Morgunblaðið - 27.01.1999, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 27. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 27. JANÚAR 1999 29 .
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MIKILVÆGI
GRUNNRANN SÓKNA
ÞAÐ ER mikill heiður fyrir ísland og íslenskt vís-
indasamfélag að dr. Karl Tryggvason, prófessor í
læknisfræðilegri efnafræði við Karólínska sjúkrahús-
ið í Stokkhólmi, er í forystu fyrir norrænum hópi um
eitt hundrað vísindamanna sem hlaut á mánudaginn
styrk sem nemur rúmum milljarði íslenskra króna til
rannsókna á sykursýki og fylgikvillum hennar. Þetta
er einn stærsti rannsóknarstyrkur sem veittur hefur
verið til læknisfræðilegra rannsókna í heiminum en
hann er til tíu ára. Það er Novo Nordisk-sjóðurinn
sem veitir styrkinn en hann hefur um árabil styi’kt
vísindarannsóknir og -stofnanir. Sextíu norrænir
rannsóknarhópar sóttu um styrkinn en á endanum
valdi hópur breskra og bandarískra sérfræðinga hóp-
inn, sem Karl Tryggvason veitir forystu, úr hópi fímm
umsækjenda.
í samtali við Morgunblaðið sagði Jan Lindsten,
prófessor við Karólínska sjúkrahúsið og stjórnarmað-
ur í Novo Nordisk-sjóðnum, að allir vísindamennirnir
í hópi Karls væru í fremstu röð. „Það hafði vissulega
sitt að segja að í fyrra birti Karl Tryggvason grein,
þar sem hann greinir genið er veldur nýrnaskaða í
sykursýkissjúklingum. Við vonum að í samstarfi svo
góðra vísindamanna takist þeim að áorka í samein-
ingu enn meiru en þeir gætu ella.“
Þetta er í fyrsta sinn sem Novo Nordisk-sjóðurinn
veitir svo háan styrk til eins rannsóknarhóps og sagði
Ulrik V. Lassen, framkvæmdastjóri hans, að sú
ákvörðun byggðist á þeim skilningi að rannsóknir
væru undirstaða nútíma samfélags. Með stuðningi til
tíu ára vildi sjóðurinn einnig sýna skilning á að það
tæki langan tíma að komast að mikilvægum niður-
stöðum. Þessi tilhögun ber vott um mikla framsýni
hjá stjórn sjóðsins og ekki síður innsýn í það á hverju
vísindalegar framfarir byggjast umfram flest annað,
það er að segja miklum tíma og peningum. Ennfrem-
ur er það lofsvert að sjóðurinn, sem er eignarhaldsað-
ili í Novo Nordisk-lyfjafyrirtækinu, áskilur sér engan
rétt umfram aðra til að nýta niðurstöðurnar. „Ef upp-
götvanir hópsins verða arðvænlegar,“ sagði Vagn
Andersen, stjórnarformaður Novo Nordisk-sjóðsins,
„getur Novo Nordisk sótt um að nýta þær á sömu for-
sendum og önnur fyrirtæki. Styrknum fylgja engin
skilyrði um fjárhagslega nýtingu.“
Allt eru þetta hlutir sem ættu að verða öðrum til
eftirbreytni og hér heima ættum við ekki síst að hafa í
huga þá áherslu sem Karl Tryggvason leggur á mikil-
vægi grunnrannsókna í viðtali við Morgunblaðið í gær
en þar segir hann: „Við erum ekki aðeins að prófa
eina tilgátu, sem síðan gæti sýnt sig eftir ár að vera
röng, heldur stefnum við á breiðar grunnrannsóknir,
því það er aðeins í grunnrannsóknum, sem uppgötv-
anir eru gerðar.“ Hér á landi hefur ekki verið fullur
skilningur á mikilvægi grunnrannsókna sem forsendu
blómlegs menningar- og atvinnulífs, að minnsta kosti
hefur sá skilningur ekki komið nægilega vel fram í því
fjármagni sem í þær er varið. A allra síðustu árum
hefur þó orðið nokkur breyting þar á en samt eigum
við nokkuð í land með að standa jafnfætis nágranna-
þjóðum okkar í þessum efnum.
