Morgunblaðið - 17.09.1995, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Bijóstakrabba-
mein í körlum
100
sinnum sjaldgæf-
ara en í konum
Morgunblaðið/Kristinn
STEINUNN Thorlacius líffræðingur (t.v.) og Jórunn Erla Eyfjörð erfða-
fræðingur eru meðal þeirra sem skrifuðu grein um brjóstakrabbamein
karla í hið virta breska læknablað The Lancet.
STÖÐUGAR rannsóknir standa
yfir um víða veröld til þess
að reyna að finna tengsl á
milli genabreytinga og ákveðinna
sjúkdóma eins og til dæmis krabba-
meins. Með því að finna genin,
kanna hegðun þeirra í heilbrigðum
og sýktum einstaklingum, vonast
menn til að hægt sé að nota þær
upplýsingar bæði til að greina sjúk-
dóma á fyrri stigum og að leiðbeina
þeim um lífshætti sem eru taldir
vera í áhættuhópi.
Löngum hefur verið álitið að gen
skiptu máli við myndun bijósta-
krabbameins eins og annarra
krabbameina. Fyrir tæpu ári fékkst
staðfesting á því þegar genið,
BRCAl (Breast Cancer 1), fannst,
en auk bijóstakrabbameins í kven-
fólki tengist það krabbameini í
eggjastokkum. Nú hafa komið fram
vísbendingar um annað bijósta-
brabbameinsgen, BRCA2. Hafa ís-
lenskir vísindamenn kannað hvort
það gen skipti máli við myndun
bijóstakrabbameins í körlum. „Þetta
er fyrsta rannsóknin sem staðfestir
að genið tengist greinilega bijósta-
krabbameini í körlum. Niðurstöður
okkar styrkja ennfremur þá vís-
bendingu sem komið hefur fram,
að genið sé algengt í fjölskyldum,
þar sem bijóstakrabbamein finnst
bæði hjá konum og körlum," sagði
Jórunn Erla Eyfjörð erfðafræðingur
á rannsóknarstofu Krabbameinsfé-
lags íslands þegar Morgunblaðið
hitti hana og Steinunni Thorlacius
líffræðing nú í vikunni.
Þær voru meðal tveggja vísinda-
manna sem fengu birtar niðurstöður
sínar í breska tímaritinu The Lancet
í ágúst síðastliðnum. Aðrir sem áttu
hlut að máli voru Laufey Tryggva-
dóttir, Guðríður H. Ólafsdóttir, Helga
M. Ögmundsdóttir óg Hrafn Tulin-
ius, öll frá Krabbameinsfélagi ís-
lands, og Jón Gunnlaugur Jónasson
Rannsóknir íslenskra
fræðimanna hafa stað-
fest tengsl gensins
BRCA2 og brjósta-
krabbameins í körlum.
Hildur Friðriksdóttir
komst að því í samtali
við Steinunni Thorlacius
og Jórunni Erlu Eyfförð
að almennt leiða karl-
menn hugann ekki að
þeim möguleika að þeir
geti haft krabbamein í
bijósti.
frá Rannsóknastofu Háskóla íslands
í meinafræði. Þykir mikil viðurkenn-
ing að eiga grein í tímaritinu, sem
er eitt virtasta læknablað í heimi.
Aðspurð um viðbrögð við greininni
kvaðst Jórunn hafa fengið upphring-
ingu frá ritstjóra blaðsins, sem lýsti
áhuga á viðfangsefninu. „I vikunni
barst okkur einnig boð um að birta
greinina í öðru læknatímariti, en
þeir sem vinna að svipuðum rann-
sóknum vissu um niðurstöðurnar, því
við kynntum þær á alþjóðlegum fundi
í vor,“ sagði Jórunn.
Tengsl milli BRCA2 og
bijóstakrabbameins karla
Steinunn er að vinna að doktors-
ritgerð og hefur í l‘/2 ár unnið sér-
staklega að rannsóknum á bijósta-
krabbameini í körlum. „Bijósta-
krabbamein í körlum er það sjald-
gæft, að erfítt hefur verið að koma
fram með marktækar niðurstöður.
