Morgunblaðið - 27.01.1999, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 27. JANÚAR 1999 27
UMRÆÐAN
Áhrif ríkisvalds
á byggðaþróun
Á UNDANFÖRNUM
misserum hefur um-
ræða um byggðamál
verið nokkur og er ekki
nema gott um það að
segja. Þróun búferla-
flutninga af lands-
byggðinni hefur verið á
þann veg á liðnum árum
að enginn sem þau mál
viðkoma getur horft
fram hjá alvöru þess
sem er að gerast.
Stjómmálamenn eru
farnir að viðurkenna að
sá búferlaflutningur
sem hefur verið af
landsbyggð til höfuð-
borgarsvæðisins er
vandamál landsmanna allra, ekki
einungis þeirra byggðarlaga sem
sjá á eftir fólki til höfuðborgarsvæð-
isins. Sveitarfélögin á höfuðborgar-
svæðinu eru farin að ræða það opin-
skátt að þessum fólksflutningum
fylgi margháttaður kostnaður og
ýmsir erfíðleikar. Ríkisstjórnin hef-
ur lagt fram þingsályktunartillögu
um aðgerðir í byggðamálum svo og
nýlega tillögu um byggingu „menn-
ingarhúsa“ úti um land sem líklega
eru ætluð til að treysta byggð á
landsbyggðinni (vafalaust til mót-
vægis við tónlistarhúsið sem á að
rísa í höfuðborginni).
Hver eru áhrif
hins opinbera?
Það má minna á 1 þessu sam-
bandi að áhrif ríkisvaldsins á
byggðaþróun á undanförnum árum
og áratugum hafa verið veruleg.
Stjórnvöld og embættismenn hins
opinbera hafa staðið þannig að
Byggðastefna
Mér finnst umræða um
stöðu höfuðborgar-
svæðisins og lands-
byggðarinnar, segir
Gunnlaugur Júlíusson,
hafa minnkað á seinni
árum.
málum að opinber starfsemi af
ýmsum toga hefur yfírleitt hvergi
verið sett niður nema í höfuðborg-
inni. Þannig má t.d. spyrja hvar
þau 14.000 störf hafi lent, sem hafa
orðið til hérlendis á síðustu 3-4 ár-
um fyrir atbeina stjórnvalda að
þeirra sögn. Af því má ráða að
byggðaþróun hafi síður en svo ver-
ið á forsendum íbúanna sjálfra,
heldur hafi ríkisvaldið haft gríðar-
leg áhrif þar á. Stjórnmálamenn
og/eða embættismenn hins opin-
bera hafa þannig lagt grunn að bú-
setuþróun í landinu með ákvörðun-
um sínum. Það má minna á í þessu
sambandi hvað umræðan er oft af-
stæð. Á árunum upp úr 1991 var
mikið rætt um byggingu stóriðju.
Þá var Jón Sigurðsson iðnaðarráð-
herra, sem kosinn var á þing fyrir
krata í Reykjaneskjördæmi. Þá
snerist umræðan um að færa rök
að því að hvergi væri hægt að reisa
stóriðju nema á Suðurnesjum,
fyrst og fremst út frá hagkvæmnis-
sjónarmiðum. Svo merkilegt sem
það er þá minnist ekki nokkur
maður á það í dag að eitthvað sé
því til fyrirstöðu út frá efnahags-
eða rekstrarlegum forsendum að
byggja stóriðju á Austurlandi. Það
er meir að segja talið frekar óhag-
kvæmt að leiða rafmagnið alla leið
frá Austurlandi til Suðurnesja.
Staða höfuðborgar og
Iandsbyggðar
í byggðatengdri umræðu liðinna
vikna hefur það borið til að þing-
menn Reykvíkinga hafa hafið máls
á því að skilgreina
þurfi hlutverk höfuð-
þorgarinnar. „Á
Reykjavík ekki að vera
höfuðborg?“ er spurt.
Því er síðan haldið
fram af 15. þingmanni
Reykjavíkur að hagur
Reykjavíkur ráði úr-
slitum um framgang
þjóðarinnar og sam-
keppnisstöðu hennar
gagnvart útlöndum,
annað skipti þar ekki
máli. Kannske er þetta
fyrirboði um þann tón
sem sleginn verður
þegar þingmenn höfuð-
borgarsvæðisins verða
með meirihluta á Alþingi eftir boð-
aðar kjördæmabreytingar.
En hér hangir fleira á spýtunni
að mínu mati. Ef þörf er á að skil-
greina hlutverk höfuðborgarinnar,
þá er ekki minni þörf á að skil-
greina hlutverk og stöðu lands-
byggðarinnar í samfélaginu. Þá
skoðun mína byggi ég á þeim rök-
um að það verður að vera ákveðið
hlutfall í búsetu milli landsbyggðar
og höfuðborgarsvæðis til að geta
nýtt auðlindir landsins til lands og
sjávar til fullnustu. Þær verða ekki
nýttar einvörðungu út frá höfuð-
borgarsvæðinu. Eg tel ekki sér-
staklega „athyglisvert eða
skemmtilegt" að hafa byggð sem
víðast meðfram ströndum lands-
ins, heldur tel ég að það sé nauð-
synlegt. Þetta mat grundvallast
ekki á rómantík heldur á raunsæi.