Þetta er kannski ekki síst bagalegt í ljósi þess að á
undanförnum árum og áratugum höfum við ítrekað
fengið staðfestingu á því að íslenskir vísindamenn
standa í fremstu röð á alþjóðlegan mælikvarða. Ætti
það ekki aðeins að verða íslensku vísinda- og fræða-
samfélagi uppörvun og áskorun, heldur og ríki og fyr-
irtækjum hvatning til að leggja þeim meira lið. Hér
þyrftu menn að hugleiða þau orð sem Karl Tryggva-
son beindi til íslendinga hér í blaðinu í gær að sá
styrkur sem hann tók við á mánudaginn væri bara eitt
dæmi um að það þyrfti „mikla peninga til að gera
stóra hluti í rannsóknum".
Rætt um nýjar hugmyndir við undirbúning fyrir næstu kjarasamninga á kjaraþingi VR
Mikill áhugi á gerð
vinnustaðasamninga
Morgunblaðið/Golli
RAGNHEIÐUR Jóhannesdóttir, fulltrúi starfsmanna í 10-11 búðunum, Magnús L. Sveinsson, formaður VR, og
Eiríkur Sigurðsson, eigandi 10-11 verslananna, undirrita einn af fyrstu fyrirtækjasamningunum sem gerðir
voru á fyrstu mánuðum ársins 1997.
Tómas Ingi Olrich, formaður utanríkismálanefndar Alþingis
Þátttaka í evrópskri stefnu-
mótun er Islandi mikilvæg
ísland tekur í vor við formennsku í Evrópu-
ráðinu, sem er samstarfsvettvangur 40 Evr-
ópuþjóða. Auðunn Arnórsson fékk Tómas
Inga Olrich, sem tekið hefur virkan þátt í
stefnumótunarstarfí innan Evrópuráðsþings-
ins, til að lýsa því í hverju mikilvægi ís-
lenzkrar þátttöku í slíku starfí fælist.
Morgunblaðið/Golli
„VIÐ þurfum að finna nýjar Ieiðir til að nýta orkuna og tengja hana
saman við þekkingu á sviði heilbrigðisþjónustu," segir Tómas Ingi
Olrich, formaður utanríkismálanefndar Alþingis.
V erzlunarmannafélag
Reykjavíkur vinnur að
margvíslegum undirbún-
ingi fyrir gerð næstu
kjarasamninga. Síðasta
laugardag sóttu um 100
trúnaðarmenn og full-
trúar verslunarmannafé-
laga og -deilda kjaraþing
sem félagið efndi til en
það er liður í undirbún-
ingi fyrir kröfugerð
verslunarmanna fyrir
næstu samninga. Omar
Friðriksson kynnti sér
þær hugmyndir sem
fram komu á þinginu.
VIÐ höfum verið í viðræðum
við Hagfræðistofnun Há-
skóla íslands um að gera
samanburð á arðsemi
vinnuafls og fjármagns innan at-
vinnugreina á Islandi og í Danmörk
og Bandaríkjunum. Sambærileg
könnun var gerð í nóvember 1997 og
við hugsum okkur að endurtaka hana
til að sjá hvort einhver breyting hefur
orðið á,“ segir Magnús L. Sveinsson,
formaður Verzlunarmannafélags
Reykjavíkur um þá undirbúnings-
vinnu sem hafín er fyrir nokkru fyrir
næstu kjarasamninga félagsins.
„Við erum einnig að ræða við Hag-
fræðistofnun um að vinna að nokk-
urskonar kjaravísitölu fyrir okkur
sem mun sýna laun og launabreyt-
ingar félagsmanna eftir starfsgi'ein-
um. Með því móti gætum við fylgst
betur með framvindu launa og notað
þessar upplýsingar í kjarabarátt-
unni. Það er þó rétt að taka fram að
ekki verður hægt að lesa nöfn ein-
staklinga út úr slíkri kjaravísitölu.
