Morgunblaðið - 28.04.1996, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
_________________________________ SUNNUDAGUR 28. APRÍL 1996 B 7
MAIMIMLÍFSSTRAUMAR
KANKAN séð með augum Toulouse-Lautrec.
VISINDI/ffo^#/* kemurgeimryk?
Uppruni hrapstdna
MIKILL aragrúi smástirna og halastjarna ferðast um sólkerfið okkar. Sam-
setning og uppruni þessara himinhnatta hefur lengi verið áhugaefni vísinda-
manna sem eytt hafa miklum tíma í rannsóknir á þeim. Lengst af hefur
það verið skoðun manna að allar þekktar halastjörnur og smástirni séu
bundin við sólkerfið. Skoðun þessi byggist á rannsóknum á efnasamsetn-
ingu smástirna, en þó fyrst og fremst á mælingum á hraða þeirra. Nýleg-
ar mælingar sem gerðar voru á hraðadreifingu hrapsteina í lofthjúp jarðar-
innar benda til þess að sumt það efni sem heimsækir sólkerfið komi frá
svæðum utan þess.
Rykagnir berast stöðugt í miklum
hraða inn í efri loftlög jarðarinn-
ar. Rykagnimar örva og jafnvel jóna
sameindir í lofthjúpnum og leiða
þannig til myndunar ljósslóða sem
stundum greinast
frá jörðinni. Einnig
er mögulegt að
greina slóða þessa,
eða hrapsteina með
ratsjártækni. Mæl-
ingar á hraða
rykagnanna hafa
hingað til ekki gefíð
áreiðanlegar upp-
lýsingar um það hver er uppruni
þeirra.
Til þess að koma gervihnetti út í
geiminn þarf hraði hans í upphafi að
vera svo mikill að honum takist að
yfirgefa þyngdarsvið jarðarinnar.
Hraði þessi, sem nefnist lausnar-
hraði, er 11,2 km/sek. Rykagnir og
loftsteinar sem falla til jarðar með
hraða sem er meiri en lausnarhraði
jarðarinnar koma því frá svæði þar
sem þyngdarsviðs jarðarinnar gætir
nánast ekki. Alveg eins og jörðin
hefur sólkerfið í heild sinni eigin
lausnarhraða sem er því sem næst
73 km/sek. Efni sem berst til jarðar
með hraða sem er meiri en lausnar-
hraði sólkerfisins á því væntanlega
rætur að rekja tii svæða utan sólkerf-
isins.
Það hefur lengi verið ljóst að hala-
stjömur sem mynduðust innan sól-
kerfisins geta öðra hvora yfirgefið
það og borist út í geiminn. Margir
hafa því velt því fyrir sér hvort smá-
stimi og geimefni geti ekki eins bor-
ist inn í sólkerfið og jafnvel alla leið
til jarðarinnar. Stjamvísindamenn
hafa haft mjög mismunadi skoðun á
þessu. Sumir telja að allt að því
60-70% allra hrapsteina eigi rætur
sínar að rekja út fyrir sólkerfíð. Aðr-
ir telja að þetta sé ekki nema 2-3%.
Mikið ber hér á milli og því hefur
mikið verið reynt til þess að fá úr
málinu skorið.
Nýlega birtu þrír vísindamenn frá
Ástralíu grein í tímaritinu Nature þar
sem þeir lýsa niðurstöðum athugana
sinna á hraðadreifíngu hrapsteina.
Vísindamenn notuðu aflmikinn rat-
sjársjónauka til að rannsaka hraða
og braut meira en 350000 hrap-
steina. Þeir fundu að 0.9% þeirra
höfðu meiri hraða en 100 km/sek.
Þar sem þetta er langtum meira en
lausnarhraði sólkerfisins telja þeir
nokkuð víst að þessir hrapsteinar
komi frá svæðum sem liggja utan við
sólkerfíð.
Það sem var sérstaklega áhugavert
við niðurstöður vísindamannanna er
að veralegrar árssveiflu gætir í fiæði
rykagnanna sem berast til jarðarinn-
ar. Þar sem afstaða jarðarinnar til
HVAÐAN koma glóandi
vígahnettir?
stjömuhiminsins er mismunandi eftir
árstíma gerir þessi staðreynd þeim
mögulegt að segja nánar fyrir um
upprana agnanna úti í geimnum.
Þeir telja að geimrykið komi fyrst og
fremst. frá þremur mismunandi svæð-
um. í tveimur tilfellum er um að
ræða mismunandi stjömugerðir, s.k.
A og B stjömur, en þriðja rykgusan
tengist hinsvegar hreyfingu sólarinn-
ar um miðsvæði vetrarbrautarinnar.
Margir stjamvísindamenn munu
hafa mikinn áhuga á þessum niður-
stöðum, sér í lagi þó þeir sem um
áraraðir hafa haldið því fram að fyrsta
líf á jörðinni hafi borist með efni utan
úr geimnum. Þeir munu bíða spenntir
eftir betri skilningi á upprana þess
efnis sem trúlegt er að berist stöðugt
til jarðarinnar.
eftir Sverri
Ólafsson
Dali lenti á fimmta áratugnum í
svipaðri aðstöðu og Picasso, því
leiktjöld hans þóttu of áberandi.
Úr því var unnið á farsælan hátt
þó samstarfið hafi því miður ekki
leitt af sér hjónaband.
