Morgunblaðið - 12.12.1999, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1999
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Schröder
tekst að
snúa vörn
ísókn
m
y BAKSVIÐ
Fyrsta ár Gerhards Schröders í embætti
Þýskalandskanslara reyndist erfítt. Davíð
Kristinsson, fréttaritari í Berlín, segir hins
vegar ljóst að nú séu horfur mun bjartari
fyrir Schröder og þýska jafnaðarmenn.
RIGGJA daga flokksþingi
þýskra jafnaðarmanna
(SPD) sem haldið var í
Berlín, lauk á fimmtudag.
A skömmum tíma hefur staðan í
þýskum stjómmálum tekið tölvu-
verðum breytingum. Eftir röð ós-
igra í landsþingskosningum í haust
var SPD í mikilli lægð. Menn virt-
ust kvíða landsþinginu sem fram-
undan var og talið var að flokks-
þingið gæti ráðið úrslitum um
framtíð flokksformannsins og kans-
larans Gerhards Schröders. Fyrir
mánuði bjuggust því fáir við að sjá
Schröder vel stemmdan og yfirveg-
aðan á flokksþinginu líkt og raun
bar vitni. En hvað er það sem valdið
hefur þessum miklu breytingum á
undanförnum vikum? Óvæntur
meðvindur virðist hafa rifið
Schröder og SPD úr hinni miklu
lægð. Varla hefði þessi skyndilega
uppsveifla verið möguleg án „utan-
aðkomandi aðstæðna“ en þrír þætt-
ir skipta hér mestu máli.
í fyrsta lagi hefur SPD tvímæla-
laust hagnast á óförum kristilegra
demókrata (CDU). Eftir að hafa
unnið hvern kosningasigurinn á
fætur öðrum á þessu ári varð CDU
fyrir miklum álitshnekki þegar upp
komst að flokkurinn hafði, undir
forystu Helmuts Kohls, notað fé af
leynilegum reikningum til að fjár-
magna starfsemi flokksins. Fyrir
rúmum mánuði, þegar haldið var
upp á að tíu ár voru liðin frá falli
múrsins, var Kohl fagnað sem höf-
undi sameiningarinnar. Nú er hann
bendlaður við fjármálahneyksli og
nánast daglega koma nýjar upplýs-
ingar í ljós, sem varpa skugga á
fjármál flokks hans.
I ræðu sinni á flokksþingi SPD
nýtti Sehröder sér erfiða stöðu
CDU, brá sér í hlutverk kanslarans
sem berst gegn spillingu og gagn-
rýndi Kohl harkalega. Hann sagði
kristilega demókrata nánast hafa
valdið gjaldþroti ríkisins á sama
tíma og flokkurinn notaði gjafafé af
leynilegum reikningum til að koma
eigin fjármálum í lag. Schröder
sagði að ef CDU færi ekki rækilega
ofan í saumana á þessu máli mundi
það hafa skaðlega áhrif á þýsk
stjórnmál.
I öðru lagi hagnaðist Schröder á
yflrvofandi gjaldþroti byggingai--
fyrirtækisins Philipp Holzmann
skömmu fyrir flokksþing SPD. Eft-
ir að viðræður stjórnenda fyrii-tæk-
isins við lánardrottna sína runnu út
í sandinn virtist óhjákvæmilegt að
þúsundir starfsmanna fyrirtækisins
misstu atvinnu sínu. Á síðustu
stundu greip Schröder tækifærið,
skarst í leikinn og bjargaði fyrir-
tækinu frá gjaldþroti. Þótt upp hafi
komið einstaka gagnrýnisraddir var
aðgerðum Schröders almennt fagn-
að.
Schröder nálgast hinn
almenna flokksmann
Ólíkt fyrrnefndum þáttum, sem
bætt hafa stöðu Schröders og SPD
HUGLJÚF LÖG
GUNNARS THORODDSENS
Geisladiskurinn Hvar sem sólin skín hefur að geyma lög
Gunnars Thoroddsens fyrrverandi forsætisráðherra í nýjum
útsetningum frænda hans,
Bjöms Thoroddsens.
^|^§jj^SHgHHHI Þetta eru hugljúf lög í
flutningi framúr-
H| skarandi tónlistar-
V rnanna og er
V ■ 4\''-^HHHk útkoman
H§' engu lík.
• Gerhard Schröder kanzlari umkringdur flokksfélögum eftir endurkjör hans til formanns SPD í vikunni.
undanfarið, er sá þriðji með engu
móti „happatilvik" heldur árangur-
inn af vinnu hins nýkjöma aðal-
ritara flokksins, Franz Múntefer-
ing. í kjölfar miðlunarvinnu
Múnteferings á undanförnum vik-
um hefúr Schröder tekist að nálgast
flokk sinn á ný. Fyrr á árinu virtist
sem kanslarinn hefði einna helst
viljað stjórna landinu án afskipta
SPD. Ljóst er að Schröder hefur
skipt um afstöðu á undanförnum
vikum enda varla hjá því komist eft-
ir lakan árangur flokksins í lands-
þihgskosningunum á liðnu hausti.
