Morgunblaðið - 13.02.2000, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. FBBRÚAR 2000 37
Hvað kost-
ar fólk?
Auðvitað erhægt að tala um sjúkrahús
og sjúklinga á peningaforsendum. En
það er ekki hægt að halda því um leið
fram, að enn sé litið svo á, að velferð
fólks skiþti meira máli en hagnaður.
Enn eina ferðina hef-
ur skotið upp koll-
inum umræða um
einkavæðingu í
heilbrigðiskerfinu.
Nú kveður þó við nýjan tón, og
viðhorf Jónasar Hallgrímssonar,
prófessors og forstöðumanns
Rannsóknarstofu Háskóla Is-
lands í meinafræði, eins og það
kemur fram í viðtali Morgun-
blaðsins við hann laugardaginn
5. febrúar síðastliðinn, er fersk-
ur vindur í þessari umræðu.
Verst að þetta er vindur sem
hefði helst ekki átt að leysa.
Það sem er ferskt við sjónar-
mið Jónasar er að hann fer ekki
í felur með það viðhorf sitt að
þegar kemur að heilbrigðismál-
um skipti
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
peningar höf-
uðmáli. Jónas
fullyrðir engu
að síður að
það standi alls ekki til að breyta
„þeirri grundvallarreglu", að
fyrst sé hugsað um sjúklinginn
og svo um peningahliðina. Hann
virðist ekki gera sér grein fyrir
því að með eigin orðum í áður-
nefndu viðtali við Morgunblaðið
gengur hann sjálfur langan veg í
þá átt að breyta þessari röð. Það
er einkum tvennt sem bendir til
þessa.
í fyrsta lagi segir Jónas meðal
annars að það sé æskilegt að
það komist alveg á hreint hvað
hver einstök aðgerð kostar, til
dæmis þegar botnlangi er fjar-
lægður, eða þegar gert er við
kransæð. Nú er ekki ljóst hvort
Jónas veit að það, að fjarlægja
botnlanga, getur bjargað lífi
þess sem losnar við hann og við-
gerð á kransæð getur auð-
veldlega verið aðgerð upp á líf
og dauða.
Vegna þessara beinu tengsla
blasir við, að um leið og Jónas
vill að það sé á hreinu hvað ein-
stakar aðgerðir kosta, þá er
hann að segja að betra sé að það
sé á hreinu hvað mannslíf kostar
mikið. í peningum, það er að
segja. Hann vill, með öðrum orð-
um, að settir verði verðmiðar á
manneskjur.
í öðru lagi segir Jónas að eðli-
legt sé að þeir sem eru ríkir
njóti góðs af því, og fái að kaupa
sér sjálfir tafarlaust þjónustu
sem fátæklingarnir verða að
hanga á biðlistum eftir dögum
og mánuðum saman. Jónas held-
ur fram þeim veiku rökum, að
þetta komi öllum til góða, því að
biðlistar styttist með þessum
hætti.
Mikið rétt hjá Jónasi. Það
kemur öllum til góða. En kemur
það öllum jafnt til góða? Aug-
ljóslega ekki. Þess vegna felur
viðhorf Jónasar í sér að það sé
eðlilegt að þegar kemur að
heilsugæslu séu sumir - það er
að segja þeir ríku - jafnari en
aðrir - það er að segja þeir fá-
tæku. Hingað til hefiir for-
gangsröðun sjúklinga ráðist af
því hver þarf mest á þjónustunni
að halda, en ekki því hver á
mest af peningum.
Til þess að eitthvað sé að
marka þau orð Jónasar að hann
sé ekki að mælast til breytingar
á forgangsröðinni (fyrst fólk, svo
peningar) verður viðhorf hans að
fela í sér að læknir, sem er að
fjarlægja botnlanga eða gera við
kransæð, þurfl ekki að leiða
hugann að því í svo mikið sem
eina sekúndu hvað hann sé að
eyða miklum peningum. Það
sama á auðvitað við þá sem
skammta ríkisreknum sjúkra-
húsum peninga, það er að segja
ráðherra og embættismenn.