Fjölskyldurannsóknir á bijósta-
krabbameini á íslandi eru aftur á
móti auðveldari en víða annars stað-
ar vegna þess að hér á landi er
skráning einstök í heiminum. Öll
krabbameinstilfelli eru skráð á ein-
um stað og ættir þeirra sem fá
bijóstakrabbamein eru raktar. Þeg-
ar eitthvert gen finnst eða vísbend-
ingar koma fram, er hægt að hag-
nýta upplýsingarnar. Erfðafræðin
gengur mikið út á að það sérstaka
sé notað til að útskýra það algenga.
Hjá sumum karlmönnum sjáum
við greinilega fjölskyldusögu um
bijóstakrabbamein. Svo eru aðrir
sem virðast ekki eiga neina ætt-
ingja, að minnsta kosti ekki ná-
tengda, sem fengið hafa bijósta-
krabbamein. Er það sambærilegt
og gerist hjá konum.“
í niðurstöðum hópsins kom einnig
í ljós ákveðin víxlun á sjúkdóms-
geni, sem Steinunn vonast til að
eigi eftir að nýtast í leitinni að ná-
kvæmri staðsetningu BRCA2-gens-
ins. „Það er vitað að genið er á
ákveðnu svæði. Þó að það hafi verið
afmarkað töluvert er heilmikið eftir
og okkar niðurstöður þrengja svæð-
ið enn frekar,“ útskýrir hún.
Sjaldgæft hjá körlum
- Eru tilfellin mörg hér á landi
þar sem krabbamein hefur fundist
í körlum innan sömu fjölskyldu?
„Nei, en í nægilega mörgum til
þess að fá þessar niðurstöður. Ég
ítreka enn að bijóstakrabbamein í
körlum er mjög sjaldgæft og 100
sinnum sjaldgæfara en í konum. Á
undanförnum árum hafa greinst um
það bil 100 konur á ári sem segir
okkur að það ætti að vera um einn
karlmaður á ári að meðaltali. Það
kemur heim og saman við tíðnma á
undanfömum árum.“
- Er um að ræða karlmenn í
einhveijum ákveðnum aldursflokki?
„Nei, það virðist ekki vera eins
aldurstengt hjá þeim og er hjá kon-
um. Sá yngsti er í kringum 45 ára
og sá elsti um áttrætt, en meðalald-
urinn er hærri hjá konum. Þeirra
krabbamein er einnig frábrugðið
kvenna að því leyti að það tengist
ekki aldursbundnum breytingum og
hormónastarfsemi. Talað er um að
áhætta hjá körlum sé jafn mikil aila
ævi en hjá konum aukist hún með
aldrinum, er greinilega tengd fæð-
ingasögu og fleiru slíku.“
Karlmenn andvaralausir
- Hveijar eru batahorfur karla?
„Þær virðast vera góðar. Reyndar
hefur verið talað um að karlmenn
átti sig síður á að hnútur í bijósti
þeirra geti verið krabbamein. Þeir
vita hreinlega ekki um þennan
möguleika og fara því ekki til lækn-
is í byijun. En eins og með öll
krabbamein skiptir máli að það upp-
götvist sem fyrst,“ segir Steinunn.
„Það er í raun alveg eins mikil-
vægt fyrir karlmann sem verður var
við hnút að hann geri sér grein fyr-
ir því að það þurfi að ijarlægja hann.
Sé það gert tel ég að batahorfur
séu að minnsta kosti jafn góðar ef
ekki betri en hjá konum þar sem
krabbamein uppgötvast snemma,“
bætir Jórunn við.
Ekkert að hormónabúskap
- Eiga þessir karlmenn eitthvað
sameiginlegt?