Vikurnar fyrir flokksþingið skipu-
lagði Múntefering minni ráðstefnur
vítt og breitt um landið þar sem
flokksfulltrúum gafst tækifæri til
að ræða við Schröder. I viðræðum
þessum hlustaði Schröder á flokks-
fulltrúa sem hann gaf áður engan
gaum, reyndi að sannfæra fulltrúa
hinna ólíku arma og sambandslanda
um stefnu sína og leitaði málamiðl-
ana. Samhliða þessu lagði Schröder
aukna áherslu á hefðbundin gildi
jafnaðarmanna vikurnar fyrir
flokksþingið og virtist þannig leita
róta sinna í flokknum. Niðurstaða
þessarar forvinnu var hagkvæmnis-
hjónaband Schröders og SPD,
náðst hafði samkomulag milli
flokksformannsins og hinna ólíku
arma flokksins. Bæði Schröder og
flokkur hans eru meðvitandi um að
breytt andrúmsloft innan flokksins
er árangurinn af skipulagsvinnu
Múnteferings. Schröder segir mis-
tök sín hafa verið þau að fá ekki
Múntefering fyrr til liðs við sig. AI-
mennt virðist það skoðun flokksfull-
tnia að Múntefering sé höfuð og
hjarta flokksins, þekki vel til hinna
ólíku hópa og hafi á skömmum tíma
tekist að koma skipulagi á flokkinn
á ný. Á flokksþinginu launuðu
flokksfulltrúarnir Múntefering
þessa vinnu en hann var kosinn að-
alritari með 94% atkvæða hinna
rúmlega 500 fulltrúa og stóð þannig
uppi sem hinn eiginlegi sigurvegari
flokksþingsins. Sameiningarvinna
Múnteférings varð til þess að
Schröder tókst að styrkja stöðu
sína sem flokksformaður og vinna
leið sína að miðju flokksins.
Schröder var endurkjörinn
flokksformaður með 86% atkvæða
og bætti þannig við sig 10 prósent-
ustiga fylgi frá því að hann tók við
formennskunni af Lafontaine í apr-
ílmánuði.
Nútímavæðing í þágu
réttlætis
Á flokksþinginu var greinilegt að
Schröder hafði gert hagræðissam-
komulag við flokk sinn áður en
þingið hófst. I stuttu máli felur
samningur þessi í sér að kanslarinn
hefur frjálsar hendur hvað nútíma-
væðingu samfélagsins varðar svo
lengi sem flokkurinn hefur trygg-
ingu fyrir því að ríkisstjórnin vinni í
þágu félagslegs réttlætis. Eitt af
verkefnum Schröders í ræðu sinni
var því að útskýra fyrir flokks-
bræðrum sínum að stefna ríkis-
stjórnarinnar sé í þágu þess félags-
lega réttlætis sem verið hefur
grunngildi jafnaðarmannaflokksins.
Flokksformaðurinn reyndi að sann-
færa félaga sína um að líta beri nú-
tímavæðingu jákvæðum augum, að
hún sé forsenda félagslegs réttlæt-
is. Hann lagði áherslu á að ekki yrði
horfið frá „hinni nýju miðju“ (sem
stundum er kennd við Tony Blair).
Slagorð Schröders vai- „nýsköpun
og réttlæti", m.ö.o. „sterkur efna-
hagur er forsenda félagslegs rétt-
lætis“. Verðmætasköpun kemur
þannig á undan dreifingu lífsgæða.
Schröder sagði jafnaðarmenn verða
að segja skilið við þá hugmynd að
ríkið sjái fyrir borgurunum.
Markmið jafnaðarmanna sé samfé-
lag borgara sem er fært um að tak-
ast á við framtíðina, en í slíku sam-
félagi verði borgararnir að taka
ábyrgð á eigin lífi og endurgjalda
ríkinu eins og mögulegt er. Ríkið
þurfi ekki að gera það sem hinn
frjálsi markaður gerir betur, því sé
einungis ætlað að tryggja undir-
byggingu samstöðunnar. Markmið-
ið sé því ekki einsleit menning held-
ur jöfn tækifæri borgaranna til að
njóta sín, sem í þekkingarsamfélagi
framtíðarinnar feli einnig í sér jafn-
an aðgang að þekkingu. í ræðu
kanslarans vísaði nútímavæðing
ekki einungis til velferðarsamfé-
lagsins heldur jafnframt til jafnað-
arstefnunnar. Schröder hefur lítið
álit á samfélagsgreiningum vinstri
armsins sem hann telur orðnar úr-
eltar eftir að fjöldaframleiðsla iðn-
aðarsamfélagsins tók að líða undir
lok. Hann telur þýska jafnaðar-
menn þurfa að laga hugmyndir og
væntingar sínar að veruleikanum.
Hann sagði veruleikann ekki laga
sig að óskum flokksins og ekki væri
mögulegt að uppfylla alla þá
drauma sem urðu til f 16 ára
stjómarandstöðu. Nú þegar flokk-
urinn sé í ríkisstjórn verði hann að
horfast í augu við veruleikann, og í
þessum veruleika felst að sterkur
efnahagur er forsenda félagslegs
réttlætis.