Með öðrum orðum, ef menn
ætla sér ekki að ganga á bak
þeirra orða, sem eru sennilega
mikilvægari forsenda mannlífs á
íslandi en Njála nokkurntíma
er, að fólk sé mikilvægara en
peningar, og að fólk sé í raun og
veru allt á sama báti, þá verða
læknar, sem framkvæma að-
gerðir, að fá að vera í friði fyrir
peningasjónarmiðum.
En nú eru breyttir hugmynda-
tímar, og líklegt er að heilbrigð-
ismálin, Ukt og öll önnur mál,
verði seld undir þá hugmynd að
markaðurinn sé á endanum það
sem öllu skipti.
Það er líka til marks um
breytta tíð, að nú byrjar Morg-
unblaðið umræðu um heilsu-
gæslu með því að tala um kostn-
að, en nefnir svo siðferðisþáttinn
líkt og í framhjáhlaupi, eins og
til þess að passa nú að þeim les-
endum sem telja hann mikilvæg-
an, finnist ekki framhjá sér
gengið. Það er engu líkara en
litið sé á þá, sem telja heilbrigð-
ismál fyrst og fremst vera sið-
ferðismál, eins og einn þrýstihóp
af mörgum, sem séu að reyna að
koma sinni skoðun að.
Er nokkur von til þess að heil-
agar kýr á borð við heilsugæslu
fái að vera í friði fyrir hinni nýju
hugsun? Það eru allir að græða
á því að berjast á opnum mark-
aði, og er nema von að læknar
vilji líka græða? Þeir eru jú á
endanum bara fólk eins og við
hin. Og er það ekki bara gamal-
dags sósíalistahugsun að ekki sé
hægt að ræða af viti um heil-
brigðismál nema sem siðferðis-
mál fyrst og fremst? Auðvitað er
hægt að tala um sjúkrahús og
sjúklinga á peningaforsendum.
En það er ekki hægt að halda
því um leið fram, að enn sé litið
svo á, að velferð fólks skipti
meira máli en hagnaður.
Umræðan um heilsugæsluna
er líka að verða fórnarlamb
þess, að nýrri hugsun fylgir ný
orðanotkun. Nú tala menn um
framleiðslu sjúkrahúsa, afköst
og hagkvæmni. Hvað framleiða
sjúkrahús? Heilbrigði? Vandinn
héma er sá, að þessi orð eiga
ekki við þegar kemur að heil-
brigðismálum, þótt þau eigi við í
mörgum öðrum rekstri. Heil-
brigðismál eru enn eitt dæmið
um það, að mannleg tilvera
passar alls ekki öll við markaðs-
hugsunarháttinn.
Orð læknanna, sem fram
komu í Morgunblaðinu fyrir
rúmri viku, eru hins vegar til
marks um það vald sem orð hafa
yfir manni, og hvemig þau geta
leitt mann út á óvæntar brautir.
Stundum er engu líkara en mað-
ur geti ekki annað en sagt eitt-
hvað sem manni finnst í rauninni
forkastanlegt, einfaldlega af því
að orðin krefjast þess af manni.
MINNINGAR
PÉTUR KÚLD
INGÓLFSSON
+ Pétur Kúld Ing-
ólfsson fæddist í
Reykjavík 2. október
1928. Hann lést í
Hnífsdal 6. febrúar
síðastliðinn. Foreldr-
ar hans voru Ingólfur
Pétursson sjómaður,
f. 1.10.1902 í Flatey á
Breiðafirði, d. 31.8.
1979 í Reykjavík, og
kona hans, Kristrún
Ásbjömsdóttir hús-
móðir, f. 17.12.1907 í
Reykjavík, d. 14.5.
1965 í Keflavík.
Systkini Péturs Kúld
voru: Pjetra Sveinsma, _ f. 2.2.
1926, d. 2.8. 1984, Bjöm Ármann,
f. 21.5.1927, d. 2.2.1976, Ásbjörg,
f. 8.10. 1932, Karólína, f. 28.10.
1936, og Hallfríður, f. 2.2.1942.
Pétur kvæntist 31. desember
1958 Guðfinnu Ástu Hjálmarsdótt-
ur, f. 9.8. 1932 á Kambi í Deildar-
dal í Skagafirði. Foreldrar hennar
voru Hjálmar Pálsson bóndi á
Kambi, f. 5.3. 1904, d. 15.4. 1983,
og kona hans, Steinunn Hjálmars-
dóttir, f. 11.6.1905, d. 15.7.1942.
