Morgunblaðið - 20.10.1998, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Sál fyrir ál
i.
í Mattheusarguðspjalli
stendur eftirfarandi í
4.9: „Allt þetta mun ég
gefa þér, ef þú fellur
fram og tilbiður mig.“
Þá segir Jesús við hann:
„Vík burt Satan.“ Nú er
öldin önnur og Satan
hefur brugðið sér í líki
Norsk Hydro, sem nú
leiðir okkur upp á Snæ-
fell og segir: „Allt gull
skal ég gefa ykkur, ef
þið seljið mér nógu
mikla og ódýra orku svo
ég geti framleitt álið
mitt.“ Við þessar hug-
leiðingar vaknar spurn-
ingin: „Eigum við Islendingar að
selja sál okkar fyrir ál?“
II.
Menn hafa fullan skilning á þörf-
um Austfirðinga fyrir fjölbreyttari
atvinnutækifæri. Fjórðungurinn hef-
ur lengi verið einangraður vegna
samgönguleysis og þrátt fyrir hring-
veginn eru Möðrudalsöræfi illfær að
vetri, þó þar verði unnið að vegabót>
um á næstu árum. Vegur yfir Öxi
mun svo stytta hringveginn enn meir
og lokatakmarkið er svo auðvitað
bundið slitlag á allan hringveginn.
Allt er þetta gott og blessað, en Aust-
firðingar vilja ekki bíða eftir þeim at-
vinnutækifærum, sem bættar sam-
göngur myndu skapa, þeir vilja skv.
skoðanakönnunum láta reisa Fljóts-
dalsvirkjun. Þá verður Eyjabökkum
sökkt, einni sérstæðustu náttúruvin á
íslandi og þó víðar væri leitað.
III.
Einn sólríkan sunnudag brá ég
mér inn að Elliðaám og skoðaði
Minjasafn Rafmagnsveitu Reykja-
víkur. Það var stórkostleg upplifun.
Glöggur leiðsögumaður sýndi mér
safnið, myndum og munum var
smekklega fyrir komið, sagt frá
frumherjum rafvæðingar á Islandi
og bar þar óneitanlega nafn Stein-
gi’íms Jónssonar (1890-1975) hæst.
Það var stórhapp fyrir Reykvíkinga,
að slíkt valmenni skyldi ráðast til
Rafmagnsveitu Reykjavíkur. Ævi-
starf hans hefur ekki verið metið að
verðleikum, því framsýni hans og
dugnaður skipti sköpum íýrir
Reykjavík.
IV.
En hvernig hafa þeir reynst, sem
tóku við forystuhlutverki Steingi'íms
Jónssonar? Landsvirkj-
un var stofnuð árið 1965
til að reisa og reka afl-
stöðvar og aðalorkuveit-
ur og selja rafmagn í
heildsölu til rafveitna og
stórra iðnfyrirtækja.
Upphaflega sameign
ríkisins og Reykjavíkur-
borgar. Órkusvæði
Landsvirkjunar var í
upphafí það svæði, sem
áður var tengt Sogs-
virkjun, en eftir samein-
ingu Landsvirkjunar og
Laxárvirkjunar 1983,
spannar orkuveitusvæði
Landsvirkjunar nánast
landið allt. Eignarhlut-
föll: Ríkið 50%, Reykja-
víkurborg 44,525%, Akureyrarbær
5,475%. Landsvirkjun er sjálfstæður
réttaraðili með sjálfstæðan fjái-hag
Vonandi tekst að koma
vitinu fyrir ráðamenn
þjóðarinnar, segir Leif-
ur Sveinsson, svo hætt
verði við þær virkjanir,
sem sökkva stórum
landsvæðum í kaf og
valda óbætanlegu tjóni
á landinu okkar.
og reikningshald. Núverandi for-
stjóri er Halldór Jónatansson, en 1.
jan. 1999 tekur Friðrik Sophusson
fyrrverandi fjármálaráðherra við
starfinu.
V.
Hlutverk Landsvirkjunar var í
upphafi að veita ijósi og yl inn í hí-
býli landsmanna og má segja, að það
hafi tekist vei, því sem næst hvert
einasta býli á Iandinu býr nú við raf-
magn. Aftur á móti er mjög umdeilt
hvernig til hefm- tekist með sölu raf-
magns til stórra iðnfyrirtækja, sér-
staklega erlendra. Þar stóð reynslu-
leysi samningamanna okkar í vegi
fyrir því, að ásættanlegir samningar
næðust við Alusuisse. Orkuverðið til
Straumsvíkur var lægra en þekktist
nokkurs staðar í heiminum og má því
segja, að svissneski auðhringurinn
hafi platað okkar menn upp úr skón-
um. Menn héldu að Landsvirkjunar-
menn hefðu eitthvað lært af mistök-
Leifur
Sveinsson
unum í svissnesku samningunum, en
sú von brást, þegar samið var við
Norðurál í Hvalfirði. Þeir hafa ekk-
ert lært. Hin upphaflegu markmið
Landsvirkjunai- hafa snúist upp í
andhverfu sína.
