Morgunblaðið - 13.02.2000, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ
34 SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 2000
SKOÐUN
AF HAGKVÆMNI
FLJÓTSDALSVIRKJUNAR
ÍSLAND er óvenju ríkt af góðum
virkjunarkostum. Þeir kostir, sem
hafa verið í umræðunni vegna fyrir-
hugaðs álvers við Reyðarfjörð eru
allir stórbrotnir og kalla á umtals-
verða röskun á náttúru landsins.
Flytja á stórfljót dala á milli, grafa
göng í gegnum holt og hæðir og
dreifa möl um heiðar og dalverpi.
Allt á að gera þetta í nafni byggða-
stefnu og til að tryggja um 500
manns atvinnu og 2000 tii viðbótar
lífsviðurværi.
Heildarkostnaðurinn við þessar
virkjunarfræmkvæmdir hleypur á
milljarða tugum ef ekki hundruðum.
Þegar slíkar tölur eru uppi á borð-
inu vaknar sú spuming hvort þetta
borgi sig yfir höfuð. Hver er arð-
semin af þessari framkvæmd?
Landsvirkjun hefur sagt að tekjur
umfram rekstrarkostnað virkjan-
anna séu áætlaðar á bilinu 2 til 3
milljarðar króna. Ekki er tekinn inn
í útreikninga Landsvirkjunar kostn-
aður vegna annarra þátta eða tekju-
tap vegna skerðingar á útivistar-
gildi svæðanna og minnkandi
aðdráttarafli fyrir ferðamenn.
Ekki allt gull sem glóir
Ekki eru allir sammála því að
hagnaður verði af þessu brölti. Ný-
lega birtist í Frjálsri verslun grein
eftir Sigurð Jóhannesson, hagfræð-
ing, þar sem hann kemst að þeirri
niðurstöðu að 13 milljarða króna tap
verði af Fljótsdalsvirkjun. í út-
reikningum sínum notar Sigurður
tölur úr ársreikningum Landsvir-
kjunar og setur sér ákveðnar arð-
semiskröfur og gengur út frá til-
teknu raforkuverði til stóriðju. Líkt
og Landsvirkjun tekur hann ekki
inn í útreikninga sína kostnað eða
tekjutap vegna landsgæða sem tap-
ast. Landsvirkjun hefur mótmælt
niðurstöðum Sigurðar. Forstjóri
Landsvirkjunar þorir að vísu ekki
að segja annað en að Sigurður
reikni rétt en noti bara vitlausar for-
sendur.
Guðmundur Ólafsson hagfræð-
ingur kemst að líkri niðurstöðu í út-
reikningum sem hann birtir á
heimasíðu sinni. Hann segir í viðtali
við Morgunblaðið 16. desember að
hann hafí byrjað útreikninga sína
með það í huga að Fljótsdalsvirkjun
væri arðbær, en honum til mikillar
furðu varð niðurstaðan á allt annan
veg.
Eg var mjög glaður að sjá skrif
Sigurðar og Guðmundar vegna þess
að fyrir 11 árum komst ég að sam-
bærilegri niðurstöðu, þ.e. að raf-
orkusala frá Fljótsdalsvirkjun til
stóriðju borgar sig ekki. Á þeim ár-
um var ég við nám við Stanford há-
skóla í Kaliforníu í fræðum sem
heita aðgerðarannsóknir (oper-
ations reserach). Lokaverkefni mitt
var reiknilíkan sem var ætlað að
líkja eftir virkjanakerfi landsins.
Líkanið tók á samspili framboðs og
eftirspumar á raforku og áhrif þess
á raforkuverð. í heilt ár velti ég fyr-
ir.mér öllu mögulegu og ómögulegu
varðandi áform Landsvirkjunar. Á
þeim árum var verið að virkja
Blöndu og hafði hún verið tekin
fram yfir Fljótsdalsvirkjun í mikilli
óþökk við Austfirðinga. Búið var að
fullhanna virkjanir kenndar við
Sultartanga, Fljótsdal, Vatnsfell og
Villingarnes, stækkun á Búrfells-
virkjun og firnm stig Kvíslaveitna.
Einnig voru vangaveltur um út-
flutning á raforku um sæstreng og
umfangsmikla uppbyggingu orku-
freksiðnaðar. Allar upplýsingar um
stofnkostnað, rekstrarkostnað, raf-
orkuverð, rennsli fallvatna, burðar-
getu raforkukerfisins og spár um
raforkunotkun voru fengnar frá
Landsvirkjun og Orkustofnun. Ég
gat því tekið inn í líkanið allar helstu
stærðir sem þurfti til að reikna út
hagkvæmni og arðsemi virkja-
nanna, þó svo að það hafi ekki verið
aðalmarkmiðið heldur að finna út
hagkvæmustu virkjunarröð. Ég
hafði mér til ráðgjafar prófessor
Allan Manne við Stanford háskóla,
sem hefur meðal annars verið ráð-
gjafi Alþjóðabankans í orkumálum
sem og ríkisstjórna víða um heim.
