Morgunblaðið - 09.01.1997, Síða 28

28 FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
NAKIN standandi kona, 1921, olía á GYÐJA vindanna, Grikkland, ca 400 f. Kr.
léreft, 132x91, Národní galerie, Prag. Marmari, hæð 98 sm. Carlsberg Glyptotekið,
Kaupmannahöfn.
BLÓÐJARÐAR
DRYKKJUMAÐUR, dansari og hljóðfæraleikari.
Keramik, 25,5x30,5 sm. Galerie Louise Leiris, París.
PICASSO og Miðjarðarhafið, er
nafn sýningar, sem frá 20. septem-
ber hefur prýtt sali Lousiana-safns-
ins í Humlebæk og lýkur 19. janúar.
Sýningin er bæði lokaframlag
safnsins til menningarárs og sett upp
til heiðurs Knuds W. Jensens, stofn-
anda þess, sem varð áttræður á ár-
inu og er alfarið hugmynd hans.
Hins vegar hefur Steingrím Laursen,
sýningastjóri safnsins, veg og vanda
af útfærslu hugmyndarinnar. Má
sýnast nokkuð seint að fjalla um
þessa sýningu, sem senn fer að ljúka,
en svo er ekki því að einungis inntak
sýningarinnar ætti að vera dtjúgur
lærdómur fyrir margan nútíma-
manninn, sem virðist hafa glatað
jarðsambandinu við fortíðina og ekk-
ert vill hafa með hana að gera nema
helst sem skrautfjöður og uppslátt
eigin athafnasemi á listavettvangi.
Eins og nafnið bendir til, er um
að ræða afmarkað tímabil í list
meistarans, sem skarar dvöl hans
og verklag er hann dvaldi við Mið-
jarðarhafíð, en það var býsna oft. í
því skyni hefur verið safnað saman
250 verkum víðs vegar að úr heimin-
um og 100 forngripum, sem fundist
hafa á svæðinu, einkum mynd-
skreyttum vösum. Hluti þeirra eru
úr safni Knuds W. Jensens sjálfs,
sem víða hefur farið um dagana og
er einnig safnari fornminja af
ástríðu. Til þess er tekið að á sýning-
unni er öll myndaröðin „Suite Voll-
ard“, sem eru 100 grafíkblöð er
hann gerði fyrir listaverkasalann
nafnkunna Ambroise Vollard. Hún
er gerð undir dtjúgum áhrifum frá
slíkum myndskreytingum, og eru
myndirnar í meira lagi ástþrungnar,
þótt ^enga eigi þær að hneyksla í
dag. í sumum þeirra eru hinar mjúku
líkamslínur ástkonu hans á þeim
tíma, Mariu Theresu Walter, meira
en greinilegar, en hún var mjög
klassísk í útliti. Línurissin hóf hann
að gera í litlu sveitahöllinni Boisgelo-
up í Normandí, sem hann festi sér
1932, er hann var hann var að losa
sig við konu sína, Olgu Koklovu, og
er sem óður til fornaldarinnar og
Ingresar, höfuðmálara klassíska
tímabilsins.
Lousiana-safnið er svo hátt metið
í listheiminum, að tekist hefur að
fá verk, sem annars er nær útilokað
að fá lánuð frá viðkomandi söfnum,
m.a. Picasso-safninu í París. Þá er
þetta í fyrsta skipti sem tengsl Pic-
assos við gríska og rómverska list
fornaldar eru tekin fyrir í stærra
samhengi og í því felst einmitt hinn
dijúgi lærdómur. Picasso var svo
sem mörgum mun kunnugt fæddur
í borginni Malaga á suðurströnd
Spánar, yst við vestanvert Miðjarð-
arhafíð. Hún er ein nafnkenndasta
borg landsins, sem mikilvæg hafnar-
og verslunarborg um aldraðir, en
nú einnig að hluta til fyrir að vera
fæðingarstaður hans.
Hið mikla haf dró Picasso í þeim
mæli til sín, að allt frá árinu 1961
var hann búsettur I þorpinu Notre-
Dame-de-Vic í Mougins, sem er í
nágrenni þorpanna Vaullares, Antib-
es og Juan les Pins, sem allt eru
heimsþekkt nöfn og ekki svo lítið
fyrir að tengjast athafnasemi hans.
Menn hafa einnig haldið því fram,
að hér hafi van Gogh gefið málurum
fordæmið, en hann var altekinn
sannfæringunni um nauðsyn þess
að mála á þessu landsvæði sólar og
birtumagns. Renoir, Bonnard, Mat-
isse, Chagall, André Lohte, Deyrolle,
Nicolas de Stel, Vasarely og margir
fleiri málarar frá norðlægari héruð-
um Frakklands fylgdu í fótspor hans
ásamt myndhöggvurum, skáldum og
rithöfundum. Þá er Aix-en-Provence
fæðingarstaður Cézannes og þangað
sótti hann myndefni sín að stórum
hluta. Arangurinn er að öll strand-
lengjan og það sem listamennirnir
hafa skilið eftir sig er sem eitt lif-
andi listasafn. Einkasöfnin allnokkur
og sum að sögn með því yndisleg-
asta að sækja heim, eru jafnframt
á Iandsvæði sem vart á sinn líka
fyrir upprunalegan þokka fijósemi,
náttúruundur og fornmenjar.