VI.
Til er auðhringur í Noregi, sem
heitir Norsk Hydro. Félagið getur
ekki virkjað fleiri vatnsfóll í Noregi.
Ströng umhverfislög þar í landi
hindra það, svo og gerbreyttur hugs-
unarháttur Norðmanna, sem eru
búnir að fá nóg af átökum um virkj-
anir sbr. Altavirkjunina, sem eyði-
lagði byggðir Sama og svo reyndist
þegar til kom, ekki þörf fyrir allt raf-
magnið úr virkjuninni, það hefur
hreinlega ekki selst allt. Hrein og
óspillt náttúra eru nú einkunnarorð
Norðmanna. Því voru góð ráð dýr
hjá Hydromönnum. Þeir höfðu heyrt
um land, þar sem allt væri falt fyrir
peninga, því landsmenn hefðu ekki
kynnst peningum fyrr en 1940 og
þar mætti kaupa sálir fyrir álpen-
inga. Sendu þeir Hydromenn full-
trúa sína til Islands og eru nú að
semja um álver, sem staðsetja á í
Reyðarfirði. Forsenda hins norska
álvers er Fljótsdalsvirkjun.
VII.
Vonandi tekst að koma vitinu fyrir
ráðamenn þjóðarinnar, svo hætt
verði við þær virkjanir, sem sökkva
stórum landsvæðum í kaf og valda
óbætanlegu tjóni á landinu okkar.
Það er eins og forystumönnum
Landsvirkjunar sé ekki sjálfrátt,
þegar þeir geysast fram og segja:
„SÖkkva hér, sökkva þar.“ „Ríkið,
það er ég,“ sagði Lúðvík XIV.
Fi'akkakonungur. Þessi orð koma oft
upp í huga mér, þegar yfirgangur og
hroki Landsvirkjunar er sem mestur.
Genghis Khan (1162-1227), Napoléon
Bonaparte (1769-1821) og Adolf
Hitler (1889-1945) geystust um víðan
völl og stóðst ekkert fyrh- þeim lengi
vel, en þó fór svo að lokum, að þeir
voru stöðvaðir. Vonandi tekst að
stöðva landeyðingaröflin hjá Lands-
virkjun áður en það er um seinan.
VIII.
Lengi vel var ég á þeirri skoðun,
að Helvíti væri hvergi til nema í hug-
arfylgsnum þeirra manna, sem
temja sér neikvæðar hugsanir. Þá
var mér boðið að skoða álverið í
Straumsvík í hópi manna í Fél. ísl.
iðnrekenda. Okkur var sýnt um alla
kerskálana. Þá brá mér í brún, þegar
ég sá hina opnu elda loga í kerunum.
Helvíti var þá til eftir allt saman.
Það var skammt sunnan við Hafnar-
fjörð.
Höfundur er lögfræðingur í
Reykjavík.
Hvers vegna
fiskveiðistjórn-
unarkerfi?
ÍSLENSK útgerð á í
stöðugri samkeppni við
ríkisstyrktar erlendar
útgerðir því markaðs-
svæðið er það sama. Þó
svo að verð á afurðum
sé gott um þessar
mundir eru ýmsar blik-
ur á lofti. Efnahagsá-
stand í Asíu, sem er
mikilvægt markaðs-
svæði fyrir okkar afurð-
ir, er ótryggt, sama er
að segja um Rússland.
Mér finnst ótrúlegt ef
við eigum ekki eftir að
finna fyrir áhrifum af
þessum staðreyndum í
náinni framtíð. Sífellt
fleiri hafa komið að útgerð í gegn-
um fyrirtæki á hlutafjármarkaði og
með þátttöku lífeyrissjóða í kaupum
á hlutabréfum í sjávarútvegi. Þótt
dreifð eignaraðild sé að einhverju
marki nauðsynleg hlýtur sjónarmið
einstaklingsframtaksins að ráða,
hér eftir sem hingað til. Mestu máli
skiptir hvort reksturinn skilar af-
rakstri til þjóðarbúsins í formi
beinna eða óbeinna skatta en ekki
hvort eignaraðilar hlutafélaga eru
margir eða fáir.
