voru hreint ekki bráðónýtir
leikarar í aðalhlutverkunum; Sigurð-
ur Siguijónsson, Bessi Bjarnason,
Þröstur Guðbjartsson, Gísli Rúnar
Jónsson og Karl Guðmundsson, en
ekki dugði það til, því þetta var með
óh'kindum illa leikið. Hinn sérís-
lenski, löturhægi farsastíll gerði sig
hreint ekki í þessu sjónvarpsleikriti.
Mér fannst allt verkið líta út og
hljóma eins og það hefði verið filmað
á tunglinu; allar hreyfingar svo hæg-
ar og textinn eins og fluttur neðan
úr maga, raddbeiting viðvaningsleg
og svipbrigði einum of ýkt. Svo allt
í einu kemur Valgerður Guðnadóttir
og syngur eins og engill og öll svo
eðlileg - eins og hún sé í allt öðru
leikriti.
Leikstjórnin er engan veginn.
Vinna með leikurum er vond, það
er enginn sérstakur leikstíll; þetta
er hvorki söngleikur, gamanleikur,
farsi, né íslenskt sauðagæruleikhús.
Samhengi er óljóst og framvindan
ómarkviss og verð ég að segja eins
og er að mér fannst þetta hið drep-
leiðinlegasta mál.
Súsanna Svavarsdóttir
SIGURÐUR Sigurjónsson í hlutverki Jörundar.
Nordisk Teckningstriennal 1995
Sýning á teikningnm
FYRIRHUGAÐ er að setja upp sýn-
ingu á teikningum á ýmsum stöðum
á Norðurlöndum. Fyrsti sýningarstað-
ur verður í Skellefteá í Svíþjóð og
hefst sýningin þar í nóvember 1995.
Öllum norrænum myndlistar-
mönnum er heimil þátttaka. Dóm-
nefnd mun dæma verkin og veita
þrenn verðlaun, hver að verðmæti
10.000 sænskra króna. Umsóknar-
frestur er til 17. mars 1995.
Frekari upplýsingar og umsókn-
areyðublöð fást hjá: Kulturkontoret -
Box 703 - 931 27 Skellefteá - Svíþjóð.
íslendingur hlýtur heið-
ursverðlaun í Berlín
HLJÓMSVEITAR-
STJÓRINN Guðni
A. Emilsson sem
starfar í Þýskalandi
hlaut nýlega heið-
ursverðlaun og
styrk frá Herbert
von Karjan-stofn-
uninni í Berlín.
Guðna var í ár veitt-
ur styrkur hér á
landi úr minningar-
sjóði Lindar, sem
stofnaður var til
minningar um
hlj óms veitarslj ór-
ann Jean Pierre
Jacquillat. Á þessu
ári hlaut Guðni einnig önnur
verðlaun í alþjóðlegri keppni
ungra hljómnsveitarstjóra sem
haldin var í Lugano í Sviss.
í fréttatilkynningu segir: „í
umsögn stjórnar Herbert von
Karajan-stofnunarinnar segir
m.a. að þessa viðurkenningu
hafi hann hlotið fyrir framúr-
skarandi árangur í alþjóðleg-
um keppnum og fyrir tónleika-
hald sitt.
Guðni A. Emilsson
Viðurkenning
þessi er veitt í nóv-
ember ár hvert
efnilegum hljóm-
sveitarsljórum. í
sljórn Karajan-
stofnunarinnar er
m.a. fyrrverandi
framkvæmdastj óri
Berlínarfílharmón-
íu hljómsveitarinn-
ar Dr. Wolfgang
Stresemann.
Þess má geta að
áhrifamiklir með-
limir Herbert von
Karajan-stofnunar-
innar eru auk ekkju
Karajans hinir þekktu tón-
listarmenn Georg Solti, Ye-
hudi Menuhin, Placido Dom-
ingo og stjórnmálamennirnir
Edward Heath og fyrrverandi
kanslari Þýskalands Helmut
Schmidt."
Guðni býr ásamt konu og
dóttur í Trossingen í Þýska-
landi. Hann er sonur hjónanna
Margrétar Árnadóttur og Em-
ils Adolfssonar.
Þingeyjarsýslur á 19. öld
BOKMENNTIR
Sóknalýsingar
ÞINGEYJARSÝSLUR
Sýslu- og sóknalýsingar Hins ís-
lenska bókmenntafélags, 1839-1844.
