Morgunblaðið - 29.12.1994, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ
sk öryggismál
uríkis
íarra
ðskiljanlegt frá öryggi annars,
s, sem segir að óáran og átök
nir á að 1.400 danskir hermenn
var, þrátt fyrir mikla fjarlægð
friðargæsluliða í Sarajevo.
ákveða hvort þau vilja veita öðrum
ríkjum aðild. Þau verða hins vegar
að vega og meta allar aðstæður
réttilega vilji þau ná fram markm-
iði sínu um aukið öryggi.
Þriðja atriðið veit að því, sem er
raunverulega nýtt. í Evrópu kalda-
stríðsáranna var ekki talin þörf á
fyrirbyggjandi aðgerðum og friðar-
starfi ásamt sveigjanlegri stefnu í
öryggismálum. Þannig er þó staðan
nú og þess vegna hafa komið fram
nýjar stofnanir og ný
samtök.
Ég vil gjarna vekja at-
hygli á dálitlu áhyggju-
efni. Atburðirnir í Júgó-
slavíu sýna, að það er
engin vissa fyrir því, að
Evrópumenn og Bandaríkjamenn
líti átök af þessu tagi sömu augum.
Niðurstaðan er ekki sú, að Banda-
ríkjamenn muni hætta þátttöku í
vörnum Evrópu, heldur að við Evr-
ópumenn getum ekki tekið aðstoð
þeirra sem sjálfsagðan hlut þegar
nauðsynlegt er fyrir okkur sjálfa
að grípa til aðgerða í þágu friðar.
Ný öfl á Bandaríkjaþingi
Evrópumenn — og við Danir þar
með — verðum að gera það upp-
við okkur hvort við viljum vera
færir um þess háttar friðarstarf án
aðstoðar Bandaríkjamanna en
kannski með afnot af þeirri að-
stöðu, sem NATO ræður yfir. Til
slíkra aðgerða verður þó aldrei grip-
ið nema í samræmi við samþykktir
Sameinuðu þjóðanna.
( Skyldu líkurnar á minni þátttöku
r

Bandaríkjamanna vera miklar? Já,
að minnsta kosti svo miklar, að við
getum ekki horft framhjá þeim. í
kosningunum á dögunum styrktust
þau öfl á Bandaríkjaþingi, sem hafa
aðra skoðun á hlutverki Bandaríkj-
anna í Evrópu en viðtekin hefur
verið. Þau vilja þó ekki segja skilið
við það upphaflega hlutverk NATO
að veija Evrópu en við getum ekki
búist við, að þau vilji styðja friðar-
gæslu í Evrópu, hvorki með her-
mönnum né peningum. Hætta er
á, að hér skilji leiðir. Það er líka
einmitt hér á þessum vettvangi,
sem taka þarf til hendi.
VES hefur boðið Mið- og Austur-
Evrópuríkjunum ásamt Eystra-
saltsríkjunum aukaaðild að sam-
bandinu. Þau geta tengst því án
þess að njóta þeirra ábyrgða, sem
kveðið er á um í VES-sáttmálanum.
Þau munu því geta tekið þátt í frið-
argæslu og hjálparstarfi á vegum
VES. Á það einnig við þegar VES
annast slíkt starf í umboði Evrópu-
sambandsins eða NATO.
I umræðum hér í Danmörku er
oft spurt hvort aðild að VES hafi
einhverja þýðingu fyrir hernaðar-
legt öryggi okkar. Svarið er, að við
núverandi aðstæður myndi öryggi
okkar ekki minnka þótt við værum
utan þess. Þróunin á síðustu árum
hefur verið á allt öðru sviði. Hún
hefur snúist um auknar líkur á, að
Evrópumenn standi að friðargæslu
án þátttöku Bandaríkjamanna. í því
tilfelli gæti VES orðið fyrir valinu
sem framkvæmdaraðili og það hefði
þýðingu fyrir utanríkis- og öiyggis-
hagsmuni Danmerkur þótt það
snerti ekki beint hernaðarlega ör-
yggishagsmuni landsins.
Hjá VES hefur verið ákveðið að
gefa út Hvíta bók um hin nýju álita-
mál í evrópskum öryggismálum og
vegna áheyrnaraðildar okkar get-
um við fylgst vel með þeirri saman-
tekt. Danska ríkisstjórnin hefur
einnig falið öryggis- og afvopnun-
arnefndinni (SNU) að taka saman
greinargerð um stöðu mála eftir
stækkun Evrópusambandsins í
austur, um framtíðarþróun Atlants-
hafssamstarfsins og um hlutverk
VES í öryggis- og varnarmálum
Evrópu. Á hún að liggja fyrir um
mitt næsta ár.