Vegið að
útgerð í Iandinu
Veiðileyfagjald, sem á að felast í
beinum álögum á aflamark, er ekk-
ert annað en tæki til að vega að út-
gerð í landinu, koma í veg fyrir
áframhaldandi hagvöxt og rýra þar
með kaupmátt þjóðarinnar. Islensk-
ir útvegsmenn hafa reynt ýmsar
leiðir til að hafa verkefni fyrir skip
sín; leitað nýrra leiða bæði erlendis
og hér fyrir utan okkar lögsögu.
Þær veiðiheimildir sem samningar
hafa tekist um, hafa byggst á veiði-
reynslu skipa sem lögðu á sig mikið
erfiði og kostuðu miklu fjármagni til
að stunda tilraunaveiðar. Þegar
veiðiheimildum var úthlutað eftir
veiðireynslu þessara skipa, skiluðu
þau veiðiheimildum innan lögsög-
unnar sem var endurúthlutað til
bátaflotans. Sjálfsagt eru margir
möguleikar ónýttir og svæði hér
fyrir utan lögsögu okkar ókönnuð
en hver vill leggja á sig
vinnu og hætta sínu
fjármagni í að afla ís-
lensku þjóðinni veiði-
heimilda án þess að
hafa tryggingu fyrir að
fá að nýta þessar vænt-
anlegu heimildir í fram-
tíðinni? Eins og umræð-
an um fiskveiðistjórn-
unarkerfið er í dag
dregur hún úr framtaki
og athafnaþrá manna.
Nauðsynlegt að
skipuleggja fram
í timann
Sjávarútvegurinn
skilar okkur 70% af út-
flutningstekjum og fyrirsjáanlegt er
að hann verði áfram mikilvægasti
atvinnuvegur þjóðarinnar. Fjöldi
í fyrri grein sinn skýrði
Guðrún Lárusdóttir
sjónarmið útvegsmanna
varðandi fískveiðistjórn-
unarkerfíð. I þessari
síðari grein tekur hún
fyrir þá þætti er snúa
að alþjóðlegri sam-
keppni og eignarhaldi á
útvegsfyrirtækjum.
annarra fyi’irtækja í veiðarfæra-
gerð, viðgerðarþjónustu og hugbún-
aðargerð hefur vaxið vegna öflugi'ar
útgerðar en ekki öfugt eins og
stundum er haldið fram.
Það er óviðunandi að geta ekki
skipulagt rekstur sinn fram í tím-
ann í svo viðamiklum atvinnurekstri
sem útgerð er fyrir þjóðarbúið og
þá sem við hana starfa. Leikreglur
verða að vera skýrar og tryggt að
ekki sé sífellt verið að hringla með
þær.
Höfundur er útgerdamiaður í
Hafnarfírði.
Guðrún
Lárusdóttir
Þetta gætu verið
börnin okkar
NÚ Á dögunum bár-
ust okkur á öldum ljós-
vakans fréttir af neyð-
arástandi sem hefur
skapast vegna skorts á
meðferðarúrræðum
fyrir unga fíkniefna-
neytendur. I viðtali við
forstöðumann barna-
vemdarstofu af þessu
tilefni sagði hann að
tugir ungmenna væru á
biðlistum eftir meðferð-
arúrræðum, allt niður í
14 ára börn, sem væru í
reglubundinni neyslu
eiturlyfja en foreldrar
kæmu þessum börnum
sínum ekki í meðferð
svo mánuðum skipti vegna allt of
fárra meðferðarúrræða sem henta
þessum aldurshópi. Eg tók þetta
mál síðan upp í fyrirspurnartíma á
Alþingi mánudaginn 12. október og
beindi þeirri fyrirspurn til félags-
málaráðherra, Páls Péturssonar,
hvort ríMsstjómin væri meðvituð
um þetta neyðarástand og hvort
ætlunin væri að gn'pa til sértækra
úrræða af þessum sök-
um. Sem betur fer voru
svör félagsmálaráð-
herra á þá leið að málið
hefði verið rætt í ríkis-
stjórninni fyrir viku og
hefði því verið vel teMð
þar að grípa til aðgerða
af þessum sökum og
væri nú leitað eftir hús-
næði fyrir meðferðar-
heimili.
Það er reyndar nokk-
uð seint sem félags-
málaráðuneytið vaknar
upp af sínum þyrnirós-
arsvefni í þessu máli,
því nú í byrjun þessa
mánaðar lágu fyrir fjár-
lög íslenska ríMsins fyrir árið 1999
en þar er ekki gert ráð fyrir neinni
aukningu á fjárframlögum til þessa
málaflokks.
Þegar í byijun síðasta árs lágu
fyrir upplýsingar um mikinn Ijölda
ungmenna sem voru á biðlistum á
Vogi og í viðtalí, sem birtist í Mbl.