Önnur hlið þess nýja veruleika er
sú að Jafnaðarmannaflokkurinn er
ekki lengur verkamannaflokkur
heldur flokkur meðaltekjufólks í
víðum skilningi, flokkur „hinnar
nýju miðju“. Sehröder sagði ríkis-
stjóm sína hafa létt á skattbyrði
minni og miðlungsstórra fyrirtækja
en stórfyrirtækin sagði hann fær
um að sjá um sig sjálf. Hann sagði
ríkisstjórnina m.a. hafa gert já-
kvæðar endurbætur á ellilífeyris-
kerfinu, hækkað barnabætur og
námslán, bætt stöðu fjölskyldunnar
og dregið úr atvinnuleysi, og þá
sérstaklega meðal ungs fólks.
Deilan um hátekjuskatta
Meðal helstu deiluefna á flokks-
þinginu var tillaga frá vinstri armi
flokksins um að endurinnleiða há-
tekjuskatta á þeirri forsendu að
þeir stuðli að félagslegu réttlæti.
Ungir jafnaðarmenn og fulltrúar
verkalýðsfélaganna studdu þessa
tillögu. Hugmyndir þessar mættu
gagnrýni frá hinum ráðandi hægri
armi flokksins. Fjármálaráðherr-
ann Hans Eichel sagði réttlátt
skattkerfi komast af án hátekju-
skatta og að umræða um slík áform
„ylli óöryggi í landinu“. í ræðu
sinni sagði Schröder það ekki leng-
ur geta verið meginmarkmiðið að
dreifa lífsgæðum frá tekjuhærri til
tekjulægri hópa í samfélaginu.
Hann hvatti menn til að fara ekki
fram á hið óframkvæmanlega en
erfitt yrði að koma hátekjuskatti í
gegn í sambandsráðinu þar sem
flest sambandslöndin hafa lýst yfir
andstöðu sinni við slík áform. Til
málamiðlunar setti Schröder fram
fimm þrepa áætlun um að hækka
m.a. erfðaskatta á stærri jarð- og
fasteignum. Litlu munaði að vinstri
armurinn næði tillögu sinni í gegn
en það var þó tillaga Schröders sem
var samþykkt. Málsvari vinstri
armsins sagði að ef SPD hætti að
beita sér fyrir hátekjusköttum
myndu „aðrir, þ.e. flokkm- hins lýð-
ræðislega sósíalisma (PDS), not-
færa sér það gap sem myndaðist í
kjölfarið“.
Á lokadegi þingsins sagði Hans-
Jochen Vogel, fyrrverandi flokks-
formaður og talsmaður vinstri
armsins, að ekki mætti gleyma því
að manngildi næði út fyrir árangur
og nýtileika. Hann sagði markaðinn
einungis tæki en ekki markmið í
sjálfu sér. Markaðurinn sé blindur
fyrir félagslegum og umhverfísleg-
um afleiðingum og því séu lýðræðis-
legar stofnanir nauðsynlegur liður í
því að setja markaðnum mörk auk
þess sem skortur á félagslegu rétt-
læti sé ógn við lýðræði. Hann
minnti á að eitt megineinkenni
stjórnmála sé að möguleikarnir séu
alltaf fleiri en einn og því yrði
flokknum að vera leyfilegt að setja
fram hugmyndir sem ríkisstjórninni
virtist ekki framkvæmanlegar í
nánustu framtíð.
Ríkjandi bjartsýni
Þegar flokksþinginu var slitið
hafði Schröder tekist að nálgast
flokk sinn og endurheimta traust
hans. Mikill meirihluti studdi við
bakið á flokksformanninum og
greinilegt er að dregið hefur úr
gagnrýni á kanslarann og ríkis-
stjórn hans. Langt er síðan þýski
jafnaðarmannaflokkurinn hefur
virst svo samlyndur og þótt vinstri
armur flokksins hafi stuðlað að líf-
legum umræðum á þinginu styður
hann þó við bakið á Schröder svo
lengi sem kanslarinn vinnur í þágu
félagslegs réttlætis. Almenn sam-
staða virðist nú ríkja um nauðsyn
sparnaðaraðgerða ríkisstjórnarinn-
ar. Jafnaðarmannaflokkurinn virð-
ist að mestu leyti hafa sigrast á
vandamálum fyrsta stjórnarársins,
ár kosningaósigranna er fallið í
gleymsku, Lafontaine er úr sögunni
og Schröder virðast hafa góð tök á
flokknum. Schröder sagðist sann-
færður um að SPD muni bera sigur
úr býtum í landsþingskosningunum
tveimur sem framundan eru, og
Múntefering sagði borgarana
vænta þess af flokknum að hann
tæki að sigra í landskosningum á
ný-
Nú er bara að bíða og sjá hvort
viðreisn SPD varir fram að lands-
þingskosningunum í Schleswig-Hol-
stein í febrúar á næsta ári.