Morgunblaðið - 13.02.2000, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Upptökur með Hljómsveit Bjarna Böðvarssonar hafa verið yfirfærðar á geisladisk og er hann kominn á almennan markað.
Frá lakk-
plötu til
geisladisks
í Ríkisútvarpinu er verið að færa gamalt
dagskrárefni á stafrænt form. í safninu er
að fínna ýmsar perlur í tali og tónum frá
upphafsárum útvarpsins sem væri synd
að færu forgörðum. Hildur Einarsdóttir
brá sér í stúdío 7 og fylgdist með
bj örgunarstarfínu.
AÐ var fyrir fjórum árum
sem ákveðið var að kaupa
sérhæfð upptökutæki til
að færa allar gamlar
hljóðritanir Ríkisútvarpsins yfir á
aðgengilegra form fyrir dagskrár-
gerðarfólk útvarpsins og um leið
bjarga þeim frá mögulegri eyðilegg-
ingu. Þessi tæki er að finna í stúdíó 7
í kjallara útvarpshússins en þar
ræður ríkjum Magnús Hjálmarsson
sem starfaði áður sem deildarstjóri
tæknirekstrardeildar útvarpsins.
Ásamt honum vinnur Jónatan Garð-
arsson og starfsfólk safnadeildar
Ríkisútvarpsins að þessu merka
varðveislustarfi.
„Þegar Ríkisútvarpið var að hefja
starfsemi sína árið 1930 var ein-
göngu sent út beint en árið 1936
eignaðist útvarpið lakkskurðarvél.
Það var fyrst þá sem farið var að
hljóðrita hluta dagskrárefnisins á
lakkplötur sem voru þannig gerðar
að lakk var brætt á álþinnu eða gler
og hljóðið skorið í plöturnar," segir
Magnús um leið og hann sýnir blaða-
manni eintak af einni slíkri plötu
sem er 33 snúninga og í stærra lagi
eða um 43 cm í þvermál. Skurðurinn
fór þannig fram að hljóðið fór frá
hljóðnemanum í' magnara sem
hreyfði skurðnálina sem skar plöt-
una. „Héma sérðu einn af fyrstu
tæknimönnum útvarpsins við slíkan
starfa.“ Magnús bendir á mynd uppi
á vegg af manni sem situr við plötu-
skurðartæki og er að föndra við
plötu á fóninum. „Taktu eftir pensl-
inum sem hann er með í hendinni,
hann var notaður til að taka af spón-
inn sem kom þegar nálin skar ofan í
lakkið,“ segir hann. ,Á eina svona
plötu gátu farið 4-5 lög og tók um 15
mínútur að hlusta á hvora plötu-
síðu,“ heldur Magnús áfram útskýr-
ingum sínum. „Við bestu aðstæður
getur efni af svona plötum varðveist
ágætlega. Það kemur fyrir að lakkið
springur og losnar af plötunni og þá
er efnið ónýtt.
Ég var að færa efni sungið af Guð-
rúnar Á. Símonar óperusöngkonu
yfir á geisladisk um daginn og upp-
götvaði þá að þrjár plötur voru alveg
að verða ónýtar. Lakkið hafði
sprungið alveg þvert fyrir,“ segir
hann og teiknar ímyndaðan skurð í
plötuna sem hann handleikur.
„Skemmdirnar voru þó ekki verri en
svo að að ég gat bjargað efninu án
þess að skemmdimar kæmu fram í
hljóðinu."
Gömlu upptökurnar
misjafnar að gæðum
Magnús segir lakkplöturnar hafa
verið notaðar að hluta til fram yfir
1960. En árið 1947 kom stálþráður-
inn til skjalanna og var þá farið að
taka upp á hann að hluta til. Stál-
þráðurinn reyndist þó ekki vel, að
sögn Magnúsar, hann vildi slitna og
tóngæði voru léleg. Stálþráðurinn
var notaður í 3-4 ár. „Upp úr 1950
kom segulbandið til skjalanna og þá
varð bylting í allri dagskrárvinnslu,"
segir hann.
„Við emm líka að færa upptökur
af elstu böndunum yfir á geisladiska
en efnið á þeim var misjafnlega gott
auk þess sem dagskrárgerðarfólk-
Morgunblaðið/Golli.
Magnús Hjálmarsson og Jónatan Garðarsson vinna að því að færa allar gamlar hljóðritanir
Rfkisútvarpsins yfir á geisladiska.
inu finnst erfitt að vinna með þessi
gömlu bönd,“ heldur Magnús áfram.
