Morgunblaðið - 28.08.1996, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 28. ÁGÚST 1996
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Af kjaradeilum heilsu-
gæslulækna og ríkis
„Lýðræði
í viðjum valds“
í DAG að áliðnum
ágúst á því herrans ári
1996 er norðvestanátt
hér á Síðunni með sól
og blíðu. Ég fer í
gönguskóna og tek
stefnu til fjalla hlaðinn
alls konar fjarskipta-
tólum þar sem land-
læknir hefur farið þess
vinsamlega á leit við
mig að ég sinni þeim
sjúku og slösuðu sem
teljist þurfa á neyðar-
aðstoð að halda. Ég hef
nefnilega sagt upp
starfi mínu hér sem
heilsugæslulæknir
þeirra Síðumanna ein-
um mánuði áður en 10 ára ferli í
því embætti er náð. Stefnan verið
tekin suður — eins og sagt er hér
þegar fyrirhugaður er flutningur til
höfuðborgarinnar. Leiðinlegt að
enda að öðru leyti ágætt skeið hérna
með þessum hætti, þ.e. að lenda í
kjaradeilu sem leitt hefur til svo
snubbótts enda á ferlinum. Á leið-
inni upp fjallið læt ég hugann reika.
Ég hugsa til forvera minna hérna
og aðstæðna þeirra. Ekki var kol-
legi Sveinn Pálsson skrýddur boð-
tæki og farsíma en gegndi hann þó
öllu Suðurlandi um 30-40 ára skeið!
Enda hefði hann sjálfsagt' fremur
valið skóna en fjarskiptatækin hefði
ég mætt honum þarna á förnum
vegi og boðið að velja af þægindum
nútímans.
Ég puða áfram upp fi'allið. Ekk-
ert rýfur þögnina utan einstaka tíst
í smáfuglum. Nokkrir Inafnar halda
þagnareiðinn. En skyndilega er
þögnin rofin, farsíminn kallar! Ég
dreg hann upp úr bak-
pokanum. í símanum
er ung húsfreyja í sveit-
inni. Segist ekkert hafa
getað sofið sl. 2 nætur
vegna óróleika korna-
barns síns. Heldur
barnið „hafa í eyrun-
um“. Ég spyr um hit-
ann sem er eðlilegur.
Ráðlegg þá verkjalyf
enda í mínum huga
ekki lengur neyðar-
ástand þótt lítil börn
æpi nokkrar nætur og
haldi foreldrum sínum
vakandi vegna eyrna-
verkja.
Nei, nú eru þeir Síðu-
bændur flæktir inn í kjaradeilu sem
þeir þó sjálfír fá engu um ráðið.
Fyrir sunnan sitja menn á rökstólum
yfir því hvað geti talist sanngjöm
þóknun fyrir að sinna blessuðu fólk-
inu þegar heilsubrests verður vart.
Nú er ég kominn upp á tindinn.
Þvílík fegurð! Hér sér yfir Síðuna
alla og suður í reginhöf. Ég fikra
mig aftur niður flallið. Og áfram
reikar hugurinn. Nú til þeirra félaga
minna fyrir sunnan sem sitja við
samningaborðið og reyna að koma
vörslumönnum okkar sameiginlegu
sjóða í skilning um hvernig við hald-
ið verði og bætt enn frekar það
ágæta kerfi heilbrigðismála sem við
viljum hafa og sett hafa verið lög
um. Þar á meðal eru væntanlega
kröfur um að Iæknar sem sinna
vaktþjónustu í héruðum fái greitt
fyrir þau störf af meiri sanngirni
en verið hefur. Nú fást fyrir slíkt
starf rúmlega 3 þúsund krónur á
sólarhring. Vonlaust hefur því verið
Að óbreyttum forsend-
um, segir Haukur
Yaldimarsson, er kom-
ið að endapunkti.
að ráða afieysingafólk á vaktimar,
t.d. læknastúdenta, en það hefði að
sjálfsögðu komið sér afar vel ein-
staka helgi þau 10 ár sem ég hef
verið á stöðugri vakt í einmennings-
héraði.
