Morgunblaðið - 26.05.1996, Page 6

6 B SUNNUDAGUR 26. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
AMORGUN verður sá djassleikari, sem
íslendingar hafa tekið hvað mestu
ástfóstri við, fimmtugur. Maðurinn
t. er að sjálfsögðu Niels- Henning
Orsted Pedersen og hefur hann svo sannarlega
endurgoldið hina íslensku ást. „Fyrir utan landa
mína eru engir mér hjartfólgnari en íslending-
ar og Færeyingar. Það er þessi norræna þjóðar-
sái sem heillar mig. Það er sami þjóðflokkurinn
sem býr á Norðurlöndum og alit norður í Þýska-
land. Það er fyrst þegar Þjóðveijar eru hættir
að hlæja að bröndurunum mínum að ég fínn
að ég er kominn út fyrir hin norrænu landa-
mæri.“
Síðast þegar ég hitti Niels í Kaupmanna-
höfn, sem gerist ekki alltaf þegar ég gisti okk-
ar fomu höfuðborg, því Niels er á ferð og flugi
um jarðkringluna háift árið, ákváðum við að
heimsækja æskuslóðir hans, sögufrægar í
handritamálinu. Þorpið heitir Osted og þar er
hann fæddur og þar ólst hann upp. Þar var
faðir hans lýðháskólastjóri og þar kynntist
hann íslendingasögunum í danskri endursögn
og æ síðan hefur ævintýraeyjan ísland ljómað
í hugskoti hans og til íslands hefur hann kom-
ið níu sinnum og haldið hér fjórtán tónleika.
„Taktu lestina til Ishoj," sagði Niels, „og
svo keyrum við til Osted.“ Niels hefur lengi
búið í Ishoj með Sólveigu konu sinni og dætr-
unum þremur: Kirsten, Anna og Marie. Kirsten
er að vísu flutt að heiman, hefur stundað nám
á Ítalíu og er kominn með kærasta. Við hliðina
á Niels býr æskuvinur hans og félagi gegnum
tíðina: Ole Koch Hansen. Osted er lítill bær
fyrir sunnan Hróarskeldu, og er trúlega
þekktastur á okkar tímum sem fæð-
ingarbær Niels-Hennings. Hann er ekki
merktur inná alþjóðleg landakort og
fyrst las ég lýsingu á Osted er ég þýddi
Naflabækurnar eftir djassgeggjarann
og unglingabókahöfundinn Hans Hans-
en. í annarri bók þríleiksins, Vertu góð-
ur við mig, segir í lokin:
„Klás fór úr við skilti þarsem stóð
Osted. Það stóðu þarna nokkur hús
meðfram þjóðveginum og það var varla
hægt að kalla þetta þorp.“ Ég minntist
þess þegar Klás stóð á brúnni yfir hrað-
brautina til Hróarskeldu og horfði á
umferðina. Hún var nútíminn. Þorpið
litla, Osted, með bindingsverkhúsin frá
liðinni öld, mörg hver sigin, og þorps-
kirkjuna glæsilegu, tilheyrði liðinni tíð
- en skólinn er nýr. Þar er Kirsten,
systir Niels, kennari, og hún sýnir mér
skólann stolt. Við kirkjuna stendur
minnisvarðinn góði sem íslenska þjóðin
reisti Jorgen Jorgensen, menntamála-
ráðherra Dana og radíkalvenstre-þing-
manni Osted. Hann var mikill vinur föð-
ur Niels. Við skoðum steininn þar sem
stendur að hann hafí íslenska þjóðin
reist til minningar um Jorgen Jorgens-
en, sem átt ekki minnstan þátt í því að
handritunum var skilað til Islands. Svo
segir Niels „Vernhardúr, ég ætla að
sýna þér gamla skólann hans pabba,
þar sem ég lærði hvað mest á lífsleið-
inni. Ole Koch var líka í þeimn skóla.“
Sic transit gloria mundi mætti segja,
en í stað bensíntunnunnar frægu sem
blikar á gröf Kommúnistaflokks Islands
í kvæði Steins Steinars, eru kýr á bás
í gamla skólanum hans Niels. Gamla
eldhúsið stendur þó enn lítt breytt og
við setjumst þar niður til að láta andann
reika um lýðháskólalendurnar fomu.