Byggðatengdar
aðgerðir
í þessu sambandi má nefna að
ráðandi öfl í ekki ómerkari samtök-
um en Evrópusambandinu hafa
viðhaft gríðarlegar aðgerðir til
styrktar byggð á þeim svæðum
sambandsins sem eiga undir högg
að sækja. Sama má segja um Nor-
eg, sem liggur utan ES eins og
kunnugt er. Það er hins vegar eins
og svo oft áður að hérlendis vilja
ýmsir gjarna verða kaþólskari en
páfinn og afneita þeim stjórnvalds-
aðgerðum sem eru taldar sjálfsagð:
ar í löndunum í kringum okkur. I
nútímasamfélagi, með þeim breyt-
ingum sem hafa orðið í samgöngum
og fjarskiptatækni, er það hrein
bábilja að það sé eitthvert náttúru-
lögmál að öll starfsemi sem snertir
að einhverju leyti umsýslu fjár-
mála, fjarskiptamál, menntun eða
annað sem snertir opinberan eða
hálfopinberan þjónustugeira þurfi
að vera á höfuðborgarsvæðinu.
Dæmin erlendis frá sýna fram á
annað.
Umræðan er
að harðna
Ástæða þess að ég hripa þetta
niður er fyrst og fremst sú umræða
um stöðu höfuðborgarsvæðisins og
landsbyggðarinnar sem mér finnst
hafa orðið æ fyrirferðarmeiri á
seinni árum. Það ber æ meir á því í
málflutningi af höfuðborgarsvæðinu
að menn vilja láta afl fjöldans ráða
meir en áður í ýmsum málaflokkum.
Hálendisumræðan sl. vetur var
dæmi um slíkan málflutning þegar
sá tónn var sleginn að sveitarfélög-
um úti um land væri ekki treystandi
stjórnskipulega fyrir hálendinu og
fjöldinn á suðvesturhorninu ætti að
ráða. Þegar síðan koma fram hjá
mönnum í áhrifastöðum hreinir for-
dómar í garð fólks á landsbyggð-
inni, eins og dæmi er um í grein ný-
bakaðs 15. þingmanns Reykvíkinga
í Mbl. þann 7. jan sl., þá fer ekki hjá
því að maður velti fyrir sér afstöðu
ráðandi manna til landsbyggðarinn-
ar í framtíðinni, ef hún mótast eftir
þessum nótum.
Höfundur er sveitarstjóri d
Unufurhöfn.
Gunnlaugur
Júlíusson
Mikilvægi þekkingar
öflunar og góðra launa
í UPPHAFI árs sé
ég ástæðu til að hvetja
stjórn Ríkisspítala
(RSP) til að huga að
hvernig hlúa megi að
starfsfólki spítalans og
hvetja það til^ þekk-
ingaröflunar. Á árs-
fundi RSP 4. desember
sl. kom fram í skýrslu
stjórnarformanns,
Guðmundar G. Þórar-
inssonar, er hann fór
yfir rekstur spítalans
að sjúklingum hefði
fjölgað um 11% á árinu
og væru 48.600 talsins.
Á sama tíma hefur
kostnaður við hvern
sjúkling lækkað um rúm 3% sem
er býsna athyglisvert í ljósi þess
að innlagðir sjúklingar eru mun
veikari en áður þar sem sjúklingar
eru útskrifaðir mun fyrr heim og
enginn er lagður inn nema hjá því
verði ekki komist.
Nú þegar sjúklingum, veikari
sjúklingum, fjölgar og rík áhersla
hefur jafnframt verið lögð á að
sinna aðstandendum, hefur stöðu-
gildum við spítalann fækkað um
rúm 4% á milli ára. Þegar þessum
tölum er slegið saman eins og Guð-
mundur gerði réttilega á ársfund-
inum kom fram að sjúklingafjöldi á
hvert stöðugildi hefur aukist um
15.9%. Fulltrúar Ríkisspítalanna
stærðu sig af afkastagetu spítalans
og frábærri framleiðni starfsfólks-
ins við lækningu sjúkra. Hinsveg-
ar gleymdist það í ræðum for-
svarsmannanna að auðvitað á
starfsfólk sem vinnur undir slíku
álagi að hafa mjög góð laun og frá-
bæra starfsaðstöðu svo það endist
meira en örfá ár í starfi. Þar fyrir
utan á starfsfólk sem er nánast á
hlaupum allan daginn að sjálf-
sögðu ekki að hafa lakari kjör en
starfssystkini á öðrum ríkisstofn-
unum eins og staðan er í dag.