En nú er nóg komið. Ég er á leið
suður. Hvers vegna skyldi ég þá
vera að taka þátt í þessari hörðu
launabaráttu? Jú, ég hef áhyggjur
af sveitungum mínum. Ég vil að
þeir njóti hér starfskrafta dugmikils
eftirmanns míns í framtíðinni en til
þess tel ég engar líkur við núver-
andi launakjör. Mælirinn er einfald-
lega fullur. Að óbreyttum forsend-
um er komið að endapunkti. Enginn
kollegi mun feta í fótspor mín. Það
fellur mér þungt. Nú er ég kominn
niður af fjallinu. Bóndinn undir
fjallsrótunum tekur mig tali og verð-
ur starsýnt á farsímann. Spyr mig
hvort ég sé ekki hættur að veita
þeim sveitungum heilbrigðisþjón-
ustu. Jú, en ef í nauðirnar rekur
þá get ég víst ekki neitað um hjálp.
Jæja þá, ein kýrin er eitthvað
lumpin, komin með hita og dýra-
læknirinn ekki heima. Ekki gætirðu
bjargað mér með svolítið penísillín?
Ég stend frammi fyrir áður óþekktu
mati á þörf neyðarþjónustunnar.
Kirkjubæjarklaustri, 25. ágúst
1996.
Höfundur er fyrrverandi
heilsugeeslulæknir.
PCIlúnoi ’fúguefni

mím
Stórhöfða 17. sími 56 rið Gullinbrú, 7 4844
Rutland þéttir,
bætir og kætir
þegar að þakið
fer að leka
PP
&co
Rutland er einn helsti
framleiðandi
þakviðgerðarefna í
Bandaríkjunum
Veldu rétta efnið - veldu Rutland!
Þ. ÞORGRÍMSSON &CO
ÁRMÚLA 29 • PÓSTHÓLF 8360 • 126 REYKJAVlK
SÍMI553 8640 / 568 6100
Haukur
Valdimarsson.
siAViQ
Auglýsing um innlausnarverð
verðtryggðra spariskírteina ríkissjóðs
FLOKKUR INNLAUSNARTÍMABIL INNLAUSNARVERÐ* Á KR. 10.000,00
1984-2.fl. 10.09.96 - 10.03.97 kr. 96.210,50
1985-2.fl.A 10.09.96 - 10.03.97 kr. 59.713,90
1985-2.fl.B 10.09.96 - 10.03.97 kr. 28.369,70**
1988-2.fl.D 8 ár 01.09.96 kr. 27.308,10
* Innlausnarverð er höfuðstóll, vextir, vaxtavextir og verðbætur.
** Við innlausn fylgi ógjaldfallnir vaxtamiðar spariskírteinis.
Innlausn spariskírteina ríkissjóðs fer fram í afgreiðslu Seðlabanka íslands,
Kalkofnsvegi 1, og liggja þar jafnframt frammi nánari upplýsingar um skírteinin.