Við ætlum einnig að semja við Hag-
fræðistofnun um að gerður verði
samanburður á launum verslunar-
fólks hér á landi við laun verslunar-
fólks í Danmörku. Samskonar sam-
anburðarkönnun var gerð á árinu
1996 og viljum við sjá hvort kjara-
samningarnir sem gerðir voru 1997
hafa breytt þeim launamun sem þá
kom í ljós. Þá erum við einnig að
semja við Félagsvísindastofnun Há-
skólans um að gera launakönnun
meðal félagsmanna okkar með sama
hætti og gert var fyrir síðustu samn-
inga árið 1996,“ segir hann.
Starf stéttarfélaga færist
út á vinnustaðina
Magnús segir að kjaraþingið sem
VR efndi til um helgina
hafi tekist mjög vel. Þar
fóru verslunarmenn yfir
ýmsa grundvallarþætti
varðandi gerð næstu
kjarasamninga og þær
breytingar sem verða á
vinnumarkaðinum í næstu framtíð.
„Það er alveg ljóst að það eiga sér
stað mjög miklar breytingar á vinnu-
markaðinum, störf eru að breytast og
við þurfum því að fylgjast mjög vel
með. Þetta snýr um leið að starfsemi
stéttarfélaganna. Við þurfum að átta
okkur á hvaða hlutverki stéttarfélög-
in gegna í þessu breytta umhverfi,"
segir hann.
„Fræðslumálin eru að verða
stöðugt þýðingarmeiri vegna þess að
fólk þarf að vera í stöðugri endur-
menntun. Við þurfum að átta okkur á
því hvernig við getum best stutt við
bakið á okkar fólki til þess að það sé
stöðugt sem best búið til að mæta
breytingum á vinnumarkaðinum,“
segir Magnús ennfremur.
Hann segir að komið hafi greini-
lega fram á kjaraþinginu að vinnu-
staðasamningar væru taldir mjög
áhugaverðir. Magnús segir gi-einilegt
að verslunarmenn séu mjög áhuga-
samir um gerð vinnustaðasamninga
og reynslan hafí leitt í Ijós að þeim
fylgdu mun fleiri kostir en gallar.
„Þarna er verið að færa samnings-
formið miklu nær starfsfólkinu á
vinnustöðunum og starfsmennirnir
komast í meiri snertingu við gerð
kjarasamninga en áður var. Það er
líka ljóst að starfsemi stéttarfélag-
anna mun örugglega færast miklu
meira út á hina almennu vinnustaði
en áður,“ segir Magnús.
Markaðslaun
í stað kauptaxta
Gunnar Páll Pálsson, forstöðumað-
ur hagdeildar VR, fjallaði um breyt-
ingar á vinnumarkaði og kjarasamm
inga framtíðarinnar á kjaraþinginu. I
erindinu ræddi Gunnar Páll m.a. um
leiðir til að þróa áfram svonefndan
fyrii-tækjaþátt kjarasamninga og að
tekin verði upp svonefnd markaðs-
laun í stað kauptaxtakerfsins að
danskri fyrirmynd, sem felst í því að
launaliður kjarasamnings er nánast
felldur út úr kjarasamningnum. Að
hans sögn hafa æ fleiri hópar danskra
verslunarmanna gert slíka samninga,
þá fyrstu í iðnaði 1995 og í verslun og
þjónustu 1997.
„Þar er í raun og veru engin
launatafla til staðar og engin ákvæði
um hækkun launa en í staðinn er klá-
súla í samningnum um að starfs-
menn skuli árlega eiga viðræður um
laun og að launin skuli
taka mið af markaðslaun-
um samkvæmt launa-
könnunum. Reynslan hér
á landi sýnir að launatöfl-
urnar úreldast fljótt,"
segir Gunnar Páll í sam-
tali við Morgunblaðið.
Hann segir að kauptaxtana hjá
VR hafi í raun verið að daga uppi og
því gætu reglulegar launakannanir
verið raunhæfur kostur sem viðmið í
stað taxtanna. „í síðustu launakönn-
un hjá okkur kom í ljós að tæp 4%
tóku alfarið laun samkvæmt taxta og
10% til viðbótar höfðu taxta til við-
miðunar. Það er því ljóst að í það
minnsta 86% telja sig ekki hafa neitt
viðmið við launataxta,“ segir hann.