Öryggishlutverk
Evrópusambandsins
Því má ekki gleyma, að Evrópu-
sambandið í þeim skilningi, sem
Mið- og Austur-Evrópuríkin leggja
í það, stuðlar í sjálfu sér að auknu
öryggi og stöðugleika. Sjálf óskin
um aðild hefur ýtt undir þróun í
átt til lýðræðis og markaðskerfis í
þessum ríkjum en án hennar er
hætt við, að ágreiningur milli ríkj-
anna innbyrðis og milli þeirra og
Vestur-Evrópuríkjanna geti orðið
alvarlega mikill. Evrópusambandið
vinnur að auknu öryggi í Mið- og
Austur-Evrópu og í Eyst-
rasaltsríkjunum með því
að fara hægt í sakirnar.
Fyrst koma viðskipta-
samningar, síðan samn-
ingar um aukaaðild og
loks full aðild.
Undir þetta fellur einn-
ig sáttmálinn um aukinn stöðug-
leika í Evrópu en honum má likja
við fyrirbyggjandi aðgerð eins og
hún gerist best. Markmiðið með
honum er að koma í veg fyrir átök
vegna landamæradeilna eða ágrein-
ings milli þjóða og þjóðarbrota.
Ekkert ríki getur litið svo á, að
öryggismálin felist í því einu að
vera aðili að hernaðarbandalagi og
veija sitt eigið land. Málið snýst
um að Iíta á öryggismálin í stærra
samhengi. Stöðugleikinn í álfunni
eykst með auknu samstarfi í efna-
hagsmálum og samskipti manna í
milli verða æ mikilvægari að þessu
leyti. Hernaðarlegur styrkur okkar
beinist æ meir að friðargæslu.
Grein þessi birtist í dagblaðinu
Politiken 14. þessa mánaðar og
fékk Morgunblaðið leyfi til birt-
ingar hennar.
IMATO eitt get
ur tryggt
hernaðarör-
yggi I Evrópu
FIMMTUDAGUR 29. DESEMBER 1994 25
Samkomulag um fullgildingu GATT-samningsins
Landbúnaðarráð-
herra með forræði
Samkomulag tókst í gær í þingflokkunum um
þingsályktunartillögu þar sem ríkisstjóm er
heimilað að fullgilda fyrir íslands hönd samning
um stofnun Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar.
UTANRÍKISMÁLANEFND
fundaði í gærmorgun um
fullgildingu GATT-samn-
ingsins og var þar ákveðið
að bæta málslið við þingsályktunartil-
löguna. í fyrri málsliðnum er ríkis-
stjórninni heimilað að fullgilda samn-
inginn fyrir Islands hönd og í þeim
seinni er ítrekað að þrátt fyrir fullgild-
ingu samningsins gildi óbreytt skipu-
lag á innflutningi landbúnaðarvara þar
til lögum hafi verið breytt með hliðsjón
af samningnum. Þá segir: „Þær laga-
breytingar, þar með taldar tollabreyt-
ingar skulu gerðar með hliðsjón af
GATT-tilboði Islands til að veita inn-
lendri framleiðslu nauðsynlega vernd.
Landbúnaðarráðherra verði tryggt
forræði um allar efnislegar ákvarðanir
í því stjórnkerfi sem varðar landbúnað
og innflutning landbúnaðarvara og
komið verður á fót á grund-
velli þessarar ályktunar.“
Bjöm Bjarnason, formaður
utanríkismálanefndar, sagði
að það væri mjög ánægjulegt
hvað góð samstaða hefði tek-
ist um þetta mál, en hún
væri forsenda þess að við
gætum orðið stofnaðilar að
þessum samtökum, þar sem
svo skammur tími væri til
stefnu. Þá teldi hann einnig
mikilvægt að tekist hefði Björn
samkomulag um texta sem
lyti að því hvernig unnið yrði áfram
að málinu, þar sem breyta þyrfti inn-
iendri löggjöf í framhaldinu, en nokkr-
ir mánuðir gæfust til þess. „Það er
almennur vilji hér til þess að ísland
gerist stofnaðili að Alþjóðaviðskipta-
stofnuninni og sá vilji ásamt með þeim
hugmyndum sem við ræddum á vett-
vangi Utanríkismálanefndar leiddi til
þess að þetta mál kláraðist með þess-
um hætti,“ sagði Björn.