27. janúar sl., við Þórarin Tyrfings-
son lækni, sagði að að mati SÁÁ
Þvílík martröð sem
það hlýtur að vera að
horfa síðan á imgling-
inn sinn í eiturlyfja-
vímu, segir Sigríður
Jóhannesdóttir, og eiga
að bíða allt að átta
mánuðum eftir hjálp.
væji nú meira um fíkniefni í umferð
á Islandi en nokkru sinni fyrr og
tíðkaðar nýjar aðferðir við neyslu
þeirra og sjúklingar komi til með-
ferðar verr farnir en áður. Þegar ég
las þessa frétt í Morgunblaðinu í
janúar fór ég upp í fyrirspurnartíma
og beindi spurningu til heilbrigðis-
ráðherra, Ingibjargar Pálmadóttur,
um hvort meðferðarúrræðum yrði
fjölgað í ljósi þessara upplýsinga. Þá
taldi hún að þeim hefði fjölgað nóg
og bætti því við að ríkisstjórnin væri
fyrst og fremst með forvarnarátak í
Sigríður
Jóhannesdóttir
gangi. Og á henni mátti skilja að þar
með væri brunnurinn byrgður.
Barnaverndarstofa hafði margít-
rekað í tengslum við setningu laga
um hækkun sjálfræðisaldurs að það
þyrfti allt að tvöföldun á meðferðar-
kerfi því sem ætlað er yngstu ald-
urshópunum. Því miður hefur al-
mennt ekM reynst árangursríkt að
vista þessi börn á Vogi þar sem þau
sjá síður eigin vandkvæði í réttu
ijósi en fullorðnir. Það er einnig mat
þeirra sem gerst þekkja til meðferð-
ar slíkra vandamála hjá unglingum
að þau þurfi mun sérhæfðari með-
ferð en tíðkast á almennum opnum
meðferðarstofnunum, en þar hverfa
þau oft úr meðferð í miðjum Míðum.
Þau þuifa mjög eindregið á að halda
afeitrun á lokaðri stofnun. Og í raun
enduruppeldi þegar slíM-i meðferð
lýkur því það er skelfilegt að horfa
upp á hvernig unglingar sem lenda í
þessum vitahring breytast á ör-
skömmum tíma og atferli þeirra
verður nánast óþekkjanlegt frá því
sem áður var og allt það góða sem
foreldrar og aðrir uppalendur hafa
reynt að kenna þeim hverfur eins og
dögg fyrir sólu. Þess vegna dreymir
mig og fleiri um heimavistarskóla
úti á landi fyrir ungmenni sem væru
búin að fara í afeitrun og sM-ifuðu
undir tveggja ára samning þar sem
þau gengju að ákveðnum skilyrðum
varðandi hegðun og lífsstíl en fengju
í staðinn enduruppeldi og menntun
til að geta sýnt fram á kunnáttu í
ákveðnu starfi sem þau veija sér.
Öllum foreldrum bregður illa í
brún þegar eiturlyfjaváin virðist
vera að færast í aukana hér við bæj-
ardyrnar hjá okkur. Það munu vera
nýleg tilvik þar sem lögreglan hefur
þurft að grípa í taumana vegna
samkvæmis milli 20 og 30 14 ára
unglinga sem neyttu eiturlyfja. Og
samkvæmt upplýsingum frá Barna-
verndarstofu er sá tími sem foreldr-
ar þurfa að bíða í angist eftir með-
ferðarúrræðum fyrir unglinginn
sinn sem er í bullandi neyslu nú orð-
inn allt að átta mánuðum, svo mikið
hefur eftirspurnin aukist, sem segir
nú ýmislegt um ástandið. Þetta eru
allt börn sem foreldrar hafa borið á
örmum sér, vakað yfír þeim veikum
og lagt sig alla fram um að þau
mættu eiga glæsta framtíð. Þvíiík
martröð sem það hlýtur að vera að
horfa síðan á unglinginn sinn í eit-
uriyfjavímu með öllum þeim hryll-
ingi sem fylgir í kjölfarið og eiga að
bíða allt að átta mánuðum eftir
hjálp. Ég held að við getum öll verið
sammála um að við höfum ekki efni
á að láta þessu fara svona fram. Við
verðum að taka í taumana og veita
þessum unglingum og foreldrum
þeirra alla þá hjálp sem við megn-
um. Við hljótum alltaf að hagnast á
því að sem flestir sem hér hafa
fæðst og alist upp verði nýtir þjóð-
félagsþegnar þótt tímabúndið kosti
það okkur fé að ná því marki.
Höfundur er þingmaður Alþýðu-
bandalagsins í Reykjaneskjördæmi.