Morgunblaðið - 13.05.1998, Blaðsíða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 13. MAÍ 1998
MORGUNB LAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Miskunnarleysi í
skjóli frelsis
í UNDANFÖRNUM greinum
hef ég verið nokkuð harðorður á
köflum um það starfsumhverfi sem
ungu fólki sem starfar á veitinga-
og skemmtistöðum er boðið upp á.
Það á sér í raun skýranlegar orsak-
ir, því á sl. fjórum árum hef ég tal-
að við mikinn fjölda aðila af mikilli
kurteisi og hvatningu í von um að
þeir sem völd eða aðstæður hafa
setji í framkvæmd vinnu til breyt-
inga á þessu hörmulega ástandi.
Eg vil ekki meina að ráðamönnum
þjóðfélagsins sé svona illa við unga
fólkið, heldur séu þeir bara orðnir
svo vanir að vera reknir áfram af
þrýstihópum að þeir heyri ekkert
annað en það sem þessir hópar
pressa inn í vitund þeirra. Unga
fólkið hefur ekki enn lært þessi
vinnubrögð og þjáist því í hljóði og
upplifir þjóðfélagið fjandsamlegt
sér. Fæstir reyna að aðlagast um-
hverfi sem þeir upplifa sem fjand-
samlegt. Við getum því ekki skellt
skuldinni af þessu hörmulega
ástandi á unga fólkið. Það er okkar
að styðja það fyrstu skrefin á
vinnumarkaðinum svo það geti
lært vinnu við lögmætar og eðlileg-
ar aðstæður.
Ábyrgðarleysi
stjórnkerfisins
Ég hef áður bent á að lög um
veitinga- og gististaði eru frá árinu
1985, eða fyrir tíma hinnar miklu
fjölgunar veitinga- og skemmti-
staða. Margt í þessum lögum er
ágætt en augljóslega er löngu orð-
in þörf á að laga þau
að hinum þreytta
raunveruleika. Áug-
ljóslega þarf einnig að
samræma ábyrgð
stjórnarráðsins á þess-
um málaflokki, því eins
og málum er háttað í
dag heyrir starfsemin í
raun undir fjögur
ráðuneyti. Samgöngu-
ráðuneytið fer með
forræði laga um veit-
inga- og gististaði, lög-
reglustjórar fara með
leyfisveitingar og eft-
irlit en þeir heyra und-
ir dómsmálaráðuneyt-
ið, eftirlit með söluskráningu, virð-
isauka- og skattskilum er á vegum
ríkisskattstjóra sem heyrir undir
fjármálaráðuneytið og starfsfólkið
eða vinnuaflið heyrir undir félags-
málaráðuneytið sem fer með at-
vinnumálin. Augljóslega þarf hér
einhverra breytinga við því áþreif-
anlegt framtaksleysi er hjá öllum
þessum aðilum.
Siðlaust og ólöglegt
Erfitt er í stuttri blaðagrein að
greina frá þeim sóðaskap sem við-
gengst í þessari atvinnugrein. Svo
til daglega verður maður var við
lögbrot ýmissa rekstraraðila, bæði
í sambandi við söluskráningu, með-
ferð bókhaldsgagna, skráningu
bókhalds, svik á skilum á virðis-
auka, staðgreiðslu, lífeyrissjóðs-
gjöldum, félagsgjöldum og launum.
Ömurlegast af þessu
öllu er þó að verða sí-
fellt var við niður-
brjótandi framkomu
alltof margra rekstr-
araðila veitinga- og
skemmtistaða gagn-
vart starfsfólki sínu.
Það heyrir til undan-
tekninga ef maður
verður var við rekstr-
araðila sem í raun hef-
ur siðferðislegan
þroska til að hafa ung-
menni í vinnu. Aug-
ljóslega er afar mikil-
vægt að framkvæmda-
aðilar laga og reglna
um þessa starfsemi sinni sæmilega
starfi sínu og geri í það minnsta til-
raun til að vernda fólkið sem vinn-
ur á þessum stöðum svo sem kost-
ur er. Því miður er það ekki svo.
Lítum aðeins á framkvæmd leyfis-
veitinga til rekstrar veitinga- og
skemmtistaða. Framkvæmd leyfis-
veitinganna á að byggjast á lögum
nr. 67/1985 og reglugerð nr.
288/1987 um veitinga- og gististaði.