„í raun ekkert sem stendur upp
úr og bendir til þess að einhver ein-
staklingur sé líklegri en annar til
að fá bijóstakrabbamein," svarar
Steinunn. „Það sama virðist uppi á
teningnum í þeim greinum sem hafa
verið skrifaðar um þessi mál og ég
hef lesið. í örfáum tilfellum í heimin-
um eru ákveðnir hormónasjúkdómar
í körlum sem orsakað geta krabba-
mein í bijósti. Þá hafa þeir til dæm-
is of mikið af kvenhormónum, eru
órfrjóir svo dæmi séu nefnd, en
ekkert slíkt hefur komið í ljós hér.“
Tíðni bijóstakrabbameins í körl-
um er svipuð hér á landi og erlend-
is, en aukning er hjá báðum kynjum,
sem bendir til þess að einhveijir
sameiginlegir þættir ráði henni.
„Genarannsóknir hjálpa til við að
skýra aukningu, en við erum einnig
í samvinnu við krabbameinsskrána
til að athuga hvaða umhverfisþættir
geti haft áhrif á fjölgun krabba-
meina. Það eru ekki bara erfðirnar
sem ráða því heldur er um að ræða
samspil fleiri þátta,“ segir Jórunn.
Hún hnykkir á að Island hafi
sérstöðu varðandi rannsóknir vegna
þess að upplýsingar séu óvenjugóðar
og óvenjuöruggar. „Það er ekkert
gagn að slíkum upplýsingum nema
þær séu mjög nákvæmar," segir
hún. „Einnig má nefna að æxlasafn
er á einum stað fyrir alla þjóðina,
þannig að samvinna þessara tveggja
þátta getur komið að miklu gagni
í rannsóknum sem þessum og erfða-
rannsóknum almennt. Víða eru til
sýnasöfn en óvíða eru þessir báðir
þættir til staðar saman. Á einum
spítala getur verið gott safn en ekki
á öðrum og tilviljanir ráða hvort
allir ættingjar hafa farið á sama
spítala eða hvort þarf að leita um
allt land.
Hér á rannsóknarstofunni höfum
við sett okkur mjög strangar vinnu-
reglur og gerum einungis rannsókn-
ir með samþykki íjölskyldu. Auk
þess legg ég mikla áherslu á að
farið sé með allar slíkar upplýsingar
sem trúnaðarmál."
— Hvert er næsta skref í þessum
rannsóknum?
„Við erum í samvinnu við íslenska
og erlenda vísindamenn um að reyna
að þrengja enn frekar að þessu geni.
En það er hægt að skoða hvort gen-
ið skipti máli í fjölskyldum einungis
með líkindum, þó svo að ekki sé
búið að staðsetja það nákvæmlega,"
segja Steinunn og Jórunn að lokum.
Varstu undir 6 á vorprófunum?
NÁMSAÐST OÐ
er þá eittfivaðfyrir þig
Nýjar kannanir á gengi íslenskra nemenda Grunnskólanemar! Látið ekki slaka
í framhaldsskóla sýna aö þeir, sem eru undirstöðu stoppa ykkur í framhaldsskóla.
undir 6 á lokaprófi úr grunnskóla, lenda í Reynslan sýnir að einkunn undir 6 er ekki
erfiðleikum í námi. Þetta staðfestir það gott veganesti í framhaldsskóla hvort sem
sem við höfum vakið athygli á í auglýs- um er að ræða verknám eða bóknám.
ingum okkar undanfarin ár. Framhaldsskólanemar! Það er ennþá
Síðastliðinn áratug höfum við hjálpað þús- tími til að breyta erfiðri stöðu í unna.
undum nemenda við að komast á réttan kjöl í En munið að nám tekur tíma, svo þið þurfið
skólanámi. Ekki með neinum töfralausnum, að hefjast handa strax. Allir vita að menntun
því þær eru ekki til, heldur markvissri kennslu, eykur öryggi í framtíðinni. Njótið hennar.
námstækni og uppörvun. Við vitum að nám Gangi ykkur vel.
er vinna og það vita nemendur okkar líka. Upplýsingar og innritun kl. 17-19 virka daga í
síma 557 9233 og í slmsvara allan sólarhringinn.
Fax. 557 9458.
fyetnendaþjómistan sf
Þangbakka 10, Mjódd.