Gunnar fjallað einnig um aukna
áherslu á möguleika starfsmanna til
menntunar og oriofs og styttingu
vinnutíma. „Menntun og færni í starfi
ráða í raun og veru kaupi og kjörum
meira heldur en barátta verkalýðs-
hreyfingarinnar. Við teljum að gerð
sé krafa til okkar um að sinna þessum
þætti meira,“ segir hann.
Á þinginu vöktu athygli nýjar hug-
myndir sem Gunnar setti fram um að
verslunarmenn seldu hluta af veik-
indarétti sínum gegn auknu orlofi eða
greiðslum m.a. í fræðslusjóð. Ekki
yrði þó dregið úr veikindarétti félags-
manna heldur kæmi Sjúkrasjóður VR
í auknum mæli til móts við félags-
menn. Tillaga Gunnars Páls er tví-
þætt. Að hans sögn mætti annars
vegar semja um að stytta veikinda-
réttinn.
„Við erum núna með allt að 6 mán-
aða veikindarétt í kjarasamningum
en hann mætti stytta jafnvel niður í
þrjá til fjóra mánuði. Félagsmenn
okkai’ myndu ekki líða fyrir það held-
ur yi-ði þeim bætt það upp með
greiðslum úr sjúkrasjóði, en það hef-
ur verið góð afkoma af honum. Þetta
myndi væntanlega létta af atvinnu-
rekendum og þá er spurningin sú
hvort við ættum að auka aðrar trygg-
ingar eða fjölga orlofsdögum eða
semja um blöndu af þessu. Hins veg-
ar værum við svo hugsanlega til við-
tals um að taka framan af veikinda-
réttinum í fyrirtækjasamningum,"
segir Gunnar.
Hann bendir á máli sínu til stuðn-
ings það virtist færast í vöxt að fyrir-
tæki kæmu sér undan því að greiða
fyrir minni háttar veikindafjarvistir á
fyrstu dögum veikinda. Reynslan
sýndi t.d. að ungt fólk á stórum
vinnustöðum færi ekki eftir þeim
reglums sem teknar hefðu verið upp
um tilkynningu veikinda til trúnaðar-
lækna og atvinnurekendur felldu
greiðslur því niður. Bendir
hann á að víða erlendis
tíðkist að greiða ekki fyrir
fyrstu einn eða tvo veik-
indadaga starfsfólks.
Kveðst Gunnar hafa sett
fram þá hugmynd á þing-
inu að fella niður greiðslur fyrir
fyrsta dag veikinda en í staðinn fengi
stai'fsmaðurinn fjóra sumarleyfis-
daga til viðbótar orlofi sínu.
1% eftirgjöf af kaupkröfum gæti
þýtt 236 þús. í fræðslusjóð
Guðmundur B. Ólafsson, lögfræð-
ingur VR, fjallaði á þinginu um þá
spumingu hvort rétt væri að leggja
áherslu á menntamál í næstu kjara-
samningum og hvernig verslunar-
menn ættu að bregðast við þeim
breytingum sem eru að eiga sér stað
á vinnumarkaði hér á landi og erlend-
is.
„Mitt svar er að við eigum að ein-
beita okkur að menntamálum, það er
að segja að því að skapa okkur for-
sendur fyrir því að gera fólk hæfara í
starfi. Okkar hlutverk er að hjálpa
fólki að hjálpa sér sjálft," segir hann.
Guðmundur bendir á að ef verslunar-
menn gæfu eftir 1% launahækkun í
kaupkröfum sínum í næstu samning-
um, og sú fjárhæð rynni þess í stað
inn í sérstakan endurmenntunarsjóð,
gæti það þýtt um 230 millj. kr. árleg-
ar tekjur í sjóðinn. „Gildi þess fyrir
félagsmenn í VR yrði mikið ef menn
ættu aðgang að slíkum fjármunum til
endurmenntunar sem leiðir til þess
að þeir komast í betri og hærra laun-
uð störf,“ segir hann.
