Morgunblaðið - 14.07.1996, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 14. JÚLÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
VITLAUST
GEFIÐ
Freisting-
ARNAR eru
víst til að falla fyrir
þeim. Því fellur
Gáruhöfundur nú
fyrir einni, sem hann ætlaði
aldrei að láta henda sig, að
segja: Sagði ég ekki! Maður
verður svo hundleiðinlegur. í
síðustu skoðanakönnunum fyrir
forsetakosningar reyndist sú
þeirra réttust sem ekki útilokaði
elstu kjósendurna, eins og hér
var spáð. Skoðanakönnun DV
komst næst úrslitunum, þó ekki
munaði miklu. Það var síma-
könnun, þar sem aldur svarenda
skipti ekki máli. Reyndist rétt-
ari en hjá þeim sem útilokuðu
kjósendur eldri en 75 ára. Sú
skekkja á eftir að aukast í skoð-
anakönnunum, því hlutfall aldr-
aðra vex jafnt og þétt, spáð að
hlutfall 70 ára og eldri muni
vaxa hratt á næstu 30 árum.
Kemur upp í hugann gamanvísa
úr revíusöng sem hún Áróra
Halldórsdóttir söng og varð vin-
sæl í eina tíð: „Fyrst sjá þeir
byssan og svo sjá þeir mé, þá
má nu alla fuglene fara að vara
sé“.
Kannski eins gott að reikna
með þessu fólki. Ekki síst þeir
sem eiga sitt undir atkvæðum.
Vilja ekki
allir halda í
völdin eða fá
þau, hafi
þeir komist á
bragðið eða
nálægt því
að fá þau?
Það er víst
bara mann-
legt eðli -
sem býsna
víða glyttir í
nú um
stundir, ekki
satt? Ástæð-
an þvælist
fyrir fleirum en þessum skrifara
og honum Muhamed Boudief
Alsírforseta, sem varð að orði
fáum sekúndum áður en hann
var líflátinn: „Líf mannsins er
mjög stutt. Það liggur fyrir
okkur öllum að deyja. Því skyld-
um við hanga svona á völdun-
um?“ Þótt Gáruhöfundur hyggi
ekki á framboð, þá er aldrei að
vita ef lífssýn hans og málfiutn-
ingur „fær ómótstæðilegar und-
irtektir!" Því beinir hann nú
sjónum sínum að þessum af-
skipta „markhópi".
Bandaríkjamenn hafa verið
að skoða sérstaklega aldurshóp-
inn sem eldri er en 85 ára og
fjölgar hraðar en nokkrum öðr-
um, þ.e. um 232 % á sl. 35 árum
meðan landsmönnum í heild
hefur fjölgað um 30%. Að vísu
eru þeir enn ekki nema 1,2%
þjóðarinnar, en verða 10% undir
miðja næstu öld. Nú fara eflaust
margir að biðja fyrir sér, þar
sem líklegt er að þetta verði
svipað hér sem í öðrum velferð-
arríkjum. Rangt! Áhyggjur
Bandaríkjamanna hurfu eftir að
sannað var að þeir sem á annað
borð ná því að verða 85 ára séu
yfirleitt heilsubetri en þeir sem
falla frá fyrir þann tíma. Þeir
séu því ekki sú byrði sem gjarn-
an er af látið. Kostnaður við
læknishjálp til þeirra er hlut-
fallslega minni en til þeirra sem
eru í næsta 20 ára aldurshópi
á undan. Og þegar dauðinn loks
knýr dyra gerist það yfirleitt
nokkuð hratt, án langvarandi
þjáninga eða erfiðs dauðastíðs,
eins og algengara er hjá yngra
fólki. Enda draga erfiðir sjúk-
dómar á borð við krabbamein
og hjartasjúkdóma fólk tiltölu-
lega snemma til dauða. Og als-
heimersjúklingar eru sjaldan í
hópi eldri en átt-
ræðra. Þeir sem lifa
af stóru sjúkdóm-
ana, sem eru með
algengustu dánar-
orsökum nú á dögum, eru venju-
lega vel á sig komnir líkamlega,
hafa verið frekar heilsuhraustir
allt sitt líf, geta átt von á að
ná háum aldri við nokkuð góða
heilsu og deyja oftast hægum
dauða úr lungnabólgu eða
flensu. Þeir elstu standa sem
sagt betur að vígi og ómaklegt
að kvarta undan þeim í heil-
brigðisþjónustunni. Það er því
um að gera að halda sér við,
heila og líkama, fram yfir 85
ára.