Reykjavík, 28. ágúst 1996
SEÐLABANKIÍSLANDS
UNDIR árslok 1995
birtist á bókamarkaði
athyglisvert rit um
áhugavert efni, sem
hlotið hefur minni um-
fjöllun opinberlega en
ástæða er til, því að það
á vissulega erindi til
allra íslendinga. Bókin,
sem er eftir Helga Bald-
ursson kennara, heitir
„Lýðræði í viðjum valds
- Blöndudeilan“. Er
hún gefin út í Reykjavík
og er 232 síður að
lengd, með tilvísana- og
nafnaskrá. í ritinu fjall-
ar höfundur ítarlega og
af mikilli þekkingu um
„Blöndudeiluna" svokölluðu, sem
kunn varð af umfjöllun fjölmiðla
fyrir um hálfum öðrum áratug, en
hafði að heita má legið í þagnargildi
meðal alls þorra manna um nokkurt
árabil, þegar bókin biitist. Ekki fer
á milli mála, að bókin á að vera
kærkomið heimildarrit öllum þeim
mörgu mönnum - körlum og konum
- um land allt, sem láta sig varða
umhverfis- og náttúruverndarmál,
og þangað geta þeir sótt mikinn
lærdóm, einkum um það hvernig
ekki á að standa að mikilvægum
ákvörðunum um stórframkvæmdir á
viðkvæmum öræfasvæðum, ákvörð-
unum, sem ekki verða aftur teknar
eftir að framkvæmdar hafa verið og
sem skilja eftir ófagran vitnisburð
um skammsýni þeirra manna, er
bera ábyrgð á þeim.
Bókarhöfundur dregur ekki dul
á, að hann hafi sjálfur verið í hópi
þeirra landverndarmanna, sem
beittu sér gegn þeirri virkjunarleið
Blöndu, er valin var en sem hafði í
för með sér mun meiri landeyðingu
en vera þurfti ef önnur leið hefði
verið valin - en í því efni mátti vissu-
lega velja milli mismunandi kosta.
Hann tekur einnig skýrlega fram, í
upphafi bókar, að afstaða hans til
virkjunar Blöndu hafi haft áhrif á
val hans á heimildum ög umljöllun
um þær. Lesandinn má því ekki
vænta þess, að höfundurinn tali úr
sæti hlutlauss dómara í þessu
ágreiningsmáli,- enda myndi það
sæti vandfyllt. Bókin hefur að geyma
málsvörn og rökstuðning fyrir skoð-
unum landverndarmanna og þar er
sannarlega vel og fimlega á málum
haldið.
Að sjálfsögðu höfðu andstæðingar
landverndarmanna einnig sín rök í
málinu, sem óspart var haldið fram
í fjölmiðlum á sínum tíma, en í bók-
inni sjálfri koma þau rök jafnframt
fram, í ítarlegu máli, í frumheimild-
um, sem vísað er til þar orðrétt.
Athyglisvert er, að það var ekki
fyrr en á síðasta stigi málsins, nokkr-
um mánuðum fyrir formleg úrslit
þess á Alþingi, sem til varð fjölda-
hreyfing í Skagafirði og Austur-
Húnavatnssýslu, „Landverndarsam-
tök vatnasvæða Blöndu og Héraðs-
vatna" (stofnuð 31. janúar 1982), er
hafði að markmiði að stýra virkjunar-
málinu í farsælan farveg, þannig að
umhverfisröskun vegna virkjunarinn-
ar yrði sem minnst. Ljóst er, að hreyf-
ing þessi kom of seint til sögunnar
því að líklegt er, að hún hefði áorkað
meiru en raun bar vitni um, ef fyrr
hefði verið tekið í taumana. Úrslitin
eru alkunn: Virkjunarleið sú, sem
fyrir valinu varð, var óheppileg frá
sjónarhóli náttúruverndarmanna.
Uppgræðsla virkjunaraðilans á heið-
unum nærri Blöndulónum hefur
reynst gagnslaus nema með stöðugri
áburðargjöf, sem merkur vísinda-
maður, er ekki var hlustað á, hafði
vissulega séð fyrir og gefið ítarlega
skýrsiu um áður en í framkvæmdir
var ráðist, svo sem vel er lýst í bók-
inni. Bætur þær, sem greiddar voru
til „landeigenda", hafa að margra
mati ekki orðið þeim til gæfu eða til
þeirra búdrýginda, sem sjálfsagt hef-
ur þó verið stefnt að. Enn fer því
íjarri, að umhverfísvemdarmenn hafi
gleymt því, hvernig
staðið var að málum.