Kostir vinnustaðasamninga
fleiri en gallarnir
Einar Hermannsson, fyn'verandi
trúnaðarmaður hjá Flugfélagi Is-
lands, fjallaði um reynsluna af fyrir-
tækjasamningum hjá FI. Hann sagði
í samtali við Morgunblaðið að slíkum
samningum fylgdu bæði kostir og
gallar en kostirnir væru þó mun
fleiri. „Helsti ókosturinn er nálægð
undirmanns og yfirmanns, sérstak-
lega í litlum og meðalstórum fyrir-
tækjum þar sem starfsfólkið vinnur
náið með yfirmönnum sínum,“ segir
hann. Einar segir það einnig ókost að
slíkir samningar gætu komið niður á
samheldni innan fyrirtækisins. Ef
samið væri um einhverja meðalhækk-
un fyrir hópinn á vinnustaðnum sem
samanstendur af starfsmönnum með
mismunandi hátt prósentuálag á laun
sín væri hugsanlegt að einhverjir
þeirra næðu ekki sínu fram og yrðu
óánægðir. Það gæti orðið til þess að
splundra hópnum og ylli erfiðleikum
við að fá fyrirtækjasamn-
inginn samþykktan.
„Helstu kostirnir eru
þeir að í íyrirtækjasamn-
ingum er samið um atriði
sem skipta máli á vinnu-
staðnum. Hægt er að vinna
að breytingum og hagræðingu með
stjórnendum fyrirtækisins, til dæmis
um orlof, breytingar á vöktum og
fleira,“ segir hann. „Kostirnir eru
miklu fleiri en ókostirnir," bætti hann
við og kvaðst telja víst að haldið yrði
áfram gerð vinnustaðasainninga í
framtíðinni, bæði starfsfólki og fyrir-
tækjum til hagsbóta. Að sögn Einars
urðu miklar umræður á þinginu um
fyrirtækjasamninga. Þar kom m.a.
fram að stærri verslunarkeðjur
sýndu slíkum samningum lítinn
áhuga.
ISLAND gegnir nú varafor-
mennsku í Evrópuráðinu, sem
40 Evrópuþjóðir eiga aðild að,
og tekur við formennskuhlut-
verkinu í vor til hálfs árs. Það er í
fyrsta sinn sem ísland axlar þetta
ábyrgðarhlutverk, en það gerist
einmitt þegar samtökin fagna hálfrar
aldar afmæli.
Tómas Ingi Olrich, formaður utan-
ríkismálanefndar Alþingis, hefur tek-
ið virkan þátt í því þingmannasam-
starfi sem fram fer á vegum Evrópu-
ráðsins, m.a. setið í vísinda- og
tækninefnd Evrópuráðsþingsins.
Morgunblaðið fékk Tómas til að út-
skýra í hverju mikilvægi þátttöku ís-
lendinga í starfi Evrópuráðsþingsins
fælist og lýsa þeim hugmyndum sem
væru uppi í því sambandi, og hvernig
þessar hugmyndir tengdust íslenzk-
um hagsmunamálum almennt.
„Við eigum ekki aðild að Evrópu-
þinginu, sem er mikill vettvangur fyr-
ir stjómmálaumræðu - þar mótast
hugmyndir manna um mörg stjóm-
málaleg viðfangsefni," segir Tómas. Á
Evrópuráðsþinginu hittist hins vegar
fulltrúar 40 Evrópuþjóða, þar á meðal
íslendinga, fjórum sinnum á ári og
ræði flestalla málaflokka, þar á meðal
tækni- og vísindamál.
Flókið ferli alþjóðlegrar
stefnumótunar
„Við komum þarna að ýmsum mál-
um sem hafa mikla þýðingu fyrir Is-
land og getum haft áhrif á skoðanir
fólks og jafnvel mótað stefnu í ýms-
um þáttum." Stefnumótun á alþjóð-
legum vettvangi segir Tómas fara
fram með nokkuð flóknum hætti; það
séu oft gerðar viðamiklar skýrslur og
á þeim byggðar stefnumótandi tillög-
ur sem myndi svo ramma að hug-
myndafræði.
„Svona hugmyndir mótast mikið til
á Evrópuþinginu en það gerist að
sjálfsögðu líka á Evrópuráðsþinginu.