í 6. gr. þessarar reglugerðar segir
svo. „Leyfi samkvæmt reglugerð
þessari skal gefið út á nafn eig-
anda/eigenda og heimilar það ein-
göngu rekstur í þeim flokki og því
húsnæði sem tilgreint er í leyfinu.
Ef eigandi veitinga- eða gististaðar
er ekki framkvæmdastjóri starf-
seminnar er heimilt að gefa leyfis-
bréf út á nafn framkvæmdastjór-
ans, með samþykki eiganda/eig-
Guðbjörn
Jónsson
enda.“ Hér er skýrt kveðið á um að
rekstrarleyfi skuli vera gefið út á
nafn eiganda/eigenda eða fram-
kvæmdastjóra. Lögreglustjóra-
embættið í Reykjavík gefur út mik-
inn fjölda leyfa sem uppfylla ekki
þessi ákvæði laganna. Dæmi eru
einnig um mörg eigendaskipti án
þess að leyfi hafi verið afgreidd.
Samkvæmt 8. gr. reglugerðarinnar
á lögreglustjóri að halda skrá yfir
leyfisveitingar með, eins og segir í
reglugerðinni, „ítarlegum upplýs-
ingum um starfsemina". Þetta er
ekki gert. Við hjá Félagi stafsfólks
í veitingahúsum höfum ítrekað far-
Svo til daglega verður
maður var við, segir
Guðbjörn Jónsson,
lögbrot rekstraraðila í
söluskráningu, meðferð
bókhaldsgagna og í
skilum á sköttum,
lífeyrissjóðsgjöldum
og félagsgjöldum.
ið fram á að fá reglulega sendar
upplýsingar um leyfísveitingarnar
þannig að við vitum hver er ábyrg-
ur fyrir rekstri þeirra staða sem
kvartanir berast út af. Þessari
beiðni hefur aldrei verið sinnt.
Hvernig er svo
eftirliti háttað?
Nærtækast er að líta á skemmti-
staðinn Vegas, sem mikið hefur
verið í fjölmiðlum. Þegar starfsem-
in hófst á Laugavegi 45 höfðu þeir
engar heimildir til að vera inni í
húsinu. Leigusalinn hefði ekki
heimild til að leigja. í þessu hús-
næði hafði verið veitingastaður þar
sem enginn starfsmaður virtist
vinna, sé tekið mið af skilum lífeyr-
issjóðs og félagsgjalda. Áður en
Vegas var opnaður voru miklar
breytingar gerðar á húsnæðinu, án
heimildar eigenda. Nýlegar um-
ræður um að á staðnum hafi verið
breytt burðarvirkjum virðast
benda til að annaðhvort sinni eftir-
litsmenn ekki störfum sínum við
heimsóknir á veitinga- og skemmti-
staði eða þeir hafi ekki komið í
heimsókn á þennan stað. Þessi
ályktun er dregin út frá 10. gr.
reglugerðarinnar, en þar segir:
„Þeir sem eftirlit hafa með veit-
inga- og gististöðum skulu tilkynna
lögreglustjóra hafi orðið þær
breytingar á búnaði eða rekstri að
nauðsyn sé að endurskoða leyfið.“
Ennfremur segir í 5. gr. „Ef leyfis-
hafi vill gera umtalsverðar breyt-
ingar á húsnæði því er til rekstrar-
ins er ætlað skulu um það gilda
sömu reglur og um nýbyggingu
væri að ræða.“ Breytingamar sem
gerðar voru á húsnæðinu sem Veg-
as hóf starfsemi í voru tvímæla-
laust það miklar að um þær hefði
átt að tilkynna umsagnaraðilum,
áður en starfsemi var heimiluð, og
óska úttektar á húsnæðinu. Þessi
leið var ekki farin og ekki sótt um
leyfi fyrir rekstraraðila Vegas,
heldur send inn endurnýjunarum-
sókn fyrir aðila sem var hættur
rekstri áður en farið var að breyta
húsnæðinu fyrir Vegas. Sá aðili var
ekki eigandi fyrirtækisins sem rek-
ur Vegas, ekki framkvæmdastjóri
þess og á engan lögformlegan hátt
tengdur fyrirtækinu sem er ábyrgt
fyrir rekstrinum. Þetta er aðeins
eitt dæmi af fjölmörgum um alvar-
legt sinnuleysi lögreglunnar og
virðingarleysi hennar fyi-ir þeim
lögum sem hún á að vinna eftir.