Stofnaðild tryggð
Jón Baldvin Hannibalsson, utanrík-
isráðherra, sagði að samkomulagið í
þinginu tryggði að ísland yrði stofn-
aðili að hinni nýju alþjóðaviðskipta-
stofnun sem tæki til starfa um áramót-
in. Það væri sögulegur viðburður sem
ætti eftir að hafa mikil og jákvæð
áhrif langt fram á næstu öld. „Fram
á seinustu stund ríkti fullkominn vafi
um það hvort þetta tækist vegna þess
að öfgakenndustu fulltrúar eiginhags-
muna og verndarstefnu í Iandbúnaði
hótuðu því að taka þetta mál í gíslingu
bæði innan raða samstarfsflokksins
og stjórnarandstöðunnar. Því hafði
verið haldið fram að það skaðaði ekk-
ert íslenska hagsmuni þótt Island yrði
ekki með fyrr en einhvern tímann síð-
ar. Það er ósatt,“ sagði Jón Baldvin.
Hann sagði að við hefðum náð tví-
hliða samningum um umtalsverðar
tollalækkanir fyrir útflutning á sjáv-
arafurðum og tæknibúnað tengdum
honum, auk þess sem bestukjararegl-
an gerði það að verkum að við nytum
þeirra tollalækkana sem aðildarþjóð-
irnar hefðu samið um sín á milli. Það
myndi tryggja okkur lækkun á inn-
flutningsverði og aðföngum. „Síðast
en ekki síst hefur tekist með þessu
að forða þjóðinni frá álitshnekki. Sá
álitshnekkur hefði verið stór ef ágrein-
ingur um útfærslu hér innanlands
hefði á þessu stigi málsins komið í veg
fyrir að ísland gæti í þessum nýju
alþjóðasamtökum skipað sér á bekk
með viðskiptaþjóðum sínum, sem þar
eru allar saman komnar. Þannig að
ég er mjög ánægður með þessa niður-
stöðu og tel hana sögulega," sagði Jón
Baldvin.
Hann benti á að kjarasamningar
væru lausir og menn stæðu frammi
fyrir því hvort fara ætti kauphækkun-
arleið upp á 10-15% eða hvort það
væri skynsamlegra að varðveita stöð-
ugleikann og tryggja kjarabætur með
því að stuðla að lækkuðu verði á lífs-
nauðsynjum. „Verkalýðshreyfmgin
hefur væntanlega eitthvað að segja
urn það þegar hún sest nú að samn-
ingaborði hvernig þessi tollvernd verð-
ur stillt í upphafi, því ef hún vill að
umbjóðendur sínir fái að njóta kaup-
máttaraukningar í formi lækkaðs
verðs þá er lykilákvörðunin sú sem
framundan er hversu hátt tollvemdin
verður stillt. Það er ekkert launungar-
mál að öfgakenndustu talsmenn sér-
hagsmunanna vilja fara með allt upp
i topp þannig að njótendur njóti einsk-
is í upphafi af GATT-samningunum.
Halldór
Ólafur Ragnar Páll
Þeir sem hins vegar vilja fara sann-
gjarnan milliveg og taka tillit til sjón-
armiða beggja, framleiðenda og neyt-
enda, hljóta að hafa á því aðra skoð-
un. Um þetta verður vafalaust tekist
á, en þetta er spurning um lífskjör og
þar bind ég nú helst vonir við það að
fulltrúar almennings í landinu láti
ekki landbúnaðarkerfið einrátt um þá
niðurstöðu," sagði Jón Baldvin.
Hann sagði aðspurður að deilan um
hvaða ráðuneyti hefði forræði þessara
mála hefði verið til lykta leidd fyrr á
þessu ári eftir mikil átök með þeim
breytingum sem gerðar voru á búvöru-
lögunum. Landbúnaðarráðherra hefði
efnislegt forræði varðandi það að
leggja á verðjöfnunargjöld á innfluttar
landbúnaðarafurðir sem jafnframt
væru framleiddar hér.
„Aðildin að Alþjóðaviðskiptastofn-
uninni er upphafið að endalokum ein-
okunarkerfis í landbúnaði, ekki bara
hér á landi heldur líka annars staðar.
Hins vegar er hætt við að margir verði
fyrir vonbrigðum hvað þetta verður
seinfarin slóð, hvað þetta mun taka
langan tíma, en kjarni málsins er þessi;
þetta eru þáttaskil," sagði Jón Baldvin.