Hugmyndirnar verða til á ýmsum
vettvangi og saman myndar þetta eins
konar farveg," segir Tómas.
Þau mál sem okkur snerta sérstak-
lega á þessum vettvangi eru að sögn
Tómasar ekki sízt sjávarútvegsmál og
orkumál. „Sjávarútvegsmálin eru alla
jafna tU umræðu í fiskveiðinefnd
þingsins, sem er undimefnd landbún-
aðarnefndarinnar. En þau koma til
vísindanefndarinnar vegna þess að
hún fjallar um tækni og vísindi og
fískveiðistjórnun er háð hafrannsókn-
um og hagfræði sem fræðigrein," seg-
ir Tómas.
„Flest fiskveiðimál koma því til
kasta vísinda- og taekninefndarinn-
ar,“ segir Tómas. „í því sambandi
ber einna hæst mál sem ég tók þátt í
að móta hugmyndir um, þ.e. um sjálf-
bæra nýtingu auðlinda sjávarins. Eg
fékk settan upp sérfræðingahóp hér
heima á íslandi með mjög góðum
mönnum - það voru Jóhann Sigur-
jónsson sem þá starfaði hjá utanrík-
isráðuneytinu, Arnór Halldórsson
hjá sjávarútvegsráðuneytinu, Ki’ist-
ján Þórðarson hjá LÍÚ og Ragnar
Árnason hagfræðingur við Háskóla
íslands. Þessir menn veittu mér að-
stoð við að skrifa álitsgerð
um nýtingu auðlinda hafs-
ins. Þessi álitsgerð varð
álitsgerð vísinda- og
tækninefndarinnar og
henni fylgdu tillögur sem
gengu í raun og veru þvert
á hugmyndir sem höfðu
verið settar fram af fisk-
veiðinefndinni. Um þetta var sem
sagt tekizt á og niðurstaðan varð sú
að meginþorri okkar tillagna var
samþykktur,“ segir Tómas.
Á skal að ósi stemma
En hvaða þýðingu fyrir ísland hef-
ur þátttaka af þessu tagi í evrópskri
stefnumótun? Tómas segir Islendinga
hreinlega ekki hafa efni á þvi að leiða
þetta samstarf hjá sér. „Ef okkur
býðst tækifæri til að halda um penn-
ann eða móta hugmyndimar, eigum
við tvímælalaust að gera það. Og ef
okkur býðst ekki tækifæri eigum við
að búa það til,“ segir hann. Þessi mál
hafi mun meira vægi en almennt sé
álitið. Uppi séu ýmiss konar hug-
myndir varðandi nýtingu orkulinda,
sem geti í framtíðinni orðið okkur ís-
lendingum til mikils efnahagslegs
tjóns, ef við látum ekki að okkur
kveða. „Það er ekki ráðlegt að bíða
þar til slíkar hugmyndir hafa eitrað
út frá sér. Á skal að ósi stemma, eins
og sagt er,“ segir Tómas.
Á það beri til dæmis að líta, að hluti
þeirra sem sækja fram undir merkj-
um umhverfisvemdar hafi gjarnan
hom í síðu umfangsmikilla, tækni-
væddra fiskveiðiflota. íslenzkir út-
gerðarmenn og sjómenn em með
mikilvirkustu og afkastamestu fiski-
mönnum heimsins. Þjóðin eigi því
mikið undir því að undan starfi þeirra
verði ekki grafið.
Stefnumótun
í orkumálum
Vísinda- og tækninefnd Evi'ópu-
ráðsþingsins hefur falið Tómasi að
ski'ifa stefnumótandi skýi’slu þar sem
á að fjalla um framtíðarstefnu Evr-
ópuríkjanna í orkumálum, og athygl-
inni skal beint sérstaklega að tengsl-
um orku- og umhverfismála. Þessi
skýrsla verður liður í heildarstefnu-
mörkun sem fer fram bæði á vegum
Evrópuráðsþingsins og Evrópuþings-
ins.