Gott mál, 1994 — 343 síður.
ÁRIÐ 1839 lét bókmenntafélagið
út ganga boðsbréf til íslenskra
sýslumanna og presta þar sem þeir
voru beðnir að lýsa sýslum sínum
og sóknum. Þetta átti að vera undir-
búningur að samningu á íslandslýs-
ingu, sem Jónasi Hallgrímssyni var
falin á hendur. Bréfi þessu fylgdi
spumingalisti mikill, alls 70 spum-
ingar (til prestanna) og þurfti tals-
vert mál til að svara sumum þeirra.
Undirtektir urðu góðar og munu
langflestir prestar hafa sent svör
sín, oft langar greinargerðir. Hins
vegar varð aldrei neitt úr íslands-
lýsingu. Jónas Hallgrímsson féll frá
áður en hann var kominn nokkuð
af stað með verk sitt. Ég hef raun-
ar hugsað um það, að það hefði
orðið meira verkið að semja heillega
og gagnlega lýsingu upp úr þeim
gögnum sem hann fékk.
Islandslýsing kom ekki fyrr en
löngu síðar. Það varð verk Þorvald-
ar Thoroddsens og byggt á ólíkum
grunni.
Sókna- og sýslulýsingar bók-
menntafélagsins lágu lítt hreyfðar
í handritasafni félagsins langt
fram á þessa öld. Fræðimenn hafa
að vísu skoðað þær og stuðst við
þær í skrifum sínum. Það er ekki
fyrr en nú á síðari árum sem menn
hafa farið að gefa út þessar gömlu
lýsingar fyrir einstakar sýslur og
hefur verið allur gangur á þeirri
útgáfustarfsemi. Virðist stundum
hafa verið farið fullmikið eftir lítt
vönduðum afritum.
Nú eru nýútkomnar sýslu- og
sóknarlýsingar fyrir Þingeyjarsýsl-
umar báðar.. Eru það tvær sýslu-
lýsingar, báðar fremur stuttar, og
sautján sóknalýsingar samdar af
jafnmörgum prestum, utan ein,
lýsing Svalbarðssóknar, sem er
gerð af Valdimar Ásmundssyni rit-
stjóra og er hún miklu yngri en
hinar eða frá árinu 1875 eða þar
um bil. Umsjón með útgáfu þess-
ari höfðu þau Björn Hróarsson,
Heimir Pálsson og Sigurveig Erl-
ingsdóttir.
Það er að mörgu leyti þarfaverk
að gefa út þessar gömlu sóknalýs-
ingar. Þær veita margvíslega inn-
sýn í mannlíf á fyrri hluta 19. ald-
ar og viðhorf prestanna til and-
legra og veraldlegra efna. Sjálf-
sagt helgast það mikið af spurn-
ingunum að mikið er rætt um
gæði og ásigkomulag jarða og
búskaparhætti. Yfírleitt eru jarðir
taldar lélegar og hafa farið versn-
andi. Lítið er gert úr hlunnindum.
Sjálfsagt á þessi frádráttaraðferð
sínar orsakir. íslendingar hafa
sjaldnast verið mikið fyrir að telja
fram hvert smáræði. Margt er hér
fróðlegt að finna. við fræðumst hér
um lestrarkunnáttu og skriftar-
kunnáttu manna, tónlistariðkun,
lestrarefni og sitthvað fleira. Und-
arlega eru svör prestanna um trú-
arlíf stuttaraleg og svipað má segja
um siðferðið. Annars bera greinar-
gerðir prestanna yfirleitt nokkuð
persónulegt svipmót og áherslur
þeirra eru mismunandi eftir áhuga-
málum þeirra. Einn hefur mestan
áhuga á málfræði, annar á jurtum
o.s.frv. Stundum er að finna
smáskrítleg innskot og frásagnir
eins og þegar séra Jón á Grenjaðar-
stöðum segir frá eftirfarandi: „Hef
ég þá nokkrum sinnum látið aka
mér á stóli á skíðasleða, fyrir hveij-
um hafa gengið þrír húskarlar
mínir á skíðum." Þá var prestur
að fara til messu á annexíu.
Þessi útgáfa er hin smekkleg-
asta álitum og þægileg til lestrar.