Annað sem gleymdist í umræð-
unni og mikilsvert verður að telja
er hlutur rannsókna þegar öll
starfsorka fer í að sinna sjúkling-
um og aðstandendum. Sú hugsun
læðist að manni hvar landbúnaður-
inn væri staddur ef búfræðingarn-
ir væru í því að moka flór allan
daginn. Ríkisspítalar eru háskóla-
sjúkrahús sem ber ábyrgð á
kennslu fagfólks í öllum heilbrigð-
isgi-einum. Þær fagstéttir sem eru
innan vébanda Bandalags háskóla-
manna og starfa á RSP eru bóka-
safnsfræðingar, eðlisfræðingar, fé-
lagsráðgjafar, hagfræðingar,
hjúki'unarfræðingar, iðjuþjálfar,
listmeðferðarfræðingar, líffræð-
ingar, ljósmæður,
matvæla- og næiúng-
arfræðingar, meina-
tæknar, prestar,
röntgentæknar, sál-
fræðingar, tölvunar-
fræðingar, viðskipta-
fræðingar auk nokk-
urra annarra sérfræð-
inga þar sem einn til
tveir eru í faginu. Aðr-
ar háskólastéttir á
spítölunum eru t.d.
læknar, verkfræðingar
og tæknifræðingar.
Sú spuming vaknar,
þegar starfsfólkið þarf
að afkasta svo miklu í
umönnun sjúkra og
aðstandenda, hvort það bitni ekki
á þekkingaröfluninni sem er for-
senda þess að hægt sé að sinna há-
skólakennslu sem er annað megin-
hlutvei'k stofnunarinnar. í háskóla
viðgengst það ekki að kennarar
séu eins og gatslitnar grammófón-
Kjaramál
Þessi grein er hugsuð
sem hvatning fremur
en skammir vegna þess
sem liðið er, segir
Björk Vilhelmsdóttir í
hvatningu til stjórnar
Ríkisspítala.
plötur en svo verður nema há-
skólakennarar hafi tækifæri til að
bæta við eigin þekkingu, bæði með
lestri fi-æðirita og ástundum
hverskyns þekkingaröflunar sem
oftar en ekki er í formi rannsókna
og úrvinnslu á þeim. I flestum heil-
brigðisgreinum fer megnið af
kennslunni fram í háskólum undir
handleiðslu fastráðinna kennara.
Hins vegar fer nær öll verk-
kennsla og tenging fræða og fags
Byrjendanámskeið
í karate að hefjast.
Upplýsingar í síma 551 4003
www.itn.is/thorshamar
fram hjá sérfræðingum í hverju
fagi inni á háskólasjúkrahúsunum.
Ég hef sjálf reynslu af því á RSP
að hafa ekki haft ráðrúm til að líta
upp úr dagsins önn og eiga svo að
fara að kenna og miðla þekkingu.
Það vantaði ekki að ég hefði frá
nógu mörgum málum að segja, en
ég hafði ekki haft tíma til að vinna
skipulega úr reynslunni, þannig að
úr yrði nothæfur þekkingargrunn-
ur. Ég veit að ég er ekki ein um
þessa reynslu.
Það væri fróðlegt fyiir stjórn-
endur Ríkisspítalanna að einblína
ekki um of á framleiðni spítalans
þ.e. fjölda stöðugilda, kostnað og
innlagnartíma hvers sjúklings
heldur spyrja um gæði þjónust-
unnar, bæði gagnvart sjúklingum,
aðstandendum og nemendum.
Ég veit að það er vilji til breyt-
inga og því er þessi grein hugsuð
sem hvatning fremur eiq skammir
vegna þess sem liðið er. Á ársfundi
RSP kom fram að bæta þyrfti
starfsandann innan stofnunarinnar
og gera rannsókn á kjörum starfs-
manna samanborðið við kjör hjá
öðrum ríkisstofnunum. Áður hafði
komið fram í fjölmiðlum að breyta
þyrfti starfsmannastefnunni. Ég
vona að framkvæmdarstjórn spít-
alans sjái ástæðu til góðs samstarf
við stéttarfélög og heildarsamtök
þeirra til að raunverulegar um-
bætur nái fram að ganga. Málefni
Ríkisspítalanna varða okkur öll,
það eru hagsmunir okkar allra að
hlúð sé að kjöi-um og starfsaðstöðu
starfsfólksins svo Ríkisspítalar
þjóni hlutverki sínu sem fi'amfara-
afl í heilbrigðisvísindum þjóðarinn-
ar.
Höfundur er félagsráðgjafi og for-
maður Bandalags háskólamanna.
Björk
Vilhelmsdóttir
ÚTSALAN
hófst í morgun kl. 9
Fjöldi tilboða
SKÓUERSLUN
KÚPAUOGS
HAMRABORG 3 • SÍMI 5 54 1754