Picasso var aldrei að fela tengsl
sín við list fyrri alda né áhrif frá
samtíðarmönnum og þurfti líka ekki
á því að halda, því hann umformaði
og endurnýjaði fyrri gildi jafnharðan
og hann meðtók þau. Mun aldrei
hafa byijað nýjan dag án þess að
fletta í bókum, svona til að hita sig
upp og búa sig undir átök dagsins,
en hann málaði lengstum upp undir
10 myndir á dag. Studdist alltaf við
eitthvað áþreifanlegt úr hlutveru-
leikanum, en lét aldrei umbúðalaus-
an innblástur ráða ferðinni, það heit-
ir á fagmáli, að hann „improvis-
eraði“ ekki, því veröld hans var ekki
ímynduð né tilbúningurinn einn.
Sporgöngumenn hans og þá einkum
á Norðurlöndum misskildu þó lengst-
um meistarann ásamt því að fræð-
ingar sneru út úr kenningum hans,
og það svo rækilega að athugasemd-
ir hans, sem hann varpaði fram við
ýmis tækifæri urðu ígildi lagabók-
stafs sem jaðraði við drottinssvik að
bijóta, þótt meistarinn sjálfur færi
kannski sístur manna eftir þeim
sumum.
Öldin hófst á árekstrum milli hins
úthverfa innsæis á norðurhveli álf-
unnar, með þá Munch og Hodler í
fararbroddi, sem Matisse og félagar
jarðtengdu í Frakklandi, og hinnar
huglægu rökfræði Cézanne á sígild-
um grunni. A þessum arfi byggðu
þeir Picasso og Braque, jafnframt
því sem Picasso gaf hömlulausu
hugarflugi lausan tauminn án þess
að missa nokkurn tímann sjónar á
hinu mótunarlega inntaki. Hann var
maðurinn, sem hrærði hvað ákafast
í viðteknum gildum, stokkaði oftast
upp spilin og byijaði upp á nýtt, en
hversu djarft sem útspilið var byggð-
ist það jafnan á vitrænni samræðu
við fortíðina. Picasso hafði einstæða
hæfileika til að láta dæmið ganga
upp hvernig svo sem hann ruglaði
spilunum, hafði endaskipti á mynd-
rænum gildum og allri listasögunni
um leið.
Inn á þetta kemur sýningin með
því að dregin eru fram ýmis föng
listamannsins frá fyrri tímaskeiðum
og sýnt hvernig hann vinnur úr þeim
og umformar. Skoðandinn gengur
jafnt fram á yfirmáta þokkafullar
grískar marmarastyttur frá fjórðu
öld, fj'ölda grískra vasa frá fimmtu
og sjöttu öld, konustyttur og hjá-
guði frá þriðja áraþúsundi, í öllum
tilvikum fyrir tímatal okkar.
Menn gera sér ekki alltaf nægi-
lega grein fyrir því, að list Picassos
er byggð á mjög markvissum og
blóðríkum mótunarlegum grunni,
um leið og hún á sér ríkan samhljóm
í tímunum sem hann lifði á. Þeirri
miklu uppstokkun sem kom í kjölfar
iðnbyltingarinnar, tækniframfar-
anna sem fylgdu í kjölfarið, ásamt
ógn og tortímingu tveggja heims-
styijalda. Listamaðurinn var alfarið
barn síns tíma um leið og hann ger-
breytti sýn fólks á umhverfi sitt, því
áhrifa hans gætir einnig ótæpilega á
sviði listiðnaðar og listíða hvers kon-
ar á þann veg að þeirra sér á ein-
hvern hátt stað allt í kringum okkur.
Hinn meinti ljótleiki í myndum hans
styðst þannig alltaf við einhver mynd-
ræn og fagurfræðileg gildi, jafnvel
þegar hann gengur út frá fullko-
minni afskræmingu - hliðstæðan er
alltaf einhvers staðar í fortíðinni. Og
afskræmingin er jafnan borin uppi
af yfirburða myndrænum þrótti, aldr-
ei leitað á vit óvandaðra meðala til
að styrkja áhrifín og ögrunina, vinnu-
lagið kristalsklárt. Pensilförin hrein
og bein með greinilegu kennimarki
gerandans.
Það sem Picasso hafði fram yfir
félaga sína var hamslaus krafturinn
í sköpunarferlinu, en aðrir lögðu
honum flest upp í hendurnar sem
hann vann úr. Einkum hafði hið
úthverfa innsæi umbylt hugmyndum
um persónueinkenni manna, en hann
gekk enn lengra. Málararnir voru
farnir að mála viðfangsefni sín eins
og þeir upplifðu þau, en ekki eins
og þeir sáu þau. Þeir voru ekki
lengur kortagerðarmenn hlut-
veruleikans heldur kryíjendur
hans, máluðu áru viðfangsefn-
anna, sálina og áhrifin sem þau
höfðu á þá, þrengdu sér inn í
kjarna þeirra. Picasso gat sömu-
leiðis öðrum fremur og betur
formað hugmyndir sínar í orð og
blóðríkar setningar, eins og þegar
hann sagði „ég mála ekki hlutina
eins og ég sé þá, heldur eins og
rn
IJ
...og njóttu suo ljúffengra ueitinga og sjáðu góða mgnd í bíó...