„Það er samstarf milli vísinda-
nefnda Evrópuráðs- og Evrópuþings-
ins,“ segir Tómas. „Þessi
stefnumótun getur haft
talsverða þýðingu íjtíi'
okkur íslendinga vegna
þess að það eru allnáin
tengsl milli orku- og um-
hverfismálanna. Við þurf-
um meðal annars að skapa
skilning fýrir því að gerð-
ur sé greinarmunur á orku eftir því
hvort hún telst umhverfisvæn eða
ekki. Evi'ópa nýtir mikið kol, olíu og
gas til að framleiða rafmagn. Þessi
brennsla á jarðefnum veldur mikilli
mengun og er sérstakt vandamál í
sambandi við gróðurhúsaáhrifin
svokölluðu. Það er ljóst að Evrópurík-
in verða að grípa til ráðstafana til að
draga úr mengun af þessum völdum,
m.a. ef ná á markmiðum Kyoto-bók-
unarinnar. Þau markmið hafa enn
ekki haft nein umtalsverð áhrif á
markaðsverð jarðefnaeldsneytis til
orkuvinnslu. Þau áhrif munu hins
vegar koma fram í náinni framtíð.
Það skiptir því miklu máli fyrir okkur
Islendinga hvernig umhverfismál
verða tengd verðlagsmálum á orku-
markaði,“ segir Tómas.
íslendingar þurfa að vinna að því
að fá viðurkennda skilgreiningu á
endurnýjanlegum og „hreinum“ orku-
lindum, þ.e.a.s. orkulindum sem ekki
hafa í för með sér mengun við nýt-
ingu. „Þessar orkulindir þurfa að fá
sérstakan sess í orkustefnu framtíð-
arinnar. Auk þess þurfum við að gæta
varfærni á þessu sviði, því hagsmunir
fiskveiðiflotans eru miklir. Það er
ekki hægt að sjá fram á að flotinn geti
breytt um eldsneyti í nánustu fram-
tíð, þótt athygliverðar tilraunir séu
nú gerðar á ýmsum sviðum," segir
Tómas.
Okkar eigin orkulindir, sem eru
ekki nema að litlu leyti nýttar, geta
að sögn Tómasar ekki enn leyst
vanda bíla- eða skipaflotans. Við sé-
um háðir þeim tækniframfijrum sem
verið sé að vinna að í þessum efnum
hjá öðrum þjóðum.
„Við þui'fum að endurskoða vendi-
lega allar okkar áætlanir um orku-
vinnslu," segir Tómas. Orkuvinnslu-
möguleikarnir séu tvímælalaust mikl-
ir. Það sé hins vegar ekki einsýnt
hvernig við eigum að nýta þessa
möguleika, né hve langt við eigum að
ganga. „Áfoim Landsvirkjunar eiga
sér langan aðdraganda, jafnvel lengri
en svo að þá hafi umhverfissjónar-
miða verið farið að gæta
að ráði,“ segir hann. „Það
er óhjákvæmilegt að taka
þessi áform til gagngerrar
endurskoðunar. Eg hugsa
að sú endurskoðun muni
breyta áformum t.d. um
meiri háttar vatnaflutn-
inga.“
Við þessa endurskoðun íslenzkrar
orkustefnu sé þó ekki rétt að stefna
hagsmunum ferðaþjónustunnar gegn
virkjunarkostum, þ.e. efnahagslegum
hagsmunum eins aðila gegn öðrum.
„í raun hef ég miklar efasemdir
um að hálendið geti orðið uppspretta
mikilla tekna í ferðaþjónustu. Há-
lendið er mjög viðkvæmt fyrir rösk-
un, hvort sem hún er af völdum
ferðaþjónustu eða virkjana," segir
Tómas.
Of mikii áherzla á þungaiðnað
„Það þarf líka að velta því fyrir sér
í sambandi við nýtingu orkunnar
hvort við einblínum ekki um of á
vinnslu málma til þungaiðnaðar,"
segir Tómas. „Það hefur orðið til
mikils tjóns að heilir landshlutar
hafa beðið nánast í aðgerðaleysi eftir
að þeim yrði færð stóriðja,“ segir
hann. Vert sé að við veltum því fyrir
okkur hvort við getum ekki nýtt ork-
una öðru vísi og beint orkunýting-
unni meira „að manninum en málm-
inum“.