Letur er hæfilega stórt og textinn
er prýddur gömlum myndum. Tvö
kort úr frumritum fylgja, annað
yfir Háls-Illugastaða- og Drafla-
staðasóknir og hitt yfir Mývatn
og nágrenni þess. í bókarlok er
stutt æviágrip höfunda, mynda-
skrá og handritaskrá og löks er
ömefnaskrá sem er hið mesta
þarfaþing.
En agnúar eru samt nokkrir.
Einkennilegt þykir mér að útgef-
endur skuli ekki geta þess að árið
1980 voru gefnar út þijár sókna-
lýsingar (Grenjaðarstaða- og
Þverársóknir, Múlasókn og Nes-
sókn). Þetta er þeim mun einkenni-
legra þar sem textum ber ekki allt-
af saman og auk þess er í fyrr-
greindri útgáfu eitt kort úr frum-
riti (Nessókn) sem ekki er í hinni
nýju. Þá verður að geta um eina
afar leiðinlega villu. Höfundur að
sóknarlýsingu Garðssóknar var
séra Bjöm Halldórsson. Á bls. 317
á að vera æviágrip hans. Þar er
það hins vegar ekki heldur kemur
í staðinn æviágrip sonarsonar
hans, séra Björns í Laufási. Aug-
ljóst er við lestur æviágripsins að
séra Björn í Laufási gat ekki hafa
ritað sóknalýsingu Garðssóknar.
Hann var ekki nema 16 ára þegar
lýsingin var rituð og auk þess var
hann aldrei prestur í þeirri sókn.
Lítt er skiljanlegt hvemig þetta
gat farið fram hjá útgefendum.
Sigurjón Björnsson
Liðhlaupinn
og dætum-
ar fjórar
KVIKMYNPIR
Iláskólabíó
GLÆSTIR TÍMAR
„BELLE EPOQUE"
★ ★ ★
Leikstjóri: Femando Trueba.
Handrit: Rafael Azcona. Aðal-
hlutverk: Femando Femán
Gómez, Jorge Sanz, Maribel
Verdú, Ariadna Gil. Sony
Pictures. 1993.
SPÆNSKA Óskarsverð-
launamyndin Glæstir tímar ger-
ist á því stutta tímabili í sögu
Spánar á öldinni þegar lýð-
veldissinnar hafa sigrað kon-
ungssinna og áður en Franco
kemur til sögunnar. Það er Ijóst
að tímar fijálsræðis og hispurs-
leysis fara í hönd en líka kó-
mísk óvissa um stöðu mála.
Þannig sleppur ungi liðhlaup-
inn, söguhetja myndarinnar, frá
lögreglumönnum í upphafí
myndarinnar þegar annar vill
láta hann lausan en hinn halda
og báðir drepast í rifrildinu.
En fyrst og fremst er eins
og fólk sleppi af sér beislinu.
Liðhlaupinn heldur leiðar sinnar
og kynnist listmálara í sveitinni
sem fær fjórar gullfallegar
dætur sínar í heimsókn og hefj-
ast þá margvísleg ástarmál og
árangursrík fyrir alla aðila.
Stúlkumar hafa hag af unga
manninum hver í sínum tilgangi
og sjálfur er hann meira en vilj-
ugur að gera þeim til geðs en
kemst líka að þeim forna sann-
leik að konur eru með öllu óút-
reiknanlegar.
Glæstir tímar er sólargeisli í
skammdeginu eins og sagt er,
full af hlýju og vinskap og
gáska og ekki síst brennheitum
losta sem leikstjórinn, Femando
Trueba, fangar á gamansaman
og alvörulausan hátt með fjór-
um leikkonum sínum því þetta
er ekki síst mynd um konur og
kvennaráð. Trueba skapar líka
skemmtilegt andrúmsloft þessa
nýja en skammlífa tíma í sveita-
sælunni þar sem herramenn og
mæður þeirra skipta um stjóm-
málaskoðanir ef það hentar
væntanlegu kvonfangi, kirkjan
má sæta ofsóknum og prestur-
inn flýtir för sinni til almættis-
ins og einfaldur liðhlaupi fær
drauma sína uppfyllta.
Af leikurunum stendur sá
aldni Fernando Fernán Gómez
uppúr og vinnur hreinlega leik-
sigur sem faðir stúlknanna, list-
málari og lífsnautnamaður.
Hann heldur sögunni saman,
vinalegur og vís. Glæstir tímar
er fjörug mynd, elskuleg og
mannleg og á það skilið að vera
verðlaunagripur.
Arnaldur Indriðason