Meginforsendur líkans míns, fyrir
utan ofangreindar tölulegar upplýs-
ingar og spár, voru að raforkuverð
ákvarðaðist af langtímajaðarkostn-
aði afls (MW) og orku (GW stundir)
og að það verð sem kaupendur voru
tilbúnir greiða liti sambærilegri
verðteygni og viðgekkst í Noregi á
þessum árum. Verðteygni lýsir vilja
orkukaupandans að greiða uppsett
verð þó forsendur breytast hjá hon-
um. Þannig er í flestum samningum
við stóriðju sett inn ákvæði um að
raforkuverð breytist með heims-
markaðsverði á afurðum. Út úr
þessu öllu kom það sem heitir ólínu-
íegt bestunarlíkan sem túlkaði
tengsl framboðs og eftirspumar á
þremur tímapunktum, þ.e. 1995,
2005 og 2015, miðað við ólíkar spár
um orkueftirspum og röð virkjana.
Niðurstöður útreikninga minna
komu mér virkilega á óvart. Mér
hafði alltaf fundist sjálfgefið að
virkjanir væra með því hagkvæm-
asta sem við íslendingar leggðum
fyrir okkur. Líkan mitt sýndi því
miður að ýmsar nýjar virkjanir
reyndust vera á mörkunum að
borga sig. Kvað svo rammt við, að
oft sýndi líkanið að eini hagur ríkis-
ins af virkjunum og stóriðjuveram
tengdum þeim væru skattar starfs-
manna og uppsöfnunaráhrif vegna
launa þeirra. Tekið skal fram að lík-
an mitt reyndi ekki að taka á upp-
söfnunaráhrifum vegna þjónustu við
stóriðjuverin. Ein af þeim virkjun-
um sem fékk falleinkunn var Fljóts-
dalsvirkjun.
Ég sendi Landsvirkjun afrit af
ritgerðinni minni, en einu viðbrögð-
in þaðan vora„að alltaf era þessir
háskólanemar að rífa sig“ Á þeim
tíma fannst mér það ekki vera í mín-
um verkahring að reyna frekar að
opna augu Landsvirkjunar eða
ráðamanna fyrir þessum staðreynd-
um. Auk þess vora þessi áform lögð
til hliðar einu sinni sem oftar vegna
skorts á áhuga erlendra fjárfesta.
Tekið skal skýrt fram að mjög
margar forsendur hafa breyst frá
því ég lauk verkefni mínu árið 1988.
Hönnun Fljótsdalsvirkjun hefur
verið breytt, þannig að í dag er mið-
að við 210 MW virkjun í stað 252
MW. Stofn- og rekstrarkostnaður
hefur hækkað sem og gengi Banda-
ríkjadals (úr um 36 kr í 73 kr).
Stækkun Búrfellsvirkjunar hefur
verið tekin frá, ef svo má segja, til
að uppfylla aukna eftirspurn á al-
mennum markaði. Uppbygging
orkufreksiðnaðar hefur verið hrað-
ari en áætlanir gerðu ráð fyrir og
fyrirhugað álver á Reyðarfirði gæti
orðið mun stærra en mestu stór-
huga dreymdi á þessum áram.
Arðsemi er lykilorðið
Ég er ekki að segja, að við eigum
ekki að reisa stórar virkjanir og
freista þess að fá til landsins erlenda
fjárfesta sem vilja nýta þá orku sem
við höfum upp á að bjóða. Langt því
frá. Við eigum endilega að leita eins
margra leiða til að styrkja stoðið
efnahagslífs okkar og kostur er. Ég
tel aftur á móti eðlilegt, að sá aðili,
sem nýtir auðlindir landsins, greiði
sanngjarnt gjald fyrir raforkuna og
að stjórnvöld setji það háar kröfur
um arðsemi, að tekjur fari ekki ein-
göngu í að greiða niður lán á af-
skriftartíma heldur skili líka viðun-
andi tekjum í ríkissjóð. Einnig, að
hver virkjun fyrir sig beri sig án
tekna frá öðram hluta raforkukerf-
isins. Með þessu er tryggt, að kaup-
endur raforku til stóriðju fái hana
ekki niðurgreidda af eldri virkjun-
um, sem hafa verið að fullu greiddar
upp.
Umhverfisáhrif
Það er önnur hlið á virkjunar-
áformum Landsvirkjunar. Það era
hin neikvæðu áhrif, sem fyrirhugað-
ar vatnsaflsvirkjanir hafa á náttúra
landsins. Ósnortnar víðáttur eiga að
skerðast mikið, mynda á uppistöðu-
lón, sem breyta ásýnd landsins og
sökkva friðlendum fugla og dýra svo
eitthvað sé nefnt. Ekki era allir eins
hrifnir af þessari hlið og telst ég til
þeirra. Náttúra íslands er of dýr-
mæt til að leggja hana í fljótfærni
undir virkjanir sem auk þess er
Gas- og rafmagnsarnar
í miklu úrvali
Enginn skorsteinn?
Ekkert vandamál!
Vorum einnig að
fá mikið úrval
af fylgihlutum fyrir
viðarbrennsluarna.
Hónn«n: ki
VERSLUNIN HÆTTIR 0pið!dag
sunnudag
á Laugavegi 49 kl. 10-21
10% aukaafsláttur
af útsöluverði
Allt að
80°/c
O afsláttur
Síðasti dagur
SPORTVÖRUVERSLUNIN
SPARTA
Laugavegi 49 -101 Reykiavik - simi SS1 2024