Sonur þeirra er Hafsteinn Pét-
ursson kennari í Hafnarfirði, f.
11.11. 1954 í Reykjavík. Kona
hans er Malen Sveinsdóttir upp-
eldisfræðingur, f. 14.12. 1963 á
Egilsstöðum. Þau eiga jtvær dæt-
ur, Ylfu og Ástu Brá. Áður hafði
Hafsteinn eignast þrjú böm,
Hrefnu, Orra og Karen Björk.
Dóttir Péturs er Kolbrún Kúld
Pétursdóttir sjúkraliði í Hafnar-
firði, f. 20.6. 1954 á
Húsavík. Maður
hennar er Guðmund-
ur Valdimarsson
leigubifreiðarsljóri,
f. 2.2. 1950 á Raufar-
höfn. Þau eiga þijú
böm, Þórarin, unn-
usta hans er Rakel
Fjóla Kolbeins,
Kristínu Guðbjörgu,
og Valdimar.
Pétur Kúld lauk
sveinsprófi í húsa-
smíði og starfaði að
iðn sinni á Keflavík-
urflugvelli og víðar.
Þau Ásta bjuggu í þijú ár á Flat-
eyri og síðan í sjö ár í Hnífsdal þar
sem Pétur gegndi starfi bygging-
arfulltrúa. Þá fluttu þau aftur suð-
ur og bjuggu f Reykjavík, Hafnar-
firði og í Vogum á Vatnsleysu-
strönd. Pétur aflaði sér meistara-
réttinda í iðn sinni og hafði á
hendi eigin atvinnurekstur um
árabil, m.a. við smíði smábáta. Ár-
ið 1980 gerðist hann starfsmaður
Vita- og hafnamálastofnunar og
var verkstjóri við smíði vita- og
hafnarmannvirkja viða um land
þar til árið 1992 að þau fluttu á
Reykjanesvita þar sem þau hjón
störfúðu sem vitaverðir til ársins
1998. Síðustu árin hefur heimili
þeirra Péturs og Ástu staðið á
Mávabraut 9b í Keflavík.
Útför Péturs Kúld fer fram frá
Víðistaðakirlqu í Hafnarfírði á
morgun, mánudaginn 14. febrúar,
og hefst athöfnin klukkan 13.30.
Elsku afi. Mér finnst ekki sann-
gjarnt að Guð hafi tekið þig til sín
svona fljótt. Eg veit að þú varst búinn
að vera hjartveikur í mörg ár, en þú
naust samt lífsins. Þið amma elskuð-
uð að ferðast saman. Þið voruð svo
falleg hjón. Þakka þér fyrir allt sem
gafst mér. Þakka þér fyrir að koma
og hlusta á mig spila á fiðluna í Ráð-
húsinu. Takk fyrir allt. Guð veri með
ömmu.
Þín
Karen Björk.
Sunnudagsmorguninn 6. febrúar
sl. vorum við frændur og félagar við
smíðar á Myllustöðum í Flatey. Sím-
inn hringdi og okkur voru sögð þau
hörmulegu tíðindi að Pétur Kúld
hefði látist þá um morguninn. Okkur
setti hljóða. Við vissum allir að þetta
gæti gerst snöggt og fyrirvaralítið,
en trúðum því einhvem veginn að
hann myndi fá að lifa þau ár sem
hann þurfti til að ljúka ýmsum verk-
efnum sem toguðu í hann eftir að
starfsævinni lauk. Athafnaþráin var
enda slík að erfitt var að ímynda sér
að þar færi maður sem hafði í áratugi
búið við vanheilsu og þurft að ganga í
gegnum erfiðar læknisaðgerðir aftur
og aftur. Á vissan hátt vorum við í
Flatey á hans vegum því öðrum
fremur var það Pétur Kúld sem lagði
grunninn að byggingu Myllustaða.
Þrátt fyrir að hann væri sjálfur hætt-
ur í félaginu munu spor hans seint
mástafþvíhúsi.
