Morgunblaðið - 29.08.1999, Page 10

Morgunblaðið - 29.08.1999, Page 10
10 B SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1999 MORGUNBLAÐIÐ Wolfgang Wagner Wolfgang Wagner í Perlunni við komu sína til landsins 1993. Wolfganff Wagner, leikstjóri og stjórnandi Wagnerhátíðarínnar í Bayreuth, verður áttræður 30. ágúst. Af því tilefni fjallar Selma Guðmundsdóttir um starf hans og feríl og segir frá tengslum hans við ísland og framlagi til íslensks menningarlífs. Selma Guðmundsdóttir píanóleikari, formaður Richard Wagner-félagsins á Islandi, færir Wolfgang Wagner gjöf félagsins í Bayreuth 1. ágúst sl. WOLFGANG Wagner fæddist í Bayreuth árið 1919. Richard Wagner var afi hans í föðurætt, en langafi hans var Franz Liszt, faðir Cosimu, seinni konu Richards Wagner. Wolfgang var þriðji í röð fjögurra bama Siegfrieds Wagner og hinnar ensku eiginkonu hans, Winifred. Elstur var Wieland, fæddur 1917, þá Friedelind en yngst var Verena. Þegar Wolfgang var að alast upp í Villa Wahnfried í Bayreuth var forsjá hátíðarinnar í höndum Sieg- frieds föður hans, en Cosima, ekkja Wagners, sem stjómað hafði hátíð- inni frá láti tónskáldsins árið 1883, lét stjórnartaumana í hendur syni sínum árið 1908. Þegar Siegfried lést um aldur fram árið 1930 tók hin unga en- skættaða eiginkona hans, Winifred, við stjórninni. Hún fékk leik- og hljómsveitarstjórann mikilvirka, Heinz Tietjen, aðalstjómanda Berlínarópemnnar, til liðs við sig sem aðalleikstjóra og listrænan ráð- gjafa. Leikmyndahönnuðurinn Emil Preetorius var fenginn til að annast og endurnýja leiktjöld og leiksviðs- búnað. Winifred var samt sjálf sterkur og sjálfstæður stjórnandi. Hún fékk m.a. hina frægu hljóm- sveitarstjóra Toscanini og Furtwán- gler til að vinna undir sama þaki og á sama tíma við hátíðina. Henni tókst jafnframt að koma ýmsum breytingum til leiðar, þrátt fyrir harða andstöðu hinna íhaldssamari Wagnersinna, og þurfti hún alla tíð að búa við stöðuga gagnrýni og van- trú ýmissa meðlima Wagnerfjöl- skyldunnar sem töldu sig vita og kunna meira um rekstur hússins. Það ástand hefur fylgt stjóm hátíð- arinnar til dagsins í dag. Svartur blettur á Winifred er aftur á móti hin mikla aðdáun hennar á og vin- fengi við Adolf Hitler. I lok síðari heimsstyrjaldarinnar var allt óvíst um framhald hátíðar- innar í Bayreuth. Wolfgang hafði strax að loknu menntaskólanámi og afplánun stuttrar herskyldu ákveðið að helga leikhúsinu líf sitt og hóf störf við Bayreuthhátíðina sumarið 1940. Jafnframt komst hann að við Ríkisóperuna í Berlín. Fmmraun Wolfgangs sem leikstjóra í Berlín var uppfærsla hans á ópem Sig- frieds föður síns, „Bmder Lustig“, í tilefni 75 ára afmælis Siegfrieds 1944. Eldri bróðirinn, Wieland, sem frá fæðingu hafði verið litið á sem sjálfsagðan arftaka hátíðarinnar, sýndi leikhúsinu lítinn áhuga á yngri áram, nema helst í tengslum við leikmyndagerð, en hann hafði mikinn áhuga á málaralist og var nokkur ár við nám á því sviði. Árið 1940 tók Wieland þó alfarið stefn- una á leikhúsið og var menntun hans lögð í hendur hins þekkta leik- húsmanns, Kurt Overhoffs. Leiða má getum að því að Wieland hafi allt í einu áttað sig á því að hann væri að missa af lestinni sem arftaki Bayreuth, ekki síst í ljósi þess hversu afgerandi stefnu Wolfgang tók. Frumraun Wielands sem leik- stjóra var uppsetning Walkiire árið 1943 í Numberg og gerði hann þar einnig leikmynd. Samkomulag varð um það að Winifred afsalaði sér erfðaréttinum til reksturs leikhússins og fæli hann þeim bræðmm sameiginlega frá ár- inu 1951, er hátíðin fór af stað á ný. Héldu þeir saman um stjómvölinn allt þar til Wieland lést árið 1966. Ljóst var að hátíðin yrði að segja skilið við fortíðina með afgerandi hætti og sanna á ný tilverurétt sinn í nýjum og breyttum heimi. Bræð- urnir settu sjálfir upp ópemsýning- arnar í Bayreuth og komu