Morgunblaðið - 28.08.1996, Side 20

20 MIÐVIKUDAGUR 28. ÁGÚST 1996
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
HAFIÐ við L'Estaque séð milli trjáa, 1878-1879. Musee Picasso, París.
BLÓM í vasa, 1885-1888. í einkaeigu.
Kyrralífsmynd með gluggatjaldi og blómum skrýddri könnu,
1894-95. Hermitage safnið, St.Pétursborg.
Málari
málaranna
Fyrstu stóru yfírlitssýningunni í 60 ár á
málverkum franska málarans Paul Cézanne
(1839-1906), lýkur senn í Fíladelfíu.
Rétt eins og á fyrri viðkomustöðum, París
og London, hefur sýningin notið gríðar-
legra vinsælda og aðgöngumiðar verið
seldir marga daga fram í tímann. Einar
Falur Ingólfsson skoðaði þessa sýningu
sem listrýnir dagblaðsins New York Times
sagði þá merkilegustu og áhrifamestu í
Bandaríkjunum á árinu.
MATISSE kallaði hann „guð
málverksins", og annar koilegi,
málarinn Renoir, spurði eitt sinn:
„Hvernig í óskupunum fer hann
að þessu? Hann getur ekki sett tvo
bletti af lit á striga án þess að það
sé mikið afrek.“ Og það er sér-
kennilegt að hugsa til þess, að
Paul Cézanne, málari sem var
fæddur á fyrri hluta 19. aldar,
skuli hafa haft meiri áhrif á list
20. aldar en nokkur málari sem
er fæddur á þessari öld. List hans
hefur haft greinileg áhrif á fávist-
ana, kúbistana, þýsku expressjón-
istana.rússnesku konstrúktívist-
ana, súrrealistana, að ógleymdum
Hús í Provence - Rioux dalurinn nærri L'Estaque, 1879-82.
The National Gallery I Washington.
PORTRETT af Victor Chocquet, 1877. Listasafnið í Columbus, Ohio.
öllum hinum. Menn hafa sífellt
fundið eitthvað nýtt og persónulegt
í list hans að dást að; svartnætti
og sálarháska í eldri myndum eða
furðulega myndbyggingu og af-
stöðu forma og lita í uppstillingum
hans og landslagsmyndum. Menn
hafa legið yfir myndum Cézanne,
reynt að læra af þeim og skilja,
og til að byija með voru það ekki
síst aðrir listamenn sem söfnuðu
verkum hans.
En í dag eru langflest allra
þeirra verka sem Paul Cézanne
teiknaði eða málaði, í eigu safna
og annarra stofnana, og almenn-
ingur hefur flykkst á þessa stærstu
yfírlitssýningu á verkum málarans
frá 1936. Myndirnar koma koma
víðsvegar að og voru fyrst sýndar
í París og London, áður en síðasta
áfangastaðnum var náð í Fíladelf-
íu. Miðar hafa verið seldir marga
daga fram í tímann og hleypt inn
í holium. Gestirnir renna síðan
gegnum hvern glæsisalinn af öðr-
um, þar sem blandað er saman
myndum eftir tímaskeiðum og
þemum í list málarans; alls rúm-
lega 100 málverk, og á áttunda
tug teikninga og vatnslitamynda.
Þótt Listasafnið í Fíladelfíu sé
merkilegt og eigi ákaflega gott
úrval verka, þá eru stærri söfn til
dæmis í New York og voru þau
sögð hafa mikinn áhuga á þessari
sýningu. En vegna skilmála við lán
á verkum, mátti ekki sýna þau
nema á einum stað í Bandaríkjun-
um og þá réði úrslitum að safnið
í Fíladelfíu á á annan tug málverka
eftir Cézanne, auk teikninga,
vatnslitamynda og skyssubóka og
svo er Barnes-stofnunin þar í
grenndinni en hvergi annarsstaðar
gefur að líta á einum stað jafn
mörg verka Cézanne, eða 69 alls.
Því búa listfræðingar í borginni
yfir mikilli þekkingu á listamannin-
um og gátu lagt sitt af mörkum
við undirbúning sýningarinnar,
bókaskrif og annað sem tilheyrir
þegar risasýning á borð við þessa
fer á flakk.