Höfundur er starfsmaður FSV.
Er menningar-
arfurinn glataður?
ÞEGAR leiðsögu-
kennsla hófst hér á
landi fyrir 35 árum
lýstu sumir ferðaskrif-
stofueigendur því yfir
að hún væri óþörf þar
sem ekki væri hægt að
kenna fólki að verða
leiðsögumenn. Annað-
hvort hefði fólk með-
fædda hæfileika í það
starf eða ekki. Með
tímanum hafa þessi
sjónarmið breyst og
ákveðnar kröfur eru
gerðar til leiðsögu-
manna enda skilgreina
erlendir viðskiptaaðil-
ar leiðsöguferð (guided tour) sem
ákveðinn þátt ferðaþjónustunnar
sem þeir borga ákveðið gjald fyrir
eins og fyrir aðra þjónustuþætti.
Á síðustu misserum hefur hins
vegar orðið mikil breyting á ís-
lenskri ferðaþjónustu og til starfa
hafa komið tugir nýrra ferðaskrif-
stofa, ég endurtek tugir. Aðeins
hluti þeirra hefur þó ferðaskrif-
stofuleyfi. Svo virðist sem nóg sé
að fólk eigi jeppa, vélsleða eða
nokkra hesta til að geta og mega
skipuleggja skoðunarferðir fyrir
ferðamenn og selja
sem leiðsöguferð
(guided tour). Svo
virðist sem engar kröf-
ur séu gerðar um
tryggingar og öryggi
farþeganna og skiln-
ingur á hugtökum eins
og leiðsöguferð og leið-
sögumaður virðist víðs
fjarri. Þegar leiðsögu-
menn sem hafa varið
bæði tíma og pening-
um í leiðsögunám
sækja um vinnu hjá
þessum nýju ferða-
skrifstofum fá þeir þau
svör frá sumum þeirra
að þeim sé nákvæmlega sama um
alla leiðsögukennslu, þeir ráði bara
það fólk sem þeim sýnist.
Ef við göngum út frá því að leið-
sögumenn þurfi að vita eitthvað um
ísland og geti komið þeirri vit-
neskju til skila á tungumáli farþeg-
ans hlýtur sú spurning að vakna
hvernig hinn almenni Islendingur
sé í stakk búinn til að inna af hendi
þessa sérhæfðu þjónustu án nokk-
urs undirbúnings. Reynslan sýnir
að þekking ungra Islendinga á eig-
in landi og íslenskum þjóðlegum
Sú hætta blasir við,
segir Birna G. Bjarn-
leifsdóttir, að fag-
menntaðir, íslenskir
leiðsögumenn heyri
sögunni til.
fróðleik sé minni nú en áður var.
Áhugi fólks beinist frekar að öðra
efni, alþjóðlegu efni.
Ungt fólk virðist ferðast lítið um
eigið land, en þekkir þeim mun
betur París eða Róm, Indland eða
Argentínu. Islenskur þjóðlegur
fróðleikur er „glataður" (svo talað
sé tungumál unga fólksins) enda er
ísland í þeirra augum sjaldnast
land framtíðarinnar heldur útsker
til tímabundinnar dvalar. Hér er
fremur illt að búa, háir skattar, lág
námslán, kennarar illa launaðir,
menntun ekki metin að verðleik-
um, veðráttan óþolandi og þannig
mætti áfram telja. Þetta er sú
mynd sem búast má við að ungt
fólk myndi gefa útlendingum af Is-
landi ef það væri ráðið beint og
undirbúningslaust til leiðsögu-
Birna G.
Bjarnleifsdóttir
BARNASKÖR
Sumarskór
i morgum
gerðum.
St. 20-34
SMASKOR
Sérverslun með barnaskó,
I bláu húsi við Fákafen, sími 568 3919.
starfa. Þjóðlegur fróðleikur hefur
glatast, gleymst. Burtséð frá þjóð-
ernisvitundinni er þetta óhagstætt
fyrir íslenska ferðaþjónustu því að
ferðamenn vilja, ennþá að minnsta
kosti, einmitt fræðast um það sem
er séríslenskt og öðru vísi en í öðr-
um löndum sem þeir heimsækja.
Sem betur fer er þetta ekki al-
gild lýsing á íslensku æskufólki.