Þetta breytir ekki því að
fjölgar í öllum efri aldurshópun-
um, sem líka lifa við síbatnandi
heilsu sem betur fer. Eldri en
sjötugir eru þegar yfir 20 þús-
und, hefur fjölgað um fjórðung
á rúmum áratug. Auðvitað þarf
þetta fólk og á skilið nauðsyn-
lega þjónustu, eins og við höfum
sett markið á. En við veigrum
okkur við að líta raunsætt á
málið, hvað þá skilgreina þann
grundvöll sem það byggist á og
hægt er að Ijármagna. Og það
þó að þegar sé farið af fjár-
hagsástæðum að ganga á þjón-
ustu við aldraða. Samtímis er
gripið til þess að letja fólk til
að geta sjálft búið sig undir að
sjá fyrir sér í ellinni. Þetta sýn-
ir litla framsýni, þvl varla verð-
ur hægt að sjá sómasamlega
fyrir öllum landsmönnum upp
úr 67 ára eða jafnvel yngri. Það
blasir við og viðbrögðin virðast
vera að draga úr þjónustunni
við alla þegar að kreppir. Þegar
horft er fram í tímann gengur
það augljóslega ekki upp nema
með vesöld fyrir alla - og, eins
og nú er, með óviðunandi mis-
munun. Sumum eigi að sjá fyr-
ir frá 67 ára eða jafnvel niður
í sextugt, en öðrum eftir sjö-
tugt, burt séð frá því hvernig
þeir eru á sig komnir og þurf-
andi.
Þessvegna varð^ég alveg
gáttuð að sjá að formaður Fé-
lags eldri borgara skrifaði í
grein að félagið ætlar að færa
út kvíarnar og færa umbjóðend-
ur sína í aldri niður í 60 ára.
Augljóslega verður ekki hægt
að sjá fyrir öllum íslendingum
yfir sextugt í framtíðinni, og
hlýtur að þynna út þjónustuna
fyrir fólk sem eldra er, sem nú
er háð varnarbarátta fyrir. Ekki
síst þar sem enginn þorir að
taka á jafnræðisreglunni og
færa allan lífeyrisaldur og þjón-
ustu á sama aldur, í sjötugt.
Fyrir utan það að eldri borg-
arar endurspegla þverskurð
mannlífsins í landinu og því
beinlínis rangt að slá öllurn ald-
urshópnum í stjórnsýslunni
saman við þá sem af öðrum
ástæðum geta ekki séð sér far-
borða og tala um þá sem þurf-
andi. Það er semsagt vitlaust
gefið og í úrspilinu á það eftir
að auka möguleikana á að illa
spilist úr - eða töpuðum leik.
Cárur
eftir Etínu Pálmadóttur
MANNLIFSSTRAUMAR
TÆKNI/L^m ofurstrengirgátuna um óendanleikannf
Gátanum
þyngdarqflið
í HUNDRAÐ ára einsemd lætur
Gabríel Gareia Marquez síðasta
ættlið Búendíaættarinnar farast
um leið og hann les spádóm Melk-
íaðesar og honum verður ljós allur
sannleikur um ætt sína. Það freist-
ar að alhæfa út frá því og velta
fyrir sér hvort mannkynið upp-
götvi einhvem altækan megins-
annleik um heiminn sem það býr
í, en íjaman fari að hin fullkomna
þekking tortími því. Eðlisfræðin
hefur aldrei fundið nein algild
sannindi, heldur aðeins að sam-
hengi sé á milli fyrirbrigða efn-
isheimsins. Ef eitthvað gerist, þá
gerist eitthvað annað. Hendi ég
epli, dettur það á jörðina. Vísinda-
menn hafa ekki haft hugmynd um
af hveiju þyngdaraflið stafaði, og
margir þeirra hafa ekki gert sér
grillur út af því. Newton tókst að
tengja saman það afl er togar
eplið til jarðar og aflið er heldur
tunglinu á brautu. Það var risa-
skref í átt til skilnings efnisheims-
ins, en eftir það má segja að ekki
hafi komið ný sýn á þyngdaraflið
fyrr en með Einstein árið 1915,
er hann birti fræði sín um al-
mennu afstæðiskenninguna.