Og víst er þetta risasýning og
þótt fjöldi gestanna sé mikill og
suð í sölunum frá heyrnartækjum
þar sem fræðingar upplýsa gesti
um einstök verk, þá dylst ekki að
í hveijum salnum á eftir öðrum
eru fjöldi meistaraverka. Margvís-
legar útgáfur eru af böðurum,
myndefni sem Cézanne hvarf að
aftur og aftur. Þá eru kunn port-
rett eins og „Frú Cézanne í gulum
stól“, þar sem hún er eins og kyrr-
stæður hlutur í miðjum stormsveip,
en stóllinn, veggtjald og herbergið
virðast spinnast í kringum hana,
og annað eftirminnilegt portrett
er af safnaranum Victor Chocquet.
Þá koma salir með einstökum
landslagsmyndum, eins og „Klett-
ar við L‘Estaque“ og „Pont de
Mancy“, tilfinningarík málverk
sem eru byggð næstum eins og
púsluspil, myndhlutarnir settir
saman á einhvern hátt sem ekki
getur talist rökréttur. Og þótt
myndefnin virðist stafa frá sér
mikilli rósemd, þá er iðulega í þeim
ólgandi undirtónn, eins og í „Rioux
dalurinn nærri L‘Estaque“, þar
sem myndefnið er stöðugt og meitl-
að en myndin engu að síður máluð
með samsíða lóðréttum strokum,
sem fá yfirbqrðið til að ólga eins
og í tíbrá. Áhrifin eru ekki ólík
því að stara á eitthvað í heitri sum-
arsól.
í næsta sal eru kyrralífsmyndir,
eins og stórsýning útaf fyrir sig.
Og eins og Kimmelman gagnrýn-
andi New York Times segir, þá er
ekki hægt að bæta miklu við um
myndir eins og „Kyrralíf með lauk-
um“, eða „Kyrralífsmynd með
gluggatjaldi og blómum skrýddri
könnu“, annað en að þær eru enda-
laust heillandi. Og að fólk þurfi
ekki að hafa lesið grein Meyer
Schapiros um epli sem kynferðisleg
tákn, til að koma auga á hvernig
Cézanne auðnast að láta þessa líf-
lausu ávexti, liggjandi á dúk, líta
út eins og elskendur í bældum
sængurfötum.
Sýningunni lýkur ekki með stóru
myndunum af baðfólki, eins og
margir hefðu búist við, heldur með
herbergi fullu af vatnslitamyndum
og einföldu málverki af útsýni yfir
garð málarans, sem Cézanne auðn-
aðist ekki að ljúka við fyrir dauða
sinn árið 1906. í þessum myndum
vekur athygli að hann hefur farið
að mála höfuðkúpur í stað ávaxta;
eftirminnileg teikn um yfírvofandi
dauða. Og þetta eru hljóðlátar
myndir, fínlegar og málaðar af
manni sem hafði fullkomið vald á
miðlinum.
Þetta er sýning sem á eflaust
eftir að opna augu fjölmargra fyr-
ir Paul Cézanne, frumleika verka
hans og áhrifamætti. En sýningin
á líka eftir að vekja ótal spurning-
ar með þeim sem töldu sig þekkja
til verka listamannsins, rétt eins
og hún skýrir önnur atriði. Þannig
hefur oft verið sagt að Cézanne
hafi ekki ráðið við hefðbundna
akademíska teikningu, en módel-
mynd fremst í sýningunni, gerð
1862, afsannar það í eitt skipti
fyrir öll. En það sem stendur eftir,
er hve undarlegar myndir lista-
mannsins eru í raun. Hann málaði
varla mynd sem ekki inniheldur
einhverskonar gátu, sérkennilega
myndbyggingu eða þar sem lík-
amshlutar eru ekki skornir af fólki.
Cézanne erfiðaði við að aga aga-
Ieysi mynda sinna, hann gllmdi við
að skapa fullkomna heild forma
og lita. Og þeir sem stóð honum
næst áttu jafnvel erfitt með að
átta sig á því hvað listamaðurinn
var að fara, þótt þeir skildu að það
var merkilegt. Þannig sagði rithöf-
undurinn Zola, einn af elstu vinum
Cézanne, árið 1898 að hann hefði
nýlega „byijað að skilja málverk
hans, sem ég skildi ekki um langa
hríð, eða ég taldi þau of ýkt. -
En allan tímann hafa þau samt
verið ótrúlega einlæg og sönn.“
Og ein öld hefur á engan hátt dreg-
ið úr þeirri staðhæfingu.