I samræmi við fyrri
yfirlýsingar
Halldór Blöndal, landbúnaðarráð-
herra, sagðist vera sáttur við niður-
stöðuna. „Það hefur legið alveg ljóst
fyrir og í rauninni ekki verið ágrein-
ingur um það að við Islendingar hljót-
um að verða aðilar að GATT-sam-
komulaginu og niðurstaðan er í sam-
ræmi við okkar fyrri yfirlýsingar og
þá stefnu sem ríkisstjórnin hefur
fylgt,“ sagði Halldór.
Hann sagði að nýr málsliður þing-
sályktunartillögunnar skýrði málið og
væri í samræmi við það sem væri
gert sums staðar annars staðar, til
dæmis í Noregi. „Það er eðlilegt að
vilji Alþingis komi fram um það hvern-
ig framhaldið verður. Ég held að það
sé alveg nauðsynlegt að framleiðend-
um verði ekki haldið í óvissu um það
hver verði þeirra hlutur. Það er verið
að tala um það að opna landamæri.
Við erum að tala um meira fijálsræði
í innflutningi og verslun með búvöru
en áður, þó langt sé í land með að
þau viðskipti verði fijáls og þess vegna
er brýnt raunar fyrir okkur alla að
við gerum okkur grein fyrir framhald-
inu til þess að þetta fari nú ekki eins
og fór fyrir sumum iðngreinum eftir
að við gengum inn í EFTA. Þau spor
hræða auðvitað," sagði Halldór enn-
fremur.
Þingmenn leystu málið
„Ég tel það hafa verið merkilegt
að hafa tekið þátt í því að í Utanríkis-
málanefnd skapaðist samstaða þing-
manna,“ sagði Ólafur Ragnar Gríms-
son, formaður Alþýðubandalagsins.
' „Við, fulltrúar stjómarandstöðunn-
ar, í samvinnu við formann
Utanríkismálanefndar og
aðra nefndarmenn settum
saman breytingar á staðfest-
ingartillögunni sem gera það
kleift að samþykkja GATT
hér á Alþingi. Mánuðum sam-
an hefur embættistnanna-
nefnd stjórnarflokkanna
reynt að skila niðurstöðu sem
væri viðunandi. Henni hefur
ekki tekist það. Hún skilaði
Jón Baldvin í morgun texta sem á engan
hátt dugði og okkur tókst
hér, þingmönnum, að leysa á einni og
hálfri klukkustund það sem þessi emb-
ættismannanefnd var búin að glíma
við mánuðum saman og tókst ekki
vegna ágreinings í stjómarflokkunum.
Það er þess vegna alveg ljóst að hér
myndaðist í þinginu samstaða sem við
áttum veigamikinn þátt í að koma á
og gerir það að verkum að sú tog-
streita, sem ég tel að Alþýðuflokkurinn
hafi fyrst og fremst staðið fyrir innan
ríkisstjórnarinnar í þessu máli, var til
lykta leidd og mynduð breið samstaða
sem felur annars vegar í sér að ísland
getur staðið við það að fullgilda sátt-
málann og hins vegar er Iýst þeim
meginatriðum sem fylgja ber í laga-
setningunni hér innanlands,“ sagði
Ólafur Ragnar.
Loksins tekist að einangra
Alþýðuflokkinn
Páll Pétursson, sem er í Utanríkis-
málanefnd fyrir Framsóknarflokk,
sagðist vera ákaflega ánægður með
niðurstöðuna, því loksins hefði það
tekist að einangra Alþýðuflokkinn í
málinu. Breið samstaðá hefði myndast
og Alþýðuflokkurinn hefði staðið
frammi fyrir að kyngja því að þessi
ályktun væri ekki í hans anda eða
stöðva málið ella.
Hann sagði að við þingssályktunart-
illöguna hefði verið bætt við áréttingu
og mjög stefnumarkandi ákvæðum
sem fylgja bæri við lagasetningu í
framtíðinni. I fyrsta lagi bæri að taka
fram að núgildandi skipulag varðandi
innflutning landbúnaðarvara gilti þar
til lögum hefði verið breytt. Það væri
verkefni framtíðarinnar að breyta
þessum lögum og hann vænti þess að
Alþýðuflokkurinn þyrfti ekki að vera
kvaddur til þeirrar lagasetningar.
Einnig væri tekið fram að lagabreyt-
ingarnar, þar með taldar tollabreyting-
ar, skuli gerðar með hliðsjón af GATT-
tilboði íslands og síðan væri tekið fram
að landbúnaðarráðherra væri tryggt
forræði um allar efnislegar ákvarðanir
í því stjórnkerfí sem varði landbúnað
og innflutning landbúnaðarvara og
sem komið verði á fót á grundvelli
þessarar ályktunar.