í þessu sambandi vekur Tómas
sérstaka athygli á möguleikanum á
því að tengja saman orkunýtingu og
þekkingu Islendinga á sviði heil-
brigðismála. Hér væri hægt að ýta
undir heilsurækt og heilbrigðisþjón-
ustu með því að tengja hana nýtingu
heita vatnsins og þróaðri baðmenn-
ingu.
„Við höfum mikla þekkingu á þessu
sviði. Heilbrigðisþjónustan hér er
mjög sterk, hér er mikið langlífi, það
eru allar vísbendingar um að hér séu
góðar aðstæður til að þróa hágæða
heilsurækt." Þekkingin sé mikil, að-
ferðimar góðar. Hér sé hollt fæði,
gott loft og gott vatn. „Ef það tækist
að búa hér til ákveðna baðmenningu
sem væri í nánum tengslum við
heilsugæzluna og þekkingu á sviði
læknisfræði og heilbrigðisþjónustu þá
gætum við líka selt þekkingu," segir
Tómas.
Ef farið verði út á þessa braut þurfi
mikla fjárfestingu, en markaðurinn sé
stór. Þjóðir sem hafi miklu minna af
náttúrulegum auðæfum af þessu tagi
reki mikla og arðbæra baðmenningu,
Þjóðverjar til dæmis. Hér séu hinar
náttúrulegu aðstæður fyrir hendi, og
rík þekking á sviði heilugæzlu og
læknisfræði. „Af hverju tengjum við
þetta ekki betur saman og höslum
okkur völl á þessu sviði. Ég tel að til-
raunin með Bláa lónið sé mjög athygl-
isverð frá þessum sjónarhóli," segir
Tómas.
Ein forsendan fyiir því að fara inn
á þessa braut væri hins vegar, að
mati Tómasar, að heilbrigðisstéttir
íslands breyttu um viðhorf til við-
skipta. „Þessar stéttir eru mótaðar af
líknarviðhorfinu, sem er mjög svo
virðingarvert, en þessi líknarviðhorf
þurfa ekki að hindra að þekking á
þessu sviði gæti orðið söluvara og
jafnvel eins konar útflutningsvara, í
þeim skilningi að við kölluðum útlend-
inga hingað til að kaupa þessa þjón-
ustu hér,“ segir hann.
Þessi sjónarmið geti þvert á móti
farið vel saman. Ef séð yrði fram á
að við gætum selt okkar heilbrigðis-
þjónustu í þessu sérstaka umhverfi
sem hægt er að búa gestum á Is-
landi, þá gætum við jafnframt fjár-
fest meira í heilbrigðiskerfinu, sem
allir vissu að við yrðum að fjárfesta
meira í.
Hagsmunamál
fyrir landsbyggðina
Ef skapa eigi hámenntuðum heil-
brigðisstéttum viðundandi starfsað-
stöðu á landsbyggðinni, þá verði að
skapa þar vettvang fýrir
rannsóknii'. Tómas segist
sjá fyrir sér að lögin um
gagnagrunn á heilbrigðis-
sviði geti skapað aðstæð-
ur t.d. við Fjórðungs-
sjúkrahúsið á Akureyri
sem væru sambærilegar
við þær sem stóru sjúkra-
húsin í Reykjavík bjóða upp á.
„Við þurfum að finna nýjar leiðir
til að nýta orkuna og tengja saman
nýtingu hennar og þekkinguna," seg-
ir Tómas. Það sé því mikið hags-
munamál fyrir alla Islendinga, ekki
sízt þá sem búi á landsbyggðinni, að
efla til muna umsvif á sviði mennta,
vísinda, þekkingar- og upplýsinga-
miðlunar. „Stöðu okkar í heiminum
eigum við að skoða út frá þessum
möguleikum."
86% miða
ekki laun sín
við kauptaxta
Vinna að gerð
kjaravísitölu
fyrir VR
Höfum ekki
efni á að taka
ekki mótandi
þátt í alþjóða-
samstarfi
Heilir lands-
hlutar hafa
beðið nánast í
aðgerðaleysi
eftir stóriðju