„En gömlu upptökurnar em mis-
jafnar að gæðum og á þeim mörgum
er að að finna alls konar suð og
bresti.“
Magnús sest við tölvuskjá og sýn-
ir blaðamanni nýja tæknibúnaðinn
sem getur lagað þessa vankanta.
Hann fær línurit af lagi upp á
skerminn og getur þá séð hvar gall-
ar em í upptökunni og máð þá út áð-
ur en hann færir lagið yfir á geisla-
disk.
Snark og suð
Það kemur fram í máli Magnúsar
að gerð era þrjú geisladiskaeintök af
hverri upptöku. „Fyrst bý ég til eitt
fmmeintak þar sem efnið er yfirfært
eins og það kemur fyrir af lakkplöt-
unni eða bandinu. Þá leitast ég við
að hafa upptökuna sem næst upp-
mna sínum með öllum aukahljóðun-
um. Þetta gemm við vegna þess að
seinna verður ef til vill til betri bún-
aður til að lagfæra það sem betur má
fara en það er smekksatriði hvernig
á að gera það. Á hinum tveim eintök-
unum reyni ég að mýkja snarkið og
suðið í hljóðrituninni ef eitthvað er. I
því skyni reyni ég að velja réttar
nálar til að minnka þessi aukahljóð.
Það hefur einnig gefist vel að baða
lakkplöturnar í vatni meðan verið er
að yfirfæra efnið, það mýkir hljóðið.
Það mikilvæga við þetta starf er
þó að ganga ekki of langt í að taka
aukahljóðin út úr gömlu upptökun-
um. Ég stend því alltaf upp með
vissu millibili og hvíli mig augnablik
á að hlusta. Svo kem ég aftur að efn-
inu og átta mig ef til vill á því að ég
hef hreinsað of mikið til.“
Til efni á fleiri þúsund
geisladiska
Magnús segir að yfirfærsla á efn-
inu og lagfæring á því sé seinvirkt
ferli sérstaklega vinnan með lakk-
plöturnar. „Þegar ég byrjaði þetta
varðveislustarf gerði ég ráð fyrir að
með nýju tækjunum gæti ég yfir-
fært gamalt efni á 40 geisladiska á
ári. Til em um 4.900 lakkplötur sem
þýðir að ég gæti verið 43 ár til við-
bótur við þennan starfa! Ég held ég
dugi þó ekki svo lengi. Nú þegar hef
ég starfað við útvarpið í 46 ár og er
elsti starfsmaður þess. Það er því vel
viðeigandi að ég starfi að safnamál-
unum verandi einn af safngripun-
um,“ bætir hann við og hlær inni-
lega.
Jónatan Garðarsson hefur haft
það verkefni með höndum að fara í
gegnum gömlu hljóðritanirnar og
safna upplýsingum um efnið og skrá
þær niður. Hann segir að með plöt-
unum og segulbandsupptökunum
fylgi oft litlar sem engar upplýsing-
ar um flytjendur og ef um tónlist er
að ræða, lagaheiti, nafn höfundar,
hvenær efnið var tekið upp og hvar
eða aðrar upplýsingar. Að sögn
þeirra Magnúsar og Jónatans getur
oft verið mikill eltingarleikur að
hafa uppi á þessum upplýsingum.
„Ég var til dæmis nýlega að afrita
plötu frá apríl 1946 af söngkvartett
sem kallaði sig Fjóra félaga, aðrar
upplýsingar vom ekki fyrir hendi,“
segir Magnús. „Við höfum spurst
víða fyrir um kvartettinn og ég fékk
Vilhelm Kristinsson, sem er um-
sjónamaður morgunþáttar Rásar 1,
að leika upptökur með kvartettinum
í þættinum en enginn kannaðist við
hann. Mér dettur helst í hug að hóp-
urinn hafi verið settur saman í fljót-
heitum fyrir þessa einu upptöku í út-
varpinu.“
Sigurður Skagfíeld og
Viihelm Lanzky-Otto
Magnús er spurður að því hvaða
perlur sé að finna í safninu. Hann
segist ekki geta nefnt eitthvað eitt.
En segir að það sé ekki langt síðan
hann hafi lokið við diska með ópera-
söngvuranum Sigurði Skagfíeld,
Guðrúnu Á. Símonar og Þuríði Páls-
dóttur og tónlist með hornleikaran-
um Vilhelm Lanzky-Otto sem var af-
ar virkur í íslensku tónlistarlífi á
eftirstríðsámnum en flutti til Sví-
þjóðar. „Það er gaman að geta lokið
við svona heil verkefni sem hvert um