fram með nýjan stíl í óperuuppfærslum, sem oft hefur verið talað um sem „Nýja- Bayreuth" (Neu-Bayreuth) eða „Verkstæðið Bayreuth" (Werkstatt Bayreuth). Þessi orð vísa til þess að í Bayreuth skuli fara fram stöðug endumýjun á túlkun verka Ric- hards Wagner. Gjörbreyting varð á stfl uppsetninga, allt óþarfa prjál var látið hverfa fyrir einföldum táknrænum skírskotunum þar sem lýsing og litir urðu veigameiri þætt- ir en áður þekktist og djúpsálar- fræðileg túlkun verkanna var í fyr- irrúmi. I upphafi var það einkum Wi- eland sem leikstýrði og markaði listræna stefnu, en rekstrarábyrgð- in og fjármálin féllu meir á herðar Wolfgangs. Wieland útskýrði stefnubreytinguna í grein sem nefndist „Á að friða Wagner?" Þar segir m.a. að bæði tæknilegar fram- farir (t.d. í lýsingu), breyttar fagur- fræðflegar forsendur (t.d. í mynd- list) og ný hugmyndafræði hljóti og eigi á hverjum tíma að setja mark sitt á óperauppfærslur Wagners. Verk Wagners væra sérlega vel til þess fallin að gangast undir endur- mat nýrra kynslóða. Grannhug- myndir verkanna væra í fullu gildi á öllum tímum vegna sammannlegrar skírskotunar sinnar. Tilgangurinn með uppfærslum á verkum Wagners ætti því alls ekki að vera sá að rýna í og fylgja í smáatriðum forskrift Wagners heldur að þjóna eiginlegum upprana verkanna með ferskri og nýrri túlkun hverju sinni. Hverja einustu sýningu bæri að líta á sem tilraun á leið að óþekktu tak- marki. Wolfgang Wagner við stjórnvölinn í Bayreuth Þessar hugmyndir bræðranna, hversu nýstárlegar sem þær kunna að hafa virst, vora síður en svo and- stæðar hugmyndum afa þeirra. Margt í verkum og skrifum Ric- hards Wagner gaf einmitt tilefni til róttækni í túlkun verka hans. Sjálf- ur hafði hann verið mjög róttækur á ýmsum sviðum, jafnt listrænum sem stjómmálalegum, og skilaboð hans vora eitt sinn: „Kinder, schafft Neues!“ (Börnin góð, gerið eitthvað nýtt!) Hér má einnig nefna að í óp- eram Wagners kemur fram, bæði í texta og ekki síður í tónlistinni, skilningur eða innsæi hans gagn- vart djúpsálarfræði, sem þá var alls ekki til orðin sem fræðigrein, en kom síðar fram með kenningum Siegmunds Freud og lærisveina hans. Eftir Freud var alls ekki hægt að líta fram hjá þessari hlið verka Wagners. Það kom þó fyrst í hlut sonarsona hans með nýjum að- ferðum að túlka og leggja áherslu á þessar mikilvægu kenningar, sem höfðu gjörbreytt hugsunarhætti manna á 20. öldinni. I „Bréfi til vina minna“ hafði Wagner mælt með því að sviðið yrði ratt af öllu öðra en því allra nauðsynlegasta. Segja má að þeir bræður hafi tekið afa sinn á orðinu með Neu-Bayreuth-stílnum. Frá árinu 1966 hefur Wolfgang Wagner haldið einn um stjórnar- taumana í Bayreuth, nú síðustu árin með dyggri aðstoð Gudranar konu sinnar. Hátíðin blómstrar í dag sem aldrei fyrr. I stjórnartíð hans koma nú einnig utanaðkomandi leikstjór- ar að hátíðinni, en áður voru það nær eingöngu meðlimir Wagnerfjöl- skyldunnar og Tietjen sem leik- stýrðu. Val Wolfgangs á leikstjórum hefur verið mjög farsælt. Oft hefur hann tekið töluverða áhættu og sætt gagnrýni fyrir val sitt, ekki síst er hann réð hinn unga lítt reynda Frakka Patrice Chéreau ásamt hljómsveitarstjóranum Pierre Bou- lez tfl að setja upp 100 ára afmælis- sýningu Niflungahringsins árið 1976. Útkoman varð þó ein mesta snilldarappsetning leikhússögunn- ar, sem síðan hefur verið sjónvarp- að út um allan heim, þótt hún mætti andstöðu í upphafi. Aðrir þekktir leikstjórar sem hafa unnið í Ba- yreuth í tíð Wolfgangs eru m.a. August Everding, Götz Friedrich, Harry Kupfer, Jean-Pierre Ponn- elle, Peter Hall, Werner Herzog og Heiner Mtiller. Af hljómsveitarstjóram sem hafa unnið í Bayreuth frá 1951 má nefna Wilhelm Furtwángler, Herbert von Karajan, Hans Knappertbusch, Karl Böhm, Pierre Boulez, Horst

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.