Sjálfur hef ég þekkt Pétur frænda
frá því ég man eftir mér. Eftir því
sem árin hafa liðið hafa þó samskipti
okkar styrkst og aukist. Fyrir nokkr-
um árum fékk hann okkur nokkra
frændur sína í félag um húsbyggingu
í Flatey. Fyrir það verð ég honum
ævinlega þakklátur því alla tíð síðan
hefur þetta „hugarfóstur“ hans (eins
og hann kallaði það sjálfur) veitt mér
og okkur öllum ómælda gleði og
ánægjustundir og svo mun vonandi
verða um ókomna tíð. Á Myllustöðum
gafst mér líka tækifæri til að kynnast
Pétri betur. Við vorum ekki endilega
sammála um alla hluti en á vináttu
okkar og frændsemi bar aldrei
skugga. Þar sá maður vel hvemig
maður hann var. Þrátt íyrir van-
heilsu gekk hann að hverju verki með
vinnugleði og metnaði fagmannsins.
Allt sem hann kom nálægt var af-
burðavel unnið og verk hans bera því
vitni. Hann var ekld alltaf kátur með
okkur frændur sína og leiddist stund-
um hve margir þumalfingur voru á
okkur hinum - en lét sig hafa það!
Pétur Kúld var að eðli og upplagi
Breiðfirðingur. Hann ólst upp í
Bjameyjum á Breiðafirði og í Stykk-
ishólmi. Eins og algengt var með
ungt fólk á þeim tíma þegar hann var
að alast upp, hleypti hann ungur
heimdraganum, en var þó trúr upp-
mna sínum og einkum urðu eyjarnar
honum kærar. Hann sótti sér í senn
hvíld og afþreyingu vestur í eyjar,
fyrst í Elliðaey og síðar Flatey. Hann
var fróður um menn og málefni þó
hann flíkaði því ekki sérstaklega.
Hann var ættrækinn og frændræk-
inn að hætti fólks af Svefneyjaætt,
hafði gaman af að minnast horfinna
ættingja en lét sér annt um hag
þeirra sem lifðu. Hann fylgdist vel
með sínu fólki og spurðist fyrir um
hagi þeirra sem hann ekki hitti að
jafnaði. Undir hrjúfu og jafnvel
stríðu yfirborði á stundum, bjuggu
blíðar og hlýjar tilfinningar. Aldrei
fannst mér það vera öðruvísi.
Síðustu tvo áratugi ævi sinnar átti
Pétur við verulega vanheilsu að
stríða. Hann var harður af sér og
hlífði sér hvergi og má jafnvel segja
að stundum hafi hann ekki sést fyrir.
Hlutskipti Ástu varð að gæta þess að
hann ofgerði sér ekki og halda svolít-
ið í skottið á honum eftir því sem það
var hægt. Það var ekki alltaf auðvelt
hlutverk en hún rækti það með mik-
illi prýði. Ég dáðist alltaf að því hve
samrýnd þau voru. Þar sem hann fór,
fór hún einnig og þar sem hún var,
þar var hann líka. Éitt er víst að Pét-
ur Kúld hefði ekki getað eignast betri
eiginkonu og vin og hann vissi það vel
sjálfur.
En nú er Pétur frændi allur. Eftir
lifir minningin um litríkan persónu-
leika, sannan frænda og góðan fél-
aga. Margur mun sakna hans, ekki
síst böm, tengdaböm og bamaböm.
Mestur er þó söknuður og missir
Ástu sem í senn missti eiginmann,
lífsins félaga og sinn besta vin.
Henni, bömum hans og bamaböm-
um færum við Hafdís innilegar sam-
úðarkveðjur. Pétri frænda þökkum
við samveruna og allar ánægjustund-
irnar. Blessuð sé minning hans.
Guðmundur Stefánsson.
Það er margs að minnast þegar
góður vinur er kvaddur. Þrátt fyrir
allt var svo margt ógert, margt sem
við ætluðum að gera saman. - Við
ætluðum til Flateyjar í vor og þú ætl-
aðir að sýna okkur Breiðafjörðinn
sem þú þekktir svo vel. Það var
draumurinn að dóla á bátnum okkar
milli eyjanna í kvöldkyrrðinni. Það
em rúm tuttugu ár síðan ég kynntist
þér. Þegar ég lít til baka og hugsa um
að allan þann tíma varst þú heilsu-
veill, er ótrúlegt hvað þú komst miklu
í verk, hve fjölbreytt og skemmtilegt
líf þitt var þrátt fyrir það. Að setjast í
helgan stein var ekki fyrir þig , það
kom ekki til greina. Á þessum tutt-
ugu áram varstu verktaki fyrstu árin,
síðan mörg ár verkstjóri hjá Vita- og
hafnarmálastjóm og í því starfi
kynntist þú landinu svo vel að það var
hrein lífsreynsla að ferðast með þér
og fræðast um landið og fólkið, því þú
kynntist ekki aðeins landinu heldur
ótrúlegum fjölda fólks, víða um land.
Alla vita þekktir þú og hafðir líklega
unnið að viðgerðum á þeim flestum.
Þú ferðaðist þá á varðskipum, þyrl-
um, bílum og bátum - alls staðar
hafðir þú verið. Síðustu árin voruð
þið Ásta vitaverðir á Reykjanesvita.
Að koma til ykkar þar var eins og að
koma í vin í eyðimörk, þar var hlýlegt
og notalegt, jafnvel þótt vindur og
regn gnauðaði á húsum, og ekki
spillti fyrir að oftast var soðinn stór
pottur af sviðalöppum og eftir það
kannski farin góð gönguferð niður að
sjó þar sem brimið skellur á kletta-
veggjum hvemig sem veðrið er.
Kríuvarpið í kringum vitann eignað^
ist verndara þegar þú og Ásta flutt-
ust þangað, það voru sett upp skilti
og fylgst með mannaferðum, vinir
ykkar áttu að fá frið til að verpa - og
launuðu fyrir sig með því að gogga í
ykkur hvenær sem þær gátu. Þú sást
ferðamannastrauminn á Reykjanesi
og síðustu árin var komin lítil kaffi-
stofa og verslun í vélahúsinu. Þar
fengust pönnukökumar hennar Ástu
og hákarl og brennivín, en áreiðan-
lega hefur gestrisni húsráðanda og
gott spjall skilið meira eftir hjá gest-
unum en kræsingamar. Skagafjörð*
urinn átti sérstakan sess í huga þín-
um, þaðan kom hún Ásta sem var
þinn tryggi lífsförunautur og besti
vinur. Það er fögur sjón að koma upp
á Vatnsskarðið og sjá Skagafjörðinn
opna sinn víða faðm baðaðan kvöld-
sól, tignarlegur fjallahringur, Drang-
ey úti á firðinum og Þórðarhöfðinn
reisulegur við ströndina og Málmey
þar á bakvið. Og þá var líka farið að
styttast heim að Kambi og þegar
beygt var upp Deildardalinn blasti
Tungufellið tignarlegt við fyrir miðj-
um dalnum. Við ætluðum að dvelja
oft saman á Kambi á næstu áram. Við
voram búin að leggja mikla vinnu í að
gera gamla húsið notalegt og þægi-
legt, þeirri vinnu var ekki lokið og,
verður aldrei. Þar var oft unnið mikið
og teknar tarnir, svo var líka veisla á
eftir, systkinunum og vinum boðið í
mat og svo var kátt á Kambi fram á
nótt.
í Hnífsdal bjóst þú á þínum
manndómsáram og tókst þátt í þeirri
uppbyggingu sem þá átti sér stað, þá
vora byggð mörg einbýlishús og fél-
agsheimilið var byggt undir þinni
stjórn. Þangað fórst þú þína síðustu
ferð til að taka þátt í þorrablóti, rifja
upp gamla daga og hitta gamla kunn-
ingja. Þú skemmtir þér vel og sofnað-
ir með söng á vörum en vaknaðir ekki
aftur. Við Skarphéðinn þökkum þér
samfylgdina.
Þín vinkona,
Linda Steingrímsdóttir.
Formáli
minningar-
greina
ÆSKILEGT er að minningar-
greinum fylgi á sérblaði upp-
lýsingar um hvar og hvenær sá,
sem fjallað er um, er fæddur,
hvar og hvenær dáinn, um for- ,
eldra hans, systkini, maka og
börn, skólagöngu og störf og
loks hvaðan útför hans fer
fram. Ætlast er til að þessar
upplýsingar komi aðeins fram í
formálanum, sem er feitletrað-
ur, en ekki í greinunum sjálf-
um.