Sem betur fer er til ungt fólk hér
sem ferðast töluvert um Island og
kann að ferðast við íslenskar að-
stæður. Til er fólk sem skilur hug-
tök sem tengjast menningararfi
okkar og talar enn kjarnyrta ís-
lensku. En athyglivert er að þjóð-
legur fróðleikur er ekki til kominn
eftir skólagöngu í menntaskóla eða
háskóla heldur vegna umræðna á
heimili viðkomandi einstaklings,
oftast við ömmu eða afa. Reynslan
sýnir því að ekki er lengur hægt að
ganga að því sem vísu að þrítugur
Islendingur hafi þá þekkingu á eig-
in landi eða búi yfir þeim fróðleik
sem nauðsynlegur er til að geta
frætt fróðleiksþyrsta útlendinga
sem hafa borgað fyrir þá þjónustu
sem felst í leiðsöguferð. Tekið skal
fram að lágmarksaldur í leiðsögu-
nám er 21 ár, en flestir leiðsögu-
nemar eru á aldrinum 30-40 ára og
jafnvel eldri.
Lausleg áætlun segir að aðeins
um helmingur þeirrar leiðsögu-
vinnu sem unnin er á íslandi sé í
höndum fagmenntaðs fólks sem
hefur sótt nám í Leiðsöguskóla Is-
lands. Hluti ófaglegrar leiðsögu er
seldur af íslenskum ferðaskrifstof-
um, en einnig af erlendum ferða-
skrifstofum sem senda hingað
ferðamannahópa í fylgd erlendra
hópstjóra. Þessir hópstjórar vinna
sem leiðsögumenn án þess að hafa
nokkurn tíma verið í leiðsöguskóla,
hvorki hér á landi né í sínu heima-
landi, og hafa í sumum tilfellum
aldrei komið til íslands áður. Fyrir
kemur að ráðnir eru íslenskir fag-
menntaðir leiðsögumenn í fyrstu
ferðina og erlendu hópstjórarnir
taka upp á segulband eða skrifa
niður allt það sem íslenski leið-
sögumaðurinn segir í ferðinni. I
næstu ferð tekur erlendi hópstjór-
inn við stjórninni og íslenska leið-
sögumanninum er gefið langt nef.
Með þessu móti geta erlendar
ferðaskrifstofur undirboðið bæði
íslenska leiðsögumenn og líka ís-
lenskar ferðaskrifstofur. Þegar
haldnar eru ferðakaupstefnur er-
lendis, þar sem Islandsferðir era
boðnar til sölu, hafa erlendar
ferðaskrifstofur getað boðið ís-
landsferð á lægra verði en íslenski
aðilinn á básnum við hliðina
einmitt vegna þess að sá erlendi
lækkar sinn tilkostnað með því að
borga sínum hópstjóra engin laun,
koma með ódýran mat með sér o.fl.
Það er því freistandi fyrir íslenska
aðilann að bregðast við þessu með
því að ráða ófaglærðan leiðsögu-
mann í sína ferð og greiða honum
lægri laun en samningar segja til
um enda þótt það sé ekki leyfilegt
samkvæmt íslenskum lögum.
Þannig er fagmennskan fyrir borð
borin í þessum þætti ferðaþjónust-
unnar.
I flestum evrópskum ferða-
mannalöndum fá ferðamannahópar
ekki inngöngu á söfn og helstu
ferðamannastaði nema leiðsögu-
maður þeirra geti framvísað skil-
ríkjum sem sanna að hann hafi
leiðsögupróf um viðkomandi land.
íslenskir fagmenntaðir leiðsögu-
menn horfa hins vegar upp á það
að æ fleiri ófagmenntaðir era ráðn-
ir í þeirra störf, bæði íslenskir og
erlendir. Á sama tíma lýsa íslensk
ferðamálayfirvöld því yfir, hvað
eftir annað, að ferðaþjónustan sé
sú atvinnugrein sem muni bjóða
flest atvinnutækifæri hér á landi í
framtíðinni. En staðreyndin er
hins vegar sú að sú hætta blasir við
að íslenskir fagmenntaðir leiðsögu-
menn heyri sögunni til. Það myndi
vekja athygli erlendra leiðsögu-
kennara sem telja að leiðsögu-
menntun hér á landi standi mjög
framarlega. Það eitt er ekki nóg ef
ekki er til staðar hvatning til að
afla sér slíkrar fagmenntunar og
engin raunveraleg viðurkenning
frá ferðaþjónustunni sjálfri.
Höfundur er deildurstjóri Leiðsögu-
skóla íslands.