Að margra mati urðu
umtalsverð tæknileg
mistök við hönnun
virkjunarinnar. Hver og
einn, sem fylgist með
fréttum, getur einnig
dæmt um það, hvort
virkjunin sjálf hafi skil-
að arði fram til þessa.
Höfundur leiðir les-
andann, skipulega,
gegnum völundarhús
heimilda um alla þætti
málsins, allt frá frum-
undirbúningi fram til
þess að Alþingi sam-
þykkti formlega þá
virkjunarleið, sem raun ber vitni um,
vorið 1982. Efnistök byggjast á afar-
mikilli heimildavinnu - skráðar
heimildir, sem höfundur hafði að-
gang að, voru að lokum orðnar á
annað þúsund, en auk þess átti hann
að sjálfsögðu viðtöl við marga menn,
sem tengdust málinu á einn eða
annan hátt. Úr öllu þessu er unnið
á þann hátt, að lesturinn verður
auðveldur án þess þó að slegið sé
Gildi bókarinnar, segir
Páll Signrðsson, felst í
varnaðaráhrifum.
af fræðilegum kröfum. Umfjöllun
höfundarins um þær heimildir, sem
verkið byggist á, er víðast hófsamleg
og vandvirknisleg og niðurstöður
hans og ályktanir eru almennt studd-
ar góðum rökum.
Eitt af því fjölmarga, sem athygli
vekur við lestur bókarinnar, er frá-
sögnin af því, hvernig staðið var að
samþykkt endanlegra samnings-
draga um virkjunina í þeim sex sveit-
arfélögum, sem hlut áttu að máli.
Greint er frá hörðum ágreiningi inn-
an sumra hreppsnefndanna og ljóst
er af birtum heimildum, að þess
voru dæmi að lokaályktun hrepps-
nefndar bryti í bága við yfirlýstan
vilja meiri hluta íbúa í hlutaðeigandi
sveitarfélagi. í Svínavatnshreppi í
Austur-Húnavatnssýslu var t.d. látið
sverfa til stáls. Þar klofnaði hrepps-
nefndin um málið. Voru samnings-
drögin samþykkt þar, af þremur
hreppsnefndarmönnum af fimm, í
beinni andstöðu við formlega viljayf-
irlýsingu (almenna atkvæðagreiðslu)
meiri hluta íbúanna, sem öllum
hreppsnefndarmönnunum var áður
fullkunnugt um, en tveir nefndar-
menn, er eigi gátu fellt sig við máls-
meðferð meiri hluta nefndarinnar,
gengu þá af fundi er sýnt var um
lyktir máls (sjá bls. 90-93 og
137-138 í bókinni, þar sem fundar-
gerðir eru birtar orðréttar). Þar urðu
því viðhorf landverndarmanna - eða
a.m.k. sambærileg viðhorf - harka-
lega undir, illu heilli.
Sumum þeim, sem láta sér annt
um umhverfisvernd, mun e.t.v.
finnast að bók þessi hefði mátt birt-
ast fyrr, meðan „Blöndudeilan" var
enn ofarlega í hugum flestra og enn
var verulegur „hiti“ í umræðunni.
Að öllum líkindum hefði það þó ekki
verið heppilegt. Bókin nýtur þess
þvert á móti að vera samin eftir að
nokkur kyrrð hafði komist á í þessu
deilumáli, enda einkennist hún af
yfirveguðum efnistökum.
Ég tel gildi bókarinnar fyrst og
fremst vera fólgið í þeim varnaðar-
áhrifum, sem henni er ætlað að hafa.
Hún sýnir okkur vítin, sem varast
ber. Eftir lestur bókarinnar er mér
það efst í huga, að boðskapur henn-
ar nái til sem flestra og þá m.a. til
þeirra, sem með ákvörðunarvald fara
í umhverfismálum, því að þeir eru
helst Iærdómsþurfi.
Höfundur er prófessor ílögfræði
og áhugamaður um
umhverfisvernd.
Páll
Sigurðsson.