„Þama mótaðist ég fremur en annars
staðar. Drakk í mig danska söngmenn-
ingu og norrænan sagnaranda. Það er
kannski vegna þessa uppeldis sem ég
hef alltaf talið að norrænn djassleikari
einsog ég stæði í nánara sambandi við
I skovens dybe stille ro en My funny
Valentine. Meira að segja Kindur jarma
í kofanum er hluti af rótum mínum.
Við erum norrænir menn og við verðum
að byggja á hefð okkar ef við ætlum
að segja umheiminum nokkuð.“
Svo klöppum við kúnum og höldum
heim í litia gula bindingsverkhúsið þar
sem móðir Niels býr enn. Faðir hans
lést í fyrra. Kominn á eftirlaun og naut
lífsins. Bmggaði hin bestu vín og bræðurnir
sömdu um hann erfiljóð og lag þar sem segir
að nú fái Jesús samkeppni á himnum er gamli
Pedersen komi þar. Því hann sé ekki síðri
meistaranum í að breyta vatni í vín. Þetta var
sungið við útförina í grundtvigsku kirkjunni
því þar er fagnaðarboðskapur kristninnar bók-
stafstrúnni yfirsterkari.
Móðir Niels hefur gaman af að hitta íslend-
inginn og eins og við værum á íslensku heim-
ili förum við að rekja ættir og þá kemur í ljós
að leikarinn okkar góðkunni, Hjaiti Rögnvalds-
son, er náfrændi gömlu frú Pedersen. Svo er
kvatt og keyrt til Ishoj.
Niels Henning kynntist ég fyrst 1967. Ég
var á leið á þing Komsómól í tilefni af fímm-
tíu ára afmæli rússnesku byltingarinnar og
gerði stuttan stans í Kaupmannahöfn. Dexter
Gordon var að spila á Jazzhus Montmartre, sem
þá var til húsa í Store Regnegade. Ég var með
eintak af Jazzmálum meðferðis. Það blað gáf-
um við Þráinn Kristjánsson út og var aðeins
eitt tölublað prentað. Þar var viðtal við ungan
trommara er kom við í Reykjavík á leið frá
Berkeley til Kaupmannahafnar árið 1966 og
lék í Tjamarbúð hjá Jazzklúbbi Reykjavíkur.
Alex Riel hét hann. „Ég var orðinn vitlaus á
að vera í Boston,“ sagði Alex. „Eilíft stress
og bang bang. Mig langaði heim.“
En trommarinn var ekki að leika með Dext-
er þetta kvöld. Tootie Heath sat bak við tromm-
urnar, Kenny Drew við píanóið og ungur feit-
laginn strákur á bassann. Niels-Henning. Ég
kannaðist við hann af plötu með Albert Ayler,
frammúrstefnugoðinu mikla. My name is Al-
bert Ayler hét hún og fékkst í Fálkanum. Af-
greiðslumaðurinn Gunnar Öm, seinna þekktur
listmálari, hafði kynnt mér hana sem það
geggjaðasta sem enn hefði verið hljóðritað.
Eg keypti hana á stundinni og enn hljómar í
höfði mér ævintýraleikur Alberts og Niels í
Summertime. Ég heilsaði uppá Niels og bað
hann koma blaðinu til Alexs. Hvað hann gerði.
Þetta vom okkar fyrstu kynni. Næstu tíu árin
hittumst við endrum og sinnum og fór vel á
með okkur. í desember 1977 kom Niels loks
til íslands með tríó sitt - Ole Koch Hansen á
píanó og Alex Riel á trommur. Þeir félagar
héldu þrenna tónleika í Norræna húsinu. Niels
kom sá og sigraði og enn muna menn bravó-
hróp Óskars skipstjóra á Háeyri eftir hvert
lag. Síðan hefur Niels verið ástmögur íslensku
djassþjóðarinnar og alltaf þegar Jazzvakning
hefur verið í vanda stödd hef ég hringt og
beðið Niels um að koma. Sjálfsagt mál. Síðast
kom Niels hingað til að leika í Bellmans-
mynd Hrafns Gunnlaugssonar og á
styrktartónleikum fyrir Tónlistarhúsið.
Þar lék hann með Birni Thoroddsen og
Agli Ólafssyni - áður hafði hann aðeins
leikið með einum íslenskum djassleikara:
Pétri Östlund. Það var á tíu ára afmæli
Jazzvakningar 1985.
Við Niels höfum hist víða á heims-
kringlunni og alltaf er það sami góði
noræni fundurinn. Oftast hlusta ég á
hann í stórum tónleikasölum, en stund-
um á litlum klúbbum einsog þegar við
ferðuðumst saman á Skáni árið 1991
ásamt Ulf Wakenius og Alvin Queen.
Sænska ríkið styrkti tónleikaferðina svo
hægt var að leika í smáþorpum og ekki
rúmuðust alltaf ýkja margir í klúbbun-
um þótt troðfullt væri. Ógleymanleg var
dvölin í Höör og í litla djassklúbbnum
þar var tónlistin jafn göfug og í heims-
ins stærstu tónleikahöllum.
Einhverntímann spurði ég Niels um
muninn á að leika í tónleikahöllunum
og klúbbunum og hann svaraði:
„Mér líður betur að leika í litlum
klúbbi. Þar þarf aðeins lítið bros til að
koma tilfinningunum til skila. Musik er
det du er.“ Fimmtíu ár eru síðan Niels-
Henning fæddist í Osted. Ásamt Jan
Garbarek er hann þekktasti djassleikari
í norrænni sögu og þó ólíkir séu hafa
þeir félagar hljóðritað nokkuð saman.
Plötur Niels skipta hundruðum. Hann
hefur leikið með flestum stórstjörnum
djassins. „My stepson,“ kallaði Dexter
Gordon hann. Count Basie bauð honum
að ganga til liðs við hljómsveit sína er
hann var táningur og Ray Brown ráð-
lagði Oscari Peterson að ráða hann í
tríó sitt. Þegar hann hljóðritaði Auru
Palle Mikkelborgs ásamt Miles Davis
og dúett Miles og Niels var lokið í
Green - leit Miles á bassaleikarann og
sagði: „Shit, Niels!“ Það var helsta hrós-
yrði trompetmeistarans.
Niels hefur flutt flöll. Fyrstur rýþmí-
skra tónlistarmanna hlaut hann tónlist-
arverðlaun Norðurlandaráðs og hvar
sem maður kemur er nafn hans nefnt
með lotningu. En hann er ósnortinn.
Hann er alþýðlegastur allra alþýðlegra
- ijölskyldufaðirinn í Ishoj, sonurinn í
Osted og áhugamálin spanna allt frá
íþróttum til bókmennta. Hann var í
danska unglingalandsliðinu í fótbolta en
varð að velja milli bassans og boltans.
Sem betur fer varð bassinn fyrir valinu
- Mikael Laudrup og félagar hafa séð
um boltann.
Bókmenntir hafa alltaf skipað stóran sess í
lífí Niels. William Heinesen er uppáhaldið, en
Laxness í nágrenninu. Ég gaf honum Gerplu
á dönsku og hann las hana þrisvar. Von að
drengurinn hafi glætt djassinn norrænu yfir-
bragði.
Niels er hinn eilífi ferðalangur. Hann var
að kom úr tónleikaferð um Kína, Nýja-Sjáland
og Ástralíu nýlega, ásamt Ulf Wakenius og
Adam Nussbaum. Sér í lagi heillaði Nýja-Sjá-
land hann. „Ég held að það sé næstum eins
fallegt þar og í Ishoj.“
Hvers virði er að sigra allan heiminn ef
maður bíður tjón á sálu sinni? Bandaríkjamenn
hafa aldrei skilið Niels. Þeir hafa boðið honum
gull og græna skóga ef hann flyttist þangað
en hann hefur jafnan svarað. „Ég er Dani og
vil hvergi búa nema í Danmörku. Ég hef nóg
fyrir mig og mína. Hvers vegna ætti ég að
fórna Ishoj fyrir einhveijar milljónir bandaríkja-
dala.“
líklega ekki tekið meira ástfóstrí við neinn annan, og
hann hefur á sama hátt endurgoldið þessa ást með því
að vera fús að koma hingað til tónleikahalds hvenær
sem aðstæður hafa leyft. Vemharður Linnet á ekki
minnstan þátt í að hafa leitt saman þennan fremsta
djassleikara Norðurlanda og íslenska djassunnendur,
og hann segir hér frá kynnum þeirra og sameiginlegri
pílagrímsför þeirra á bemskuslóðir Niels-Hennings.
Niels-Henning 0rsted Pedersen verður fímmtugur á
morgun. Af djassleikumm nútímans hafa íslendinga