Afstæðiskenningin birti nýtt
sjónhorn á hreyfingu hluta,
og þarmeð áhrif þyngdar. í stað
hins hefðbundna sjónarmiðs að
hlutir færu eftir brautum fyrir
tilverknað krafta, er hreyfing
hlutar orðin að stystu leið milli
tveggja staða á bognum fleti í
fjórvíðu rúmi. Þetta hljómar sem
púra latína í eyrum leikmanns,
en stærðfræði þessa fyrirbrigðis
er ekki verulega flókin. Þyngdar-
aflið kemur fram sem sveigja
þessa stærðfræðilega rúms, líkt
og lóð sé lagt ofan á pjasthimnu
sem þanin er í ramma. Án þyngd-
ar er himnan slétt. Lóðið býr til
gryfju í himnunni. Létt stálkúla
sem er hent á himnuna hreyfist
í gryfjunni hlið-
stætt og fylgi-
hnöttur á ferð um
móðurhnött.
Hin nýja sýn
Einsteins færði
okkur ekki nær
frumgátunni um
það hvað efni er.
En í afstæðis-
kenningunni var að finna leið
áleiðis til meiri skilnings á því.
Hún er skyld því hvað efnisögn
er í innsta eðli sínu. Við getum
ekki tekið billjarðkúlu
og minnkað hana að
vild. Hugmynd okkar
um billjarðkúluna er háð
reynslu okkar úr dag-
Iegu lífi og hana má
ekki alhæfa í heimi ör-
eindanna. En lítum við
t.d. á rafeind, þá hefur
ekki verið hægt að kom-
ast nær henni en svo að
hún komi fram út á við
þannig að hún sé öll í
einum óendanlega litl-
um punkti. Rafkröftum
eða þyngdarafli sem til-
heyra henni eru sam-
kvæmt því ekki takmörk
sett. Almenna afstæðis-
kenningin hefði einmitt
varpað ljósi á fyrirbrigði
í hinum stjarnfræðilega
heimi sem nú er almennt
trúað á. Það eru svartholin. Drag-
ist stjarna nægilega saman, verð-
ur þyngdaraflið öllum fráhrindi-
kröftum yfirsterkara, og efnið
hverfur inn í sjálft sig. Út á við
finnst ekkert nema aðdráttarafl
efnisins. Nútíma sýn á efnisagnir
yfirfærir þetta á eindir. Er t.d.
rafeind nokkuð nema lítið svart-
hol?
Ofurstrengir eru aftur alhæf-
ing svartholsins, að því leyti að
fyrirbrigðið er ekki bundið við
punkt í rúminu, eins og við höfum
verið að hugsa okkur um rafeind-
ina, heldur við línu (streng). Hvar
sem við nálgumst þennan streng,
ætti þyngdarafl eða rafkraftar að
vaxa upp úr öllu valdi. (Lesanda
er bent t.d. á „Sögu tímans“ eftir
Stephen Hawking, útgefna á ís-
lensku, vilji hann kynna sér
strengii) Bandaríkjamaðurinn
Andrew Strominger hefur sett
fram tilgátu um ofurstrengi í sex-
víðu rúmi!!!, sem sameinar alla
krafta náttúrunnar í einu, þar sem
virðist mega gera ráð fyrir einu
grunnhugtaki sem sé undirstaða
allra efnisfyrirbrigða. Þetta frum-
hugtak mætti nefna „Svart ör-
hol“. Út frá því fyrirbrigði virðist
mega skýra alla eiginleika efnis-
agna og alla krafta sem
við þekkjum til, þar með
þyngdaraflið einnig. Það
er eðli eðlisfræðinnar að
leita uppi einingu og ein-
faldleika. Einstein tókst
að sameina fyrirbrigðin
segulafl og rafmagn í
einu hugtaki, rafsegul-
sviðinu. En þessi tvö
fyrirbrigði voru talin
tengd áður, þótt ekki
væri litið á þau sem eina
heild. Eðlisfræðin hefur
snúist mjög um það und-
anfarna áratugi að
halda þessari samein-
ingu áfram. Er það t.d.
tilviljun að þyngdarlög-
málið og aðdráttarlög-
málið eru svo líka að
nálgast að vera eineggja
tvíburar? Kenning
Stromingers er e.t.v. skref í átt
til þeirrar sameiningar. Hvort svo
er verður tíminn að leiða í ljós.
Newton
AÐALFUNDUR
Aðalfundur Togaraútgerðar Ísaí)arðar h£.
fyrir árið 1995 verður haldinn á Hótel ísafirði
miðvikudaginn 17. júlí nk. kl. 14.00.
DAGSKRÁ:
Samkvæmt 15. gr. samþykkta íélagsins.
II
Tillaga um útgáfu jöfnunarhlutabréfa.
II
Ársreikningur félagsins liggur frammi
á skrifstofunni, Aðalstræti 26, Isafírði.
Togaraútgerð ísafjarðar hf.