Eins og sjá má hafa ótrúlega
margir myndlistarmenn lagt hönd á
plóginn við að mála dansara, starfa
fyrir dansflokka, verða ástfangnir
af listgreininni eða þeim sem hana
stunda. Auk þessa ástarsambands
hafa myndlist og danslist gengið
saman í gegnum ýmis skeið. Mynd-
listarmenn sem og danshöfundar
sögunnar hafa fengist við módern-
isma, rómantík, naumhyggju, popp-
iist og póstmódernisma. En hvað
gott rúgbrauð og hinn daglega salt-
fisk.
Mér virtist þetta hins vegar í
meira lagi dauflegt líf og ekki
spennandi. Núna í myrkrinu bauð
mér allt í einu í grun að það lægi
kannski ekki alveg í augum uppi
hvað væri hið rétta. Gat verið að
ég og ótal margir aðrir hefðum leit-
að langt yfir skammt? Er það
kannski svo að hinir síðustu verða
að lokum fyrstir - í þessum efnum
eins og sumum öðrum? Víst er að
þetta gamla fólk bjó yfir jafnaðar-
geði og sálarró. Var unga stúlkan
á hjólinu ekki einmitt að segja að
hún hefði fundið leið til þess að
varðveita sálarró sína? Og er sálar-
róin ekki eitt það eftirsóknarverð-
asta í þessum heimi þegar á allt
er litið? Er það ekki hún sem við
erum m.a. að sækjast eftir þegar
við tölum um að „slappa af og hafa
það næs“?
Vissulega er ljóst að í nútíma-
þjóðfélagi er ekki hægt annað en
ferðast í bílum. Það er heldur ekki
hægt annað en ferðast með flugvél-
um milli landa. Erum við þá búin
að mála okkur út í „hraðahornið“?
Að ákveðnu marki er það svo. Við
erum börn okkar tíma og getum
ekki snúið hjólum sögunnar við.
Við getum ekki öll leitað upp til
dala til þess að njóta þar þess næðis
og kyrrðar sem gamla fólkið bjó
við, sem ég áður nefndi. Við byggj-
er það þá sem dans og myndlist
eiga sameiginlegt? Svarið gæti verið
einfalt, að auk þess að um sé að
ræða tvö sjónræn listform beinist
áhugi þeirra beggja að líkamanum.
Að hluta til í myndiist en alfarið í
dansi. Dansarar reyna að segja
sögu, túlka tilfinningar, hanna form
eða bara skemmta fólki með líkam-
anum. Myndlistarmenn reyna hins-
vegar að ná hraða og spennu hreyf-
inganna og ótakmörkuðum mögu-
leikum líkamans niður á blað. í
hreyfingunni felst áskorun til mynd-
listarmannsins, að ná niður lifandi
augnabliki á dauðan flöt. Hreyfingin
ögrar myndlistinni og nýtur vin-
sælda fyrir vikið.
um á öðrum undirstöðum en fólk
bændasamfélagsins gerði.
Hins vegar getum við vissulega
sett okkur mörk í annríki okkar.
Við þurfum til dæmis ekki að hitta
svona marga á svona skömmum
tíma eins og við gerum flest, a.m.k.
ekki í frítíma okkar. Ef við göngum
eða hjólum á milli þegar við erum
ekki að vinna, setur það ferðalög-
um okkar strax verulegar skorður
og gefur okkur auk þess tíma til
hugleiðinga. Þeir sem vilja búa við
meiri ró en þeir gera ættu að spá
í þetta. Það kvarta margir yfir ein-
beitingar- og minnisleysi í dag,
ekki síst fólk á besta aldri. Sumir
kenna of miklu áreiti um, aðrir
tölvunum. Það væri fróðlegt ef
gerð væri rannsókn á því hvort
einfaldara líf og minna áreiti skil-
aði þeim árangri að fólk væri
ánægðara, ætti betra með að ein-
beita sér og yrði minnisbetra.
Kannski hefur slík rannsókn verið
gerð hér á landi án þess að ég viti.
Það er alltaf verið að gera alls
konar rannsóknir á fólki og lifnað-
arháttum þess. Ef ekki, sýnast
þessi umræddu atriði vera spenn-
andi rannsóknarefni. Kannski er
hægt að sanna svo ekki verður um
villst að stúlkan á hjólinu hafi rétt
fyrir sér, það sé raunverulega
óhollt fyrir fólk að fara of fljótt
yfir og hitta of marga á of skömm-
um tíma.
Málstofa BSRB
Ríkisst jórnin - verkalýðshreyf ingin
Samráð eða átök
þríðjudaginn 30. apríl
Frummœlendur:
Benedikt Davíðsson, forseti ASÍ,
Friðrik Sophusson, fjórmálaráðherra,
Páll Pétursson, íélagsmálaráðherra,
Ögmundur Jónasson, formaður BSRB.
Fundarstjóri:
Danfríður Skarphéðinsdóttir, fyrrverandi þingmaður.
Málstofa BSRB verður haldin í Félagsmiðstöðinni, Grettisgötu 89,
þriðjudaginn 30. apríl kl. 17-19. Yfirskriít Málstofunnar er Ríkisstjórnin -
verkalýðshreYfiiTgin, samráð eða átök. Eins og yfirskriítin ber með sér
verða frumvörp ríkisstjórnarinnar um réttindi og skyldur starfsmanna
ríkisins og um stéttaríélög og vinnudeilur í brennidepli á Málstofunni.
Allir velkomnir.