Morgunblaðið - 19.03.2000, Qupperneq 8

8 B SUNNUDAGUR 19. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ

\ mmm

mennimir á brott um leið og þeir
frétta að konan sé komin með al-
næmi. Þær eru skildar eftir í reiði-
leysi með bömin. Við fengum garn
að gjöf nýlega þannig að núna geta
þær prjónað vetrarpeysur á börnin
og það hjálpar auðvitað til.“
Rauði kross íslands hefur styrkt
starfíð í Khayelitsha í rúmt ár og
ætlar að gera það áfram. Ef vel tekst
til með fjársöfnun meðal styrktar-
manna félagsins verður hægt að
færa starfsemina út til fleiri staða,
bæði í Suður-Afríku og í nágrannar-
íkjum, með það fyrir augum að lina
þjáningar þeirra sem hafa veikst af
alnæmi og standa fyrir fræðsluher-
ferð þannig að færri smitist af sjúk-
dómnum.
„Það eina sem dugar er forvarnar-
starf í formi fræðslu," segir Ashraf
Grimwood, ungur læknir sem er
ákafur talsmaður þess að stórátak
verði gert .í alnæmismálum í Suður-
Afríku. „Þetta er nýja baráttan, nú
þegar búið er að vinna bug á kyn-
þáttaaðskilnaðarstefnunni. Það er til
fólk sem heldur því fram að alnæmi
sé ekki til og þetta fólk er meira að
segja í valdastöðum."
Tvær milljónir deyja á ári
En staðreyndir um útbreiðslu al-
næmis í sunnanverðri Afríku tala
sínu máli. Alnæmi er helsta dánar-
orsök Afríkubúa og dregur tíu sinn-
um fleiri tii dauða en stríð, eða rúm:
lega tvær milljónir manna á ári. í
Botswana voru lífslíkur við fæðingu
62 ár á árinu 1995. Alnæmi hefur
lækkað þær í 47 ár nú og því er spáð
að þær verði 41 ár árið 2005. Þriðja
hver barnshafandi kona í sveitum
Malawi er smituð alnæmi.
Þessar þöglu hamfarir eru þegar
farnar að hafa djúpstæð áhrif á þjóð-
félag og aldursskiptingu Afríkuþjóða
og í sumum tilvikum eru áhrifin öf-
ugmælakennd. Eftir áratuga baráttu
gegn því að konur gefi nýfæddum
bömum sínum þurrmjólk em lækn-
ar nú famir að hvetja til þurrmjólk-
urgjafar vegna þess að annars er svo
mikil hætta á að bömin smitist með
brjóstamjólkinni. í heilu þorpunum
hefur fólk á miðjum aldri þurrkast út
og eftir era einungis gamalmenni og
böm. Hið hefðbundna afríska fjöl-
skyldumunstur riðar til falls því
ömmuraar geta ekki endalaust tekið
við munaðarlausum barnabörnum.
í Malawi, þar sem búa tíu milljónir
manna, era 300.000 börn munaðar-
laus af völdum alnæmis. Áður en al-
næmi reið yfir vora víðast hvar um
tvö prósent bama í flestum löndum
munaðarlaus en nú er talan sjö til 11
prósent. Mörg þessara bama era
smituð en þau sem era það ekki eiga
á hættu að lenda á götunni.
Alnæmi er dauðadómur
Á Vesturlöndum eiga þeir sem
sýkjast góða von til þess að lifa með
því að taka lyf, sem hafa ýmsar auka-
verkanir en halda veiranni niðri.
Langflestir Afríkubúar láta sig ekki
einu sinni dreyma um að hafa efni á
slíkum lyijum.
„En það er hægt að gera margt
með bættri næringu," segir Ashraf
Grimwood. „Ef við gætum bara að-
stoðað þá sem fá ekki nóg að borða
þá mætti halda lífinu í þeim lengur.
Margir þeirra sem smitast af alnæmi
deyja úr berklum eða öðram sjúk-
dómum, og miklu skiptir fyrir bata-
horfur að líkamlegt ásigkomulag sé
gott.
Starfsfólk Rauða krossins í Höfða-
borg benda á Nowethu Bessie sem
dæmi um þetta. Nowethu situr á
bekknum heima hjá sér í Khayel-
itsha. Hún var greind fyrir fimm ár-
um með alnæmisveiruna.
„Hún var í hópnum okkar í hverf-
ismiðstöðinni og við héldum hvað eft-
ir annað að hún væri að fara að gefa
upp öndina,“ segir Colleen Jacob,
sem stjórnar alnæmisverkefnum
Rauða krossins í Höfðaborg. „En
hún náði sér alltaf á strik og hefur
sýnt alveg ótrúlegt baráttuþrek. Það
hefur hjálpað til að okkur tókst að fá
AZT-lyfið fyrir hana og það hjálpar
eitthvað.“
Eiginmaður Nowethu er löngu
farinn en henni hefur tekist að ala
Alnæmi ræðst á
öflugasta hluta
þjóðfélagsins,
ungt fólk sem far-
iðeraðláta tll
sín taka íat-
vinnu- ogþjóðlífi.
Þetta par rekur
saumaverkstæði
vlð þjóðveginn út
úr Maputo í
Mósambík og
þrátt fyrir flóð
undanfarinna
vikna ernógað
gera við sauma-
véllna.
Nowethu Bessie
erennálífiþó
oft hafí hún virst
vera að dauða
komin. Starfs-
fólkl Rauða
krosslns tókst
að koma hennl
inn ítfírauna-
verkefni ogþess
vegna fékk hún
AZT-lyfum tíma.
Það hefur lík-
lega bjargað lífí
hennar. Nú ótt-
ast hún að son-
urslnnSiphosé
velkur.
upp tvo syni. Hún hefur miklar
áhyggjur af hinum eldri, sem er 18
ára og hefur lent í slæmum félags-
skap. Sá yngri, Sipho (sem þýðir
Gjöf), er myndarlegur þrettán ára
drengur og hann stendur fyrir utan
heimili sitt á meðan við spjöllum við
móður hans. Sipho hefur verið
veiklulegur undanfarið og nú er
Nowethu farið að grana að hann sé
líka smitaður.
Þeir sem vinna gegn alnæmi í Af-
ríku sjá Uganda sem íyrirmynd að
þvi hvernig hægt sé að hefta út-
breiðslu sjúkdómsins. Þar breiddist
alnæmi út eins og eldur í sinu þangað
til stjómvöld tóku á málum af alvöra.
Forystumenn í samfélaginu, frá for-
seta til þorpshöfðingja, vora fengnir
til að ræða opinskátt um sjúkdóm-
inn, sem áður hafði verið tabú. Þar
hefur stjómvöldum einnig tekist að
fá trúarleiðtoga í lið með sér, meðal
annars islamska klerka sem fengu
fræðslu um kynsjúkdóma og komu
henni síðan áleiðis til safnaða sinna
með þeim árangri að körlum fækkaði
sem höfðu kynmök utan hjónabands
og notkun á smokkum jókst vera-
lega. Smám saman er þannig að tak-
ast að breyta afstöðu fólks. Árang-
urinn hefur ekki látið á sér standa.
Fyrir nokkrum árum vora 40 prós-
ent þungaðra kvenna í borgum Ug-
anda smitaðar en einungis 15 prós-
ent nú. Þennan árangur vilja menn
líka sjá annars staðar í Afríku. En
Ashraf Grimwood sér engin merki
þess að